Ἐπίκαιροι Σχολιασμοί: Οἱ σύνθετοι λογισμοί τοῦ διαδικτύου

Πρωτοπρεσβύτερου Θωμᾶ Βαμβίνη

Ἡ ζωή τοῦ κόσμου μας βυθίζεται στό διαδίκτυο. Κάθε κατηγορία ἀνθρώπων μέ ποικίλες αἰτίες ἤ προφάσεις αἰχμαλωτίζονται ἑκουσίως ἀπό αὐτόν τόν σύγχρονο ἠλεκτρονικό δυνάστη. Κάποιοι ἔχουν τήν ψευδαίσθηση ὅτι τόν παραπλανοῦν δίνοντας στά διάφορα δίκτυά του ψευδῆ στοιχεῖα. Δέν ἔχει ὅμως μεγάλη σημασία τί ὄνομα δηλώνουν, ποιά ταυτότητα δημιουργοῦν γιά νά κυκλοφοροῦν στίς διάφορες ἐφαρμογές του, τό θέμα εἶναι ὅτι κυκλοφοροῦν σχεδόν ἀποκλειστικά στούς δρόμους τοῦ διαδικτύου. Εἶναι δηλαδή ἐλεύθεροι νά κυκλοφοροῦν στούς διαδρόμους μιᾶς φυλακῆς. Ὁ ἠλεκτρονικός δυνάστης τούς ἔχει πιάσει στό δίχτυ του. Ἔχει ὑποδουλώσει τίς θελήσεις τους, ἕλκει κατ’ ἀποκλειστικότητα τίς ἐπιθυμίες τους καί ἔτσι κατευθύνει τά ἐνδιαφέροντά τους.

Γιά πολλούς ὅλη ἡ κτίση ἔγινε ἠλεκτρονική εἰκόνα καί ἡ σχέση τους μέ τό φυσικό περιβἀλλον περιορίζεται στήν ὀθόνη τοῦ κινητοῦ τηλεφώνου τους ἤ τοῦ ὑπολογιστῆ τους. Δέν ἀναπνέουν καθαρό ἀέρα, οὔτε ὑλικό, οὔτε πνευματικό. Ἀδρανοποιοῦνται, ἔχοντας τήν ψευδαίσθηση ὅτι εἶναι σέ διαρκῆ δράση. Ὅμως δέν κινοῦνται σέ τίποτε ὠφέλιμο. Δέν ζοῦν ἀληθινά. Εἶναι θεατές μιᾶς ζωῆς κατάλληλα τροποποιημένης, μέ τίς δυνατότητες πού δίνει ἡ λεγόμενη «τεχνητή νοημοσύνη», ἡ ὁποία ἐντυπωσιάζει μέ καταπληκτικά τοπία πού δέν ὑπάρχουν πουθενά ἤ μέ καταστροφικά φυσικά φαινόμενα πού δέν ἔγιναν ποτέ, ἀλλά πού κατασκευάστηκαν μέ πολλή φαντασία ἀπό κάποιους ἔμπειρους χειριστές τῶν ἐργαλείων τῆς ἰλιγγιωδῶς ἀναπτυσσόμενης σύγχρονης τεχνολογίας. (Περί αὐτῆς σημαντικά θέματα ἀναπτύσσονται στό νέο βιβλίο: «Ἡ εἰκόνα τοῦ σύγχρονου κόσμου», τοῦ Μητρ. Ναυπάκτου κ. Ἱεροθέου).

Αὐτά πού γράφουμε δέν ἀφοροῦν ὅλους τούς χειριστές τῶν σύγχρονων ἠλεκτρονικῶν μέσων. Ἀφοροῦν τούς ἐθισμένους στό διαδίκτυο, τούς ὑποδουλωμένους σ’ αὐτό. Δέν ἀφοροῦν αὐτούς πού τό χρησιμοποιοῦν δημιουργικά καί παραγωγικά, διότι τό διαδίκτυο δίνει πολλές δυνατότητες γιά ἔρευνα, μελέτη, ἐνημέρωση καί γιά καλή ὀργάνωση τῶν διαφόρων θεσμῶν τῆς κοινωνίας. Χρειάζεται ὅμως νά γνωρίζη κανείς πῶς νά τό χρησιμοποιῆ καί ποιές σελίδες ἤ ἠλεκτρονικές «πλατφόρμες» νά ἐμπιστεύεται.

Στήν συνέχεια δέν ἀσχοληθοῦμε μέ τήν καλή χρήση τοῦ διαδικτύου, ὅπως γιά παράδειγμα, στήν διοίκηση, στήν ψηφιακή ὀργάνωση τοῦ Κράτους, καθώς καί ἄλλων ὀργανισμῶν καί ὑπηρεσιῶν, πού διευκολύνουν τούς πολίτες καί καθιστοῦν κάθε διοίκηση διαφανέστερη στίς ἐνέργειές της. Θά ἀναφερθοῦμε στήν χρήση του ἀπό τό πλῆθος τοῦ κόσμου, ἀπό τό λαϊκό σῶμα, τό ὁποῖο διασκεδάζει, πληροφορεῖται ἤ σέ κάποιες περιπτώσεις σχολιάζει εἰδήσεις καί ἀπόψεις πού συναντᾶ κατά τήν περιδιάβασή του στά μονοπάτια τοῦ διαδικτύου. Σέ αὐτήν τήν χρήση, σέ αὐτόν τόν συγχρωτισμό πλήθους κόσμου, χωρίς ὑπακοή σέ «ὑγειονομικά μέτρα», μέ πολλούς φορεῖς ἐπικίνδυνων ἰῶν (ψυχικῶν καί πνευματικῶν), ἐντοπίζεται ἡ κύρια αἰτία πολλῶν κοινωνικῶν καί πνευματικῶν ἀσθενειῶν, τά ἀποτελέσματα τῶν ὁποίων μαθαίνουμε καθημερινά ἀπό τά δελτία εἰδήσεων.

Αὐτές οἱ ἀσθένειες μέ τίς αἰτίες τους, τά συμπτώματα καί τά ἀποτελέσματά τους, ἔχουν κινητοποιήσει ἤδη πολύ κόσμο, πού βλέπει τούς κινδύνους. Γι’ αὐτό ἀπό ὑπεύθυνους φορεῖς ὀργανώνονται ἐνημερώσεις, στίς ὁποῖες ἐπισημαίνονται οἱ κίνδυνοι, ἀλλά καί προβάλλεται ὁ ὀρθός τρόπος χρήσης τοῦ διαδικτύου. Ἐπειδή ὅμως οἱ διασπειρόμενοι στό διαδίκτυο ἰοί δημιουργοῦν ψυχικές καί πνευματικές ἀσθένειες, εἶναι χρήσιμο νά δοῦμε τά πράγματα μέσα ἀπό τήν ὀπτική τῆς Ἐκκλησιαστικῆς ζωῆς, μέ κριτήρια πού μᾶς δίνουν οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας, κυρίως οἱ λεγόμενοι Φιλοκαλικοί Πατέρες.

Τί κυκλοφορεῖ στό διαδίκτυο; Μέ τί συναντιέται κάθε ἀμέριμνος ἐπισκέπτης του; Μποροῦμε σχηματικά νά ἀναφέρουμε τά ἀκόλουθα πράγματα: Συναντᾶ εἰδήσεις, βίντεο παντός περιεχομένου καί πάσης ποιότητος, ἄρθρα καί σχολιασμούς, πού κάποιες φορές ἔχουν τήν μορφή συζητήσεων, ἐπίσης ἐμπλέκεται, ἄν τό θελήση, καί σέ ἀνταγωνισμούς μέσω βιντεοπαιχνιδιῶν. Πιό συνοπτικά ὁ ἐπισκέπτης τοῦ διαδικτύου: βλέπει, διαβάζει, σχολιάζει, παίζει. Αὐτή εἶναι ἡ ἐξωτερική περιγραφή τῶν ἐπισκέψεων στό διαδίκτυο. Ὑπάρχει ὅμως καί ἡ ἐσωτερική πλευρά, ἡ κάτω άπό τήν ἐπιφάνεια, ἡ ἀθέατη στούς πολλούς.

Γιά τήν μέσα πλευρά ταιριάζει καλύτερα ἡ ὁρολογία πού συναντᾶμε στούς Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας. Μέ αὐτήν μποροῦμε νά εἴμαστε πιό ἀκριβεῖς στίς διατυπώσεις μας, ἀλλά καί πολύ ἁπλοί. Τί συναντᾶ, λοιπόν, κανείς περιδιαβάζοντας στό διαδίκτυο; Συναντᾶ κυρίως τούς σύνθετους λογισμούς τῶν ἀνθρώπων, δηλαδή τούς ἐμπαθεῖς, οἱ ὁποῖοι ἔχουν γίνει βίντεο, κινηματογραφικό ἔργο, ἄρθρο ἤ σχόλιο καί ἐκφράζονται σέ συζητήσεις, ὅπου πλεονεκτεῖ ἡ κακεντρέχεια, ἡ δηκτική εἰρωνεία, ἐνῶ σπανίζει ἡ σοβαρή ἀμερόληπτη κριτική ἤ ὁ ἔπαινος.

Μέ λίγα λόγια τό διαδίκτυο εἶναι μιά ἔκθεση ὅλων τῶν λογισμῶν τῶν ἀνθρώπων· ἔκθεση μέ τήν μορφή εἰκόνων (φυσικῶν, συμβολικῶν καί ἀλλόκοτων) καί κειμένων.

Ἀξίζει νά θυμόμαστε κάποια στοιχειώδη πράγματα σχετικά μέ τούς λογισμούς μας, γιατί αὐτοί καθορίζουν τήν ποιότητα τῆς παρούσης ζωῆς μας, ἀλλά καί τῆς μέλλουσας.

Ὑπάρχει ὁ νοῦς καί ὁ ἐνδιάθετος καί προφορικός λόγος πού εἶναι ἑνωμένος μέ τόν νοῦ. Ἡ λογική, πού συνδέεται μέ τήν διάνοια, εἶναι τό ὄργανο ἐκεῖνο μέ τό ὁποῖο ἐκφράζεται ὁ λόγος. «Ἔτσι μπορεῖ κανείς νά πῆ ὅτι ὑπάρχει μιά λεπτή διαφορά μεταξύ τοῦ λόγου καί τῆς λογικῆς, καθώς ἐπίσης μεταξύ τοῦ λόγου καί τῆς διανοίας...Ἡ διάνοια, κατά τόν ἅγιο Γρηγόριο Παλαμᾶ, δέν εἶναι ὁ ὀφθαλμός τῆς ψυχῆς. Ὁ νοῦς εἶναι ὁ ὀφθαλμός τῆς ψυχῆς, ἐνῶ ἡ διάνοια καθιστᾶ τά αἰσθητά καί νοερά διανοητά... ἡ διάνοια δέν εἶναι ἐκείνη πού γνωρίζει τούς ἐπουρανίους θησαυρούς, πράγμα τό ὁποῖο κάνει ὁ νοῦς τοῦ ἀνθρώπου. Ἡ διάνοια ἁπλῶς κάνει διανοητά ὅσα ἐμπειρικῶς ζῆ ὁ νοῦς τοῦ ἀνθρώπου. Στόν νοῦ ἀποκαλύπτεται ὁ Θεός, ἡ δέ διάνοια καταγράφει αὐτήν τήν ἐμπειρία σέ λογικές προτάσεις». (Μητρ. Ναυπάκτου Ἱεροθέου, Ὀρθόδοξη Ψυχοθεραπεία, σ. 205)

Τί εἶναι ὅμως οἱ λογισμοί; «Ὅταν οἱ ἅγιοι Πατέρες κάνουν λόγο γιά τούς λογισμούς, δέν ἐννοοῦν ἁπλῶς τίς σκέψεις, ἀλλά τίς εἰκόνες καί τίς παραστάσεις κάτω ἀπό τίς ὁποῖες ὑπάρχουν καί οἱ κατάλληλες κάθε φορά σκέψεις. Οἱ εἰκόνες μαζί μέ τίς σκέψεις λέγονται λογισμοί. Ὁ Ἀρχιμ. Σωφρόνιος γράφει: “Οἱ εἰκόνες ἄλλοτε ἔχουν χαρακτήρα ἐποπτικό, ἄλλοτε κυρίως νοητικό καί συχνότερα μικτό. Ἐφόσον, ὅμως, καί οἱ ἐποπτικές εἰκόνες ἑλκύουν πίσω τους αὐτή ἤ ἐκείνη τή σκέψη, οἱ ἀσκητές ἀποκαλοῦν ὅλες αὐτές τίς εἰκόνες λογισμούς”» (ὅ.π., σ. 215).

Οἱ λογισμοί ὅμως συμπαρασύρουν καί συναισθήματα, μίση, ἰδιοτελεῖς ἀγάπες, φθόνους, ματαιοδοξίες, μεγαλομανίες, πού δέν ἀφήνουν τούς λογισμούς νά εἶναι ἁπλοί, τούς κάνουν σύνθετους. Κατά τόν ἅγιο Μάξιμο τόν Ὁμολογητή, ἄλλοι ἀπό τούς λογισμούς εἶναι ἁπλοί καί ἄλλοι σύνθετοι. Ἁπλοί λογισμοί εἶναι οἱ ἀπαθεῖς, ἐνῶ σύνθετοι οἱ ἐμπαθεῖς. Ἡ μνήμη ἑνός πράγματος, ὅταν συμπλέκεται μέ πάθος, κάνει τόν λογισμό ἐμπαθῆ ἤ σύνθετο. Ὑπάρχουν τά πράγματα, τά νοήματά τους μέσα στήν μνήμη καί τά πάθη. Πράγμα εἶναι ὁ χρυσός, ἡ γυναίκα, ὀ ἄνδρας κλπ. Νόημα εἶναι ἡ ἁπλή μνήμη τοῦ χρυσοῦ, τῆς γυναίκας καί τοῦ ἄνδρα. Πάθος δέ εἶναι “φιλία ἄλογος ἤ μίσος ἄκριτον” ἑνός πράγματος καί τοῦ νοήματός του. Σύνθετος λογισμός εἶναι αὐτός πού ἀποτελεῖται ἀπό νόημα καί πάθος.

Ἔχουμε ὑγεία στήν ψυχή, ὅταν ὅλοι οἱ λογισμοί μέσα στήν διάνοια εἶναι ἁπλοί. Ὁπότε, θεραπεία τῆς ψυχῆς εἶναι ὁ χωρισμός τοῦ νοήματος ἀπό τό πάθος. Καί αὐτός ὁ χωρισμός γίνεται μέ τήν πνευματική ἀγάπη καί τήν ἐγκράτεια» (πρβλ. ὅ.π. σ.216-217)

Μέσα στό διαδίκτυο συναντᾶ κανείς ἀμέτρητους σύνθετους λογισμούς πού θέλουν νά εἰσβάλουν στήν διάνοιά μας καί νά ἀλλοιώσουν καί νά ἁλώσουν τήν σκέψη μας. Γι’ αὐτό χρειάζεται ἐγρήγορση καί διαρκής ἀπόθεση τῶν εἰσβολέων σύνθετων λογισμῶν, ἀπόρριψή τους στόν κάδο τῆς περιφρόνησης.

Στίς διδαχές τοῦ Γέροντος Θαδδαίου τῆς Βιτόβνιτσα διαβάζουμε:

«Οἱ λογισμοί ἐμφυτεύονται στό νοῦ μας κάθε ὥρα καί στιγμή, ἀπ’ ὅλες τίς πλευρές καί τίς κατευθύνσεις. Ἄν μπορούσαμε νά δοῦμε τίς ἀκτῖνες τῶν λογισμῶν, θά βλέπαμε ἕνα πραγματικό δίχτυ λογισμῶν. Ὁ καθένας μας ἔχει ἕνα “δέκτη” στό μυαλό του, ἕνα δέκτη πολύ πιό ἀκριβῆ καί περίπλοκο ἀπό τόν ἀντίστοιχο ραδιοφωνικό ἤ τηλεοπτικό. Πόσο ὑπέροχο εἶναι τό ἀνθρώπινο μυαλό! Δυστυχῶς δέν τό ἐκτιμοῦμε αὐτό. Δέν γνωρίζουμε πῶς νά ἑνώσουμε τόν ἑαυτό μας μέ τήν πηγή τῆς Ζωῆς καί νά νιώσουμε χαρά. Ὁ ἀντίδικος σπέρνει διαρκῶς σπόρους στό νοῦ μας. Στόν ἅγιο Ἀντώνιο ἐπετράπη νά δῆ τούς ἱστούς τῶν λογισμῶν γύρω του, κι ὅταν τούς εἶδε, ἀναφώνησε, “Κύριε, ποιός μπορεῖ νά σωθῆ;». Καί ἄκουσε μιά φωνή νά τοῦ λέη: “Μόνον οἱ πραεῖς καί ταπεινοί τῇ καρδίᾳ”» (σ. 83).

Ἡ τεχνολογική πρόοδος ἔχει ἁπλώσει γύρω μας ἕναν ἱστό λόγων καί εἰκόνων, πού εἶναι γεννήματα κυρίως σύνθετων λογισμῶν, μέσα στόν ὁποῖο συμφύρονται ἀλήθειες καί ψέματα, πού θέλουν νά ἀπορροφήσουν κατ’ ἀποκλειστικότητα τήν προσοχή μας. Οἱ πραεῖς καί ταπεινοί τῇ καρδίᾳ μποροῦν νά τόν παραβλέψουν ἤ νά ἐπιλέξουν ἀπό τά «δῶρα» του τά ἀληθῆ καί ὠφέλιμα.