Γεγονότα καὶ Σχόλια: Νοερὴ ἀνάταση χωρίς ἐπιπόλαια συναισθήματα - Μουσικός διαλογισμός ἤ ἱερή ἡσυχία;

Νοερὴ ἀνάταση χωρίς ἐπιπόλαια συναισθήματα

Στήν ἐφημερίδα «Καθημερινή» διαβάσαμε μιά σειρά ἄρθρων τοῦ Ἠλία Μαγκλίνη, ὡς εἰσαγωγικά στήν γιορτινή ἀτμόσφαιρα τῶν Χριστουγέννων, τά ὁποῖα ἀναφέρονταν σέ ἔργα τοῦ Γιόχαν Σεμπάστιαν Μπάχ, τοῦ μεγάλου Γερμανοῦ, Λουθηρανοῦ στό θρήσκευμα, συνθέτη τοῦ 18ου αἰῶνος (1685 – 1750), γνωστοῦ, τουλάχιστον ὡς ὄνομα, ἀκόμη καί στούς ἄσχετους μέ τήν κλασική μουσική.

Ὁ ἀρθρογράφος σέ τρία συνεχόμενα ἄρθρα ἀναφέρεται κυρίως στό «Ὀρατόριο τῶν Χριστουγέννων» τοῦ Μπάχ, ξεκινώντας ἀπό ἀνάμνησή του ἀπό τήν δεκαετία τοῦ ᾿80. Γράφει: «Τὰ Χριστούγεννα τοῦ μακρινοῦ 1986, κάθε ἀπόγευμα στὶς ἕξι καὶ γιὰ μισὴ ὥρα ἡ τότε ΕΡΤ2 μετέδιδε σὲ ἀποσπάσματα τὸ “Ὀρατόριο τῶν Χριστουγέννων”», τά ὁποῖα καθόταν καί τά ἄκουγε. Μιά νέα ἔκδοση τοῦ ἐν λόγω Ὀρατορίου πού εἶχε στα χέρια του, τοῦ ἔδωσε τήν ἀφορμή νά ἀναφερθῆ σ’ αὐτό. Σημειώνει ὅτι τό ἔργο αὐτό τοῦ Μπάχ εἶναι «ἀπὸ τὰ ἔργα ποὺ μετέβαλαν δραστικὰ τὴ θρησκευτικὴ μουσική, εἰδικὰ στὸν προτεσταντικὸ κόσμο τῆς Γερμανίας, μὲ μιὰ ἀπαράμιλλη αἴσθηση ὀργανικῆς ἑνότητας καὶ ἀφηγηματικῆς ροῆς». Γιά τήν ἀφηγηματική δομή τοῦ ἔργου γράφει: «Ἡ ἀφήγηση ἐκκινεῖ ἀπὸ τὴν προαναγγελία τοῦ ἐρχομοῦ τοῦ Μεσσία στὸν κόσμο καὶ καταλήγει στὴ νύχτα τῶν Μάγων μὲ τὰ δῶρα». Ἡ προσκύνηση τῶν Μάγων εἶναι ἕνα ἀπό τά ἀγαπητά θέματα τῆς δυτικῆς τέχνης.

Τό ἔργο αὐτό ἀκούστηκε πρώτη φορά τὰ Χριστούγεννα τοῦ 1734 στὴ Λειψία. Γιά τήν ὀργανική μουσική τοῦ ἔργου ὁ Ἠλ. Μαγκλίνης γράφει: «Τὰ τύμπανα καὶ τὰ χάλκινα πνευστὰ κάθε τόσο, ἔτσι ὅπως ὑπογραμμίζουν τὸ δοξαστικὸ πνεῦμα τοῦ ἔργου, συνιστοῦν καὶ μιὰ νοερὴ ἀνάταση πρὸς τὰ οὐράνια γιὰ κάθε ὑποψιασμένο ἀκροατή».

Μέσα στήν δική μας παράδοση γνωρίζουμε τήν σημασία πού ἔχει ἡ ψαλμωδία, ὅταν ἀναδεικνύη τά θεολογικά νοήματα τῶν ὕμνων· κατανύσσει, φέρνει εἰρήνη στό νοῦ καί τήν καρδιά, καί μέ πίστη παιδικῆς ἁπλότητας διανοίγει τόν νοῦ σέ θεολογικά νοήματα. Δέν ἐξάπτει τήν φαντασία, δέν δημιουργεῖ ἀγωνία, δέν εὐδοκιμοῦν μέσα στό πνεῦμα της ἐπιπόλαια συναισθήματα.

Μουσικός διαλογισμός ἤ ἱερή ἡσυχία;

Ὁ Ἠλ. Μαγκλίνης παραθέτει μιά «ξένη» παρατήρηση: «...στὴ λουθηρανικὴ λατρεία ἡ μουσικὴ ἀποτελοῦσε μέσο θρησκευτικοῦ διαλογισμοῦ». Καί κατόπιν διερωτᾶται: «Πῶς γυρίζει αὐτὸ σήμερα, σὲ ἐμᾶς ποὺ οὔτε λουθηρανοὶ εἴμαστε καί, πολλοί, οὔτε κἂν πιστοί;».

Τό ἐρώτημα πού θέτει εἶναι καίριο. Ἔχει ἐνδιαφέρον ἡ ἀπάντηση τοῦ ἀρθρογράφου: «Ἡ μουσική –εἰδικὰ τέτοια μουσική– δὲν γνωρίζει ὅρια, ἀρκεῖ κάποιος νὰ εἶναι ἀρκετὰ ἀνοιχτὸς μέσα του γιὰ νὰ τὴν ὑποδεχθεῖ. Καὶ αὐτὴ ἡ μουσικὴ μπορεῖ νὰ ἀφυπνίσει τὸ αἴσθημα τοῦ ἱεροῦ ποὺ ἔχει ὁποιοσδήποτε μέσα του. Καὶ τὸ ἔχουμε ὅλοι, ἔστω καὶ καταχωνιασμένο, θέλοντας καὶ μή, διότι ἁπλούστατα ξέρει ὁ καθένας ἀπὸ ἐμᾶς ὅτι κουβαλάει τὸ τέλος του μέσα του. Αὐτὸ μιὰ τέτοια μουσικὴ τὸ ἁπαλύνει καὶ τοῦ δίνει νόημα».

Ὁ ἄνθρωπος ἔχει ἀνάγκη ἀπό τό ξύπνημα τῆς αἴσθησης τοῦ ἱεροῦ, ὄχι μόνο μέ τήν ἐπίγνωση τοῦ θανάτου πού κουβαλάει μέσα του, οὔτε μέ τόν ἄγονο διαλογισμό μιᾶς μαθηματικά δομημένης σύνθεσης, ὅπως ἦταν οἱ συνθέσεις τοῦ Μπάχ, ἀλλά μέ τήν ἀγάπη τοῦ Θεοῦ, τήν ἐλπίδα τῆς ἀνάστασης, τήν ἄσκηση στήν «εἰς ἑαυτόν» στροφή τοῦ νοῦ καί τήν σταδιακή βύθισή του στήν ἐν ἡσυχίᾳ καρδιακή προσευχή. Σέ αὐτήν ἱερή ἡσυχία ὁδηγοῦν οἱ συνθέσεις τῶν ἁγίων ὑμνογράφων καί μελωδῶν τῆς Ἐκκλησίας.

π.Θ.Α.Β.