Ἡ εἰκόνα τοῦ σύγχρονου κόσμου. Ἄνθρωπος, κόσμος καί μετάνθρωπος

Νέο βιβλίο τοῦ Μητροπολίτου Ναυπάκτου

Πρόλογος

Τό παρόν βιβλίο μέ τίτλο Ἡ εἰκόνα τοῦ συγχρόνου κόσμου ἀναφέρεται στήν παρουσίαση μιᾶς πλευρᾶς τοῦ σύγχρονου κόσμου πού μᾶς περιβάλλει, καί χωρίζεται σέ δύο μέρη.

Στό πρῶτο μέρος περιλαμβάνονται κείμενα πού γράφηκαν τά ἔτη 1995-1997, ὅπως φαίνεται στήν ἔνδειξη τῆς τελευταίας σελίδας κάθε κειμένου, καί τό δεύτερο μέρος περιλαμβάνει κείμενα πού γράφηκαν τά ἔτη 2023-2024. Ἐκλέχτηκα Μητροπολίτης τόν Ἰούλιο τοῦ 1995 ἐπί Ἀρχιεπισκοπείας Σεραφείμ, ὁ ὁποῖος ἐκοιμήθη τό 1998. Τήν ἐποχή πού γράφηκαν τά κείμενα αὐτά προσεγγίζαμε στήν ἀρχή τῆς τρίτης χιλιετίας καί ὅλοι ὁμιλοῦσαν γιά τήν νέα αὐτή πραγματικότητα καί πῶς θά ἀντιμετωπίσουμε τίς νέες προκλήσεις.

Ὡς νέος τότε Ἀρχιερεύς προσπαθοῦσα νά θέσω θεολογικά θεμέλια στά νέα μου καθήκοντα. Μέχρι τότε ἤμουν Ἱεροκήρυκας καί Διευθυντής Νεότητος τῆς Ἱερᾶς Ἀρχιεπισκοπῆς Ἀθηνῶν, μέ τήν εὐλογία τοῦ Ἀρχιεπισκόπου Σεραφείμ, καί μέ τήν ἀνάληψη τῶν Ἐπισκοπικῶν μου καθηκόντων συναντοῦσα νέα θέματα πού ἔπρεπε νά ἀντιμετωπίζω καί τά ὁποῖα σχετίζονταν μέ ἀνθρώπους ποικίλων ἀντιλήψεων καί ἰδεολογιῶν, ἀκόμη καί μέσα στούς κόλπους τῆς Ἐκκλησίας. Κυρίως, ἔπρεπε νά δῶ τό ἱεραρχικό πολίτευμα τῆς Ἐκκλησίας καί τήν θεολογία της καί νά ἀντιμετωπίσω τήν εἰκόνα τοῦ σύγχρονου κόσμου μέσα ἀπό τήν θεολογία τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας.

Ἡ Ἐκκλησία εἶναι ἡ εἰκόνα τῶν ἐπουρανίων, οἱ εἰκόνες πού ἔχουμε στούς Ἱερούς Ναούς καί τά σπίτια μας ἐκφράζουν τόν κόσμο τῶν ἐπουρανίων, μέ τό φωτοστέφανο καί τήν μεταμόρφωση τοῦ τόπου καί τοῦ χρόνου, εἰκονογραφοῦν τήν ἕνωση τῶν αἰσθητῶν καί τῶν νοητῶν, τῶν ἐπιγείων καί τῶν ἐπουρανίων. Ὅμως, ὁ κόσμος στόν ὁποῖο ἐργάζεται ἡ Ἐκκλησία εἶναι μιά «εἰκονική πραγματικότητα», ἐκφράζει τήν εἰκόνα τῶν παθῶν, τῆς φιλαυτίας καί τοῦ ναρκισσισμοῦ.

Ὁ Χριστός εἶναι «ἡ εἰκών τοῦ Θεοῦ τοῦ ἀοράτου» (Κολ. α΄, 15). Ὁ ἄνθρωπος εἶναι δημιουργημένος «κατ’ εἰκόνα καί καθ’ ὁμοίωσιν» (Γέν. 1, 26) τοῦ Θεοῦ. Ἡ Ἐκκλησία ὡς Σῶμα Χριστοῦ, κατά τόν ἅγιο Μάξιμο τόν Ὁμολογητή, εἶναι «τύπος καί εἰκόνα Θεοῦ», εἰκόνα «τοῦ σύμπαντος κόσμου, τοῦ ἐξ ἀοράτων καί ὁρατῶν οὐσιῶν ὑφεστῶτος»• «εἰκονίζει συμβολικῶς τόν ἄνθρωπον», ἀλλά εἶναι εἰκόνα καί τύπος «τῆς ψυχῆς καθ’ ἑαυτήν νοουμένης». Ἀλλά καί στόν ἄνθρωπο, κατά τόν Μέγα Βασίλειο, δόθηκε νόμος νά μιμῆται τόν πλάστην «εἰς δύναμιν καί τήν ἐν οὐρανοῖς εὐταξίαν σκιαγραφεῖν ἐπί τῆς γῆς».

Συγχρόνως, ὁ ἐκτός καί ὁ ἐντός τῆς Ἐκκλησίας κόσμος, πού διαμορφώνεται μέ ἄλλες ἀντιλήψεις, ἰδεολογίες καί πολιτικές, διαμορφώνει τήν δική του εἰκόνα καί μάλιστα μέ τά σύγχρονα μέσα τοῦ Κυβερνοχώρου μέ «τήν ἐπικοινωνία καί τόν ἀνταγωνισμό» του, μέ τόν δικό του πόλεμο καί τήν δική του «μακρόπνοη» «ἐπανάσταση τῆς ἐπικοινωνίας». Ἡ εἰκόνα, λοιπόν, τοῦ κόσμου, ὅπως τήν βλέπει ἡ Ἐκκλησία, καί ἡ εἰκόνα τοῦ κόσμου, ὅπως τήν διαμόρφωσαν οἱ ἐκφραστές τῆς κοινῆς γνώμης, συγκρούονται συνεχῶς. Αὐτή εἶναι ἡ εἰκόνα καί «ἡ εἰκονική πραγματικότητα» τῆς σύγχρονης ἐποχῆς. Ἔτσι, ἐκφράζεται καί τό εἰκονοφιλικό πνεῦμα τῆς Ἐκκλησίας, ἀλλά καί τό εἰκονοκλαστικό πνεῦμα τῆς σύγχρονης ἐποχῆς.

Τά κείμενα τοῦ πρώτου μέρους δημοσιεύθηκαν σέ Πρακτικά Συνεδρίων καί ἀνάτυπα τῆς ἐποχῆς πού γράφηκαν καί συμπεριλήφθηκαν σέ μιά ἔκδοση τό 1997 σέ περιορισμένο ἀριθμό ἀντιτύπων, τώρα, ὅμως, δημοσιεύονται σέ μιά ἑνότητα, ἀφοῦ τά διάβασα ἐκ νέου καί ἐπέφερα μερικές ἀλλαγές πού ἀπαιτοῦσαν οἱ καιροί. Καθώς τά διάβασα ἐκ νέου, αἰσθάνθηκα τήν προσπάθεια ἑνός νέου Ἀρχιερέως, νά ἀντιμετωπίζη τίς προκλήσεις τῆς νέας του διακονίας μέσα ἀπό τήν θεολογία τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας, καί ἴσως αὐτό νά ἔχη κάποιο ἐνδιαφέρον.

Στό δεύτερο μέρος τοῦ παρόντος βιβλίου δημοσιεύονται κείμενα τῆς διετίας 2023-2024, πού ἀναφέρονται στήν λεγομένη «Τεχνητή νοημοσύνη ἤ εὐφυΐα» πού ἀπασχόλησε καί ἀπασχολεῖ τίς ἡμέρες μας, καί ἡ θεολογία πρέπει νά ἀντιμετωπίση τά θέματα αὐτά, διότι ἀναφέρονται στήν ὑποτίμηση τοῦ ἀνθρώπου. Αὐτό γίνεται μέ τήν πορεία τῆς σύγχρονης νοοτροπίας ἀπό τόν ἄνθρωπο στόν μετάνθρωπο. Ὅλο τό βιβλίο εἶναι ἕνα ἔναυσμα γιά περίσκεψη, ὡς πρός τόν κόσμο στόν ὁποῖο ζοῦμε.

Ἔγραφα στό Μητροπολιτικό
Οἴκημα τῆς Ναυπάκτου
τήν Πρωτοχρονιά 2025

† Ὁ Ναυπάκτου καί Ἁγίου Βλασίου Ἱερόθεος

Περιεχόμενα

Α' Ἄνθρωπος καί σύγχρονος κόσμος

1. Ἡ εἰκόνα τοῦ σύγχρονου κόσμου

• Μπροστά στήν τρίτη χιλιετία
  
• Ἡδονισμός
  
• Ἡ ἡδονή καί ἡ ὀδύνη, κατά τόν ἅγιο Μάξιμο τόν Ὁμολογητή
  
• Ἡ μεγάλη προσφορά καί ἀξία τοῦ ὀρθοδόξου ἡσυχασμοῦ
  
• Συμπέρασμα
  

2. Ἐκκλησία καί Μέσα Μαζικῆς Ἐνημέρωσης

• Ὁ σκοπός τῆς ὑπάρξεως τῆς Ἐκκλησίας
  
• Ὁ «χῶρος» τῆς σωτηρίας τοῦ ἀνθρώπου
  
• Ἡ οὐσία τῆς ὀρθοδόξου ποιμαντικῆς
  
• Ὁ τρόπος χρήσης τῶν ΜΜΕ
  
• Ἡ προσφορά τοῦ ὀρθοδόξου θεολογικοῦ λόγου
  
• Οἱ δυσκολίες γιά τήν προσφορά τῆς θεολογίας διά τῶν ΜΜΕ
  
• Ἐπιλεγόμενα
  

3. Τά Μέσα Μαζικῆς Ἐνημέρωσης καί ὁ ἄνθρωπος

• Ἡ ἔννοια τῆς ὀρθόδοξης ποιμαντικῆς
  
• Ἡ ποιμαντική τῆς μιντιοκρατίας
  
• Συμπεράσματα
  

4. Θρησκευτική καί ἐκκλησιαστική παιδεία

• Θρησκεία καί Ἐκκλησία
  
• Ὁ Θεάνθρωπος Χριστός καί ἡ θρησκεία
  
• Θρησκειολογικό καί ἐκκλησιολογικό μάθημα
  
• Συμπέρασμα
  

5. Ἀνατολή καί Δύση στήν λατρεία

• Κατηχούμενοι καί πιστοί
  
• Λογική καί νοερά λατρεία
  
• Ἔκφωνη, χαμηλόφωνη καί μυστική ἀνάγνωση τῶν εὐχῶν
  
• Ἀπροϋπόθετη καί ἐμπροϋπόθετη μέθεξη στήν θεία Κοινωνία
  
• Κτιστός καί ἄκτιστος Ναός
  
• Συμπέρασμα
  

6. Τό ἱεραρχικό πολίτευμα τῆς Ἐκκλησίας

• Τό κέντρο ἑνότητος τῆς Ἐκκλησίας
  
• Ἡ ἐκκλησιαστική ἱεραρχία κατά τόν ἅγιο Διονύσιο Ἀρεοπαγίτη
  
• Συμπέρασμα
  

7. Αὐθεντία καί ἐξουσία, κατά τήν ὀρθόδοξη παράδοση

• Τό Πολίτευμα τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας
  
• Ἡ αὐθεντία στήν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία
  
• «Ἀξίωμα, Ἐξουσία, Διοίκηση»
  
• Συμπέρασμα
  

8. Ἡ μίμηση τοῦ Χριστοῦ κατά τήν ὀρθόδοξη παράδοση

• Ἡ Ἁγία Γραφή καί ἡ Πατερική παράδοση γιά τήν μίμηση τοῦ Χριστοῦ
• Ἡ μίμηση τοῦ Χριστοῦ κατά τρεῖς Πατέρες
  
• «Ἡ Μίμηση τοῦ Χριστοῦ» τοῦ Θωμᾶ Κεμπήσιου
  
• Ἡ ἐν Χριστῷ ζωή, κατά τήν ἐκκλησιαστική παράδοση
  
• Συμπέρασμα
  

9. Τά προσόντα τοῦ Ἱερέως

• Ὁ Πρεσβύτερος κατά τόν ἅγιο Νικήτα τόν Στηθᾶτο
  
• Ὁ Ἱερεύς κατά τούς ἱερούς Κανόνες
  
• Ἡ ἰσορροπία τοῦ Ἱερέως ἀπό ψυχολογικῆς πλευρᾶς
  

10. Τό «τί» καί τό «πῶς» τῆς ὀρθοδόξου θεολογίας

• Ἐμπειρική καί πολεμική θεολογία
  
• Ὁ Μέγας Βασίλειος ὡς Θεολόγος
  
• Σύγχρονα παραδείγματα συνδέσεως ἐμπειρικῆς καί δογματικῆς θεολογίας
  
• Ὁ κίνδυνος τοῦ φονταμενταλισμοῦ
  
• Συμπέρασμα
  

11. Εἰκονοφιλικό καί εἰκονοκλαστικό πνεῦμα

• Τά αἴτια τῆς εἰκονομαχίας
  
• Σύνδεση τῆς Ὀρθοδοξίας μέ τήν Ἐκκλησία
  
• Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία καί Ἑλληνισμός
  
• Εὐρώπη καί Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία

Β´ Ἄνθρωπος καί μετάνθρωπος

1. Ἄνθρωπος καί μετάνθρωπος

2. Ὁ θεολογικός λόγος μεταξύ τῆς «ἄϋλης πραγματικότητας» καί τοῦ ὑλισμοῦ

• «Ἄϋλη πραγματικότητα», ὑλισμός καί ἀντιϋλισμός
  
• «Τεχνητή Νοημοσύνη» καί «Ἀποκαλυπτική Τεχνητή Νοημοσύνη»
  
• Ὁ θεολογικός λόγος στόν ἀϋλισμό καί τόν ὑλισμό
  
• Ἑνιαία καί διπλή μεθοδολογία γνώσης
  

3. Ἡ «Τεχνητή Νοημοσύνη» ὡς Τεχνητή Εὐφυΐα

4. Ἡ «Τεχνητή Νοημοσύνη» καί ὁ ἄνθρωπος

• Ὁρολογία
  
• Ἡ ἱστορία τῆς τεχνητῆς νοημοσύνης
  
• Ἐφαρμογές σέ πολλούς τομεῖς
  
• Οἱ κίνδυνοι
  
• Ἐκκλησία καί «Ἀποκαλυπτική τεχνητή νοημοσύνη»
  
• Τό Εὐρωπαϊκό Συμβούλιο γιά τήν τεχνητή νοημοσύνη
  

5. Ὁ ἄνθρωπος τῶν Τριῶν Ἱεραρχῶν καί ὁ «μετάνθρωπος» τῆς τεχνολογίας

• Ἡ διδασκαλία τῶν Τριῶν Ἱεραρχῶν γιά τόν ἄνθρωπο
  
• Οἱ ὅροι διανθρωπισμός καί μετανθρωπισμός
  
• Ὁ «μετάνθρωπος» τῆς Τεχνολογίας
  
• Συμπερασματικές παρατηρήσεις
  

6. Ἐπιστήμη καί Ἠθική σέ ἀναφορά μέ τήν «Τεχνητή Νοημοσύνη»

• Ἡ ὁρολογία
  
• Ἡ διαχρονική ἱστορία τῆς ἐπιστήμης καί τῆς ἠθικῆς
  
• Βιοηθική καί Τεχνοηθική
  
• Συμπερασματική σκέψη
  

7. «Τεχνητή Νοημοσύνη»: πρόβλημα ὁρολογίας

• Νοῦς καί νόηση
  
• Νοῦς καί λογική στήν γλώσσα τῆς Καινῆς Διαθήκης καί τῶν Πατέρων
  
• Intellect καί reason
  
• Οἱ παράλληλοι ὁρισμοί τῆς νοημοσύνης
  
• Οἱ συνέπειες τῆς ταύτισης τῆς νοημοσύνης μέ τήν λογική
  

8. Σχόλια γιὰ τὴν ψηφιακὴ τεχνολογία

• Τό δαγκωμένο μῆλο τῆς Apple
  
• Οἱ κυνηγοί τῆς ψηφιακῆς ἀθανασίας
  
• Ἡ «τεχνητή νοημοσύνη» ὡς ἐξομολογητής
  
• «Τό νόημα τῆς ζωῆς»
  
• Μηνύματα πρός τόν οὐρανό καί ἀπό τόν οὐρανό
  
• «Ὁ ψηφιακός ἑαυτός μας»
  
• «Ὁ καπιταλισμός τῆς παρακολούθησης»
  
• Ἡ «ἀστυνόμευση» τῆς ζωῆς μας
  
• «Οἱ βιονικοί ἀθλητές»
  
• Τά Μέσα κοινωνικῆς δικτύωσης καί ὁ ἄνθρωπος
  
• Τό πρόβλημα τοῦ ὅρου «Τεχνητή Νοημοσύνη» ἀπό θεολογικῆς πλευρᾶς
  
• «Ἐξομολόγηση μέ Τεχνητή Νοημοσύνη»
  
• Τά ρομπότ πιό ἔξυπνα ἀπό τόν ἄνθρωπο;
  

9. Μιά πατερική ἀκτινογραφία τῆς κοινωνίας μας