Τό Ἅγιον Ὄρος τῆς Αἰτωλίας

Συνέντευξη τοῦ Μητροπολίτου Ναυπάκτου καί Ἁγίου Βλασίου Ἱεροθέου, στό περιοδικό WEST point of view

1. Τό ὄρος Βαράσοβα εἶναι γνωστό καί ὡς τό «Ἅγιον Ὄρος τῆς Αἰτωλίας», λόγω τῆς μοναστικῆς ἄνθησης πού κατεγράφη ἐκεῖ. Ποιά εἶναι τά στοιχεῖα πού γνωρίζουμε;

Ἡ Ἱερά Μητρόπολη Ναυπάκτου καί Ἁγίου Βλασίου ἦταν σέ παλαιότερους χρόνους μιά μεγάλη Μητρόπολη τῆς ὁποίας οἱ Ἐπισκοπές ἔφθαναν μέχρι τήν Χειμάρρα τῆς σημερινῆς Ἀλβανίας. Σιγά – σιγά συρρικνώθηκε καί τώρα ἔχει δύο περιοχές, τήν Ναυπακτία καί τήν μικρή ἐπαρχία τοῦ Ἁγίου Βλασίου. Ὅμως ὁ πολιτιστικός της πλοῦτος εἶναι μεγάλος. Μεταξύ αὐτῶν εἶναι τό ὄρος Βαράσοβα πού, ὅπως λέτε, ἔχει χαρακτηρισθῆ ὡς «Ἅγιον Ὄρος τῆς Αἰτωλίας». Οἱ πληροφορίες πού ἔχουμε γι' αὐτό ἔχουν ἰδιαίτερα καταγραφῆ ἀπό τόν ἀείμνηστο εἰδικό ἐρευνητή, καθηγητή ἀρχαιολογίας, Ἀθανάσιο Παλιούρα ὅτι στό ὄρος Βαράσοβα ὑπῆρξαν κατά καιρούς πολλά ἀσκητήρια καί μονές. Στό βιβλίο του «Βυζαντινή Αἰτωλοακαρνανία» γίνεται μνεία 5 ἀσκητηρίων – μονῶν: Τό σπήλαιο τῶν Ἁγίων Πατέρων (10ος-11ος αἰ.), ὁ ναός τοῦ ἁγίου Δημητρίου (10ος-11ος αἰ.), τό μικρό σπήλαιο τοῦ ἁγίου Νικολάου δυτικῆς Βαράσοβας, ὁ ἅγιος Πέτρος (13ος-14ος αἰ.) καί τό σπηλαιῶδες μοναστήρι-ἐγκλείστρα τοῦ ἁγίου Νικολάου στήν νότια Βαράσοβα (9ος-10ος αἰ.), τό ὁποῖο εἶναι καί τό μεγαλύτερο. Τό πλῆθος τῶν ἀσκητηρίων μαρτυρεῖ ἔντονη μοναστική παρουσία στό ἄγριο καί δύσβατο αὐτό βουνό. Παράλληλα, σέ συνδυασμό μέ τό Παλαιομονάστηρο τῆς γειτονικῆς Παλιοβούνας καί τό σημαντικό μνημεῖο τοῦ ναοῦ τῆς Παναγίας τῆς Παναξιώτισσας Γαυρολίμνης (10οςαἰ.) ἡ περιοχή αὐτή ἀναδεικνύεται σέ ἕνα σημαντικότατο μοναστικό-ἐκκλησιαστικό κέντρο τῶν χρόνων τῆς Χριστιανικῆς Ρωμαϊκῆς Αὐτοκρατορίας (Βυζάντιο).

2. Πόσο σημαντικό ἦταν καί εἶναι τό ὄρος τῆς Βαράσοβας γιά τήν Ὀρθοδοξία;

Δέν διαθέτουμε πολλά στοιχεῖα γιά τό πῶς μπορεῖ νά ἐπηρέασε τό μεγάλο αὐτό ἀσκητικό κέντρο τήν ἐποχή του. Ἐάν ὅμως ὑπολογισθῆ ὅτι σέ ὅλη τήν διαχρονική παράδοση τοῦ Γένους μας τά μοναστικά κέντρα ἦταν κέντρα ἐκκλησιαστικῆς ζωῆς, πολιτισμοῦ καί παράδοσης, δηλαδή ἀντέγραφαν χειρόγραφα, ἁγιογραφοῦσαν τούς Ἱερούς Ναούς μέ σπάνιες εἰκόνες, διαφύλασσαν τήν μοναστική παράδοση κλπ., τότε καταλαβαίνουμε τήν μεγάλη ἀξία τους. Ἐκτός αὐτοῦ, πάντοτε οἱ κάτοικοι τῶν γύρω περιοχῶν εἶχαν σχέση μέ τά Μοναστικά Κέντρα καί εἶχαν ποικιλότροπες βοήθειες, ἀκόμη καί σέ ὑλικά, οἰκονομικά ζητήματα. Ὡστόσο, σήμερα τό ὄρος τῆς Βαράσοβας, μέ τήν ἔντονη ἄσκηση πού βιώθηκε ἀπό τούς ἐκεῖ ἀσκητές, μᾶς ὑπενθυμίζει ὅτι ἡ Ὀρθοδοξία εἶναι ἀσκητική. Ὅταν κάνουμε λόγο γιά ἀσκητική, ἐννοοῦμε ὅτι ὁ ἄνθρωπος μπορεῖ νά κάνη καλή χρήση τοῦ περιβάλλοντος χώρου, ἀρκεῖται στά ἀπαραίτητα, μέ ἀποτέλεσμα νά μήν «βιάζεται» ἡ φύση, κάνει οἰκονομία καί, βέβαια, αὐτό γίνεται αἰτία προσφορᾶς στούς ἀνθρώπους πού ἔχουν ἀνάγκη.

Πέρα ἀπό αὐτά, ὁ ἄνθρωπος μαθαίνει πῶς νά χειρίζεται τίς σκέψεις του, ὅπως τό συνιστᾶ ἡ γνωσιακή ψυχολογία, νά ἔχη ἰσορροπημένη σχέση μέ τό περιβάλλον, πράγμα πού διδάσκει ἡ συμπεριφορική ψυχολογία καί ἀντιμετωπίζει τά ἐσωτερικά ὑπαρξιακά προβλήματα, ὅπως διδάσκει ἡ ὑπαρξιακή ψυχολογία. Γενικά, οἱ ἀσκητές μαθαίνουν τό πραγματικό νόημα τῆς ζωῆς, γιατί ζῆ ὁ ἄνθρωπος καί αὐτό διδάσκουν μέ τήν σιωπή καί τόν λόγο αὐτούς πού τούς πλησιάζουν. Μέσα στά πλαίσια αὐτά καί ἡ Βαράσοβα ἔπαιξε σημαντικό ρόλο, ὅπως παίζει σήμερα τό Ἅγιον Ὄρος, πού εἶναι κέντρο ἑνός ἄλλου τρόπου ζωῆς καί πολιτισμοῦ καί προσελκύει τό ἐνδιαφέρον ὅλου τοῦ κόσμου, ἐντός καί ἐκτός Ἑλλάδος. Ἄν σκεφθῆ κανείς ὅτι ἡ περιοχή αὐτή ὡς εἴσοδος καί ἔξοδος τοῦ Κορινθιακοῦ κόλπου εἶχε σχέσεις πρός τήν Ἰταλία καί τήν Εὐρώπη καί ὅτι ἡ περιοχή μας πέρασε ἐποχές Ἐνετοκρατίας καί Φραγκοκρατίας, τότε τό «Ἅγιον Ὄρος τῆς Αἰτωλίας» ἔπαιξε σημαντικό ρόλο γιά τήν διάκριση τῶν πολιτισμῶν Δύσεως καί Ἀνατολῆς, ἀφοῦ ἦταν ἡ Δύση τῆς Ἀνατολῆς καί ἡ Ἀνατολή τῆς Δύσης.

3. Κάθε Σεπτέμβριο τελεῖται Θεία Λειτουργία στό σπήλαιο τοῦ Ἁγίου Νικολάου ἀπό τήν Ἱερά Μητρόπολη Ναυπάκτου καί Ἁγίου Βλασίου. Γιά ποιό λόγο θεωρεῖται εἰδικά τό σπήλαιο αὐτό μοναδικό στόν ἑλλαδικό χῶρο;

Κατ' ἀρχάς τό σπήλαιο τοῦ ἁγίου Νικολάου στήν νότια Βαράσοβα εἶναι τό μεγαλύτερο μοναστικό σύμπλεγμα πού βρίσκεται σέ ὁλόκληρο τό βουνό. Τό σπήλαιό του εἶναι ἐξαιρετικά εὐρύχωρο καί ἡ πρόσβαση εἶναι (ἦταν) σχετικά ὁμαλή. Τό ἰδιαίτερο πού διαθέτει τό σπηλαιομονάστηρο τοῦ ἁγίου Νικολάου εἶναι ἡ ὕπαρξη ἐγκλείστρας, μοναδικό φαινόμενο στόν ἑλλαδικό χῶρο. Πρόκειται γιά ἕνα μικρό σπήλαιο πού βρίσκεται σέ ὕψος 10 μ. ἀπό τήν βάση τοῦ οἰκοδομήματος καί φαίνεται ὅτι χρησίμευε ὡς ἰδανικός τόπος γιά ἀπερίσπαστη προσευχή καί μελέτη. Ἡ ἔλευσή μου στήν Ναύπακτο πρίν 30 χρόνια συνέπεσε μέ τίς ἀνασκαφές πού ἔκανε ὁ Ἀθανάσιος Παλιούρας, μέ τούς φοιτητές του, πολλοί ἀπό τούς ὁποίους σήμερα εἶναι ἐπιστήμονες καί Ἀκαδημαϊκοί δάσκαλοι. Ἔτσι, καθιέρωσα τόν Σεπτέμβριο μήνα πού ἐργάζονταν στήν περιοχή οἱ συγκεκριμένοι ἐπιστήμονες καί φοιτητές νά τελοῦμε θεία Λειτουργία μέ ἀρτοκλασία γιά νά ἀναβιώσουμε καί λειτουργικά τήν περιοχή, ὥστε νά μήν εἶναι ἕνα ἁπλό μνημεῖο, ἀλλά νά εἶναι καί λειτουργικό.

Ὁ ἀείμνηστος Ἀθανάσιος Παλιούρας σχεδίαζε μετά τίς ἀνασκαφές πού ἀνέδειξαν τό μνημεῖο νά προχωρήση σέ ἀναστήλωση γιά νά ἀναδειχθῆ ἀκόμη περισσότερο τό ἔργο αὐτό καί νά γίνη καλύτερη πρόσβαση, δηλαδή νά δημιουργηθῆ μιά σταθερή προβλήτα καί σκαλοπάτια γιά τήν ἀνάβαση. Αὐτό εἶναι ἀπαραίτητο νά γίνη. Ἔχουν ἑτοιμασθῆ τά ἀρχικά σχέδια καί ὁ Δῆμος Ναυπακτίας τό προώθησε, ὕστερα καί ἀπό παρέμβασή μου καί τό ἔντονο ἐνδιαφέρον τῆς κ. Ἰωάννας Σερμιντζέλη, κατοίκου Ἀγρινίου, προκειμένου νά ἐνταχθῆ σέ κάποιο πρόγραμμα τῆς Περιφέρειας Δυτικῆς Ἑλλάδος. Μέ τήν εὐκαιρία αὐτῆς τῆς συνέντευξης θέλω νά παρακαλέσω ὅλους νά βοηθήσουν στήν ὁλοκλήρωση τοῦ ἔργου αὐτοῦ, ὥστε, ὄχι μόνο νά γίνη τουριστικά προσβάσιμο, ἀλλά καί νά ἀναδειχθῆ ἕνας ἐκκλησιαστικός καί πολιτιστικός πλοῦτος τῆς περιοχῆς μας.