Ἐπίκαιροι Σχολιασμοί: Εὐσταθής ὑποδομή

Πρωτοπρεσβύτερου π. Θωμᾶ Βαμβίνη

Ὁ ἅγιος Εὐστάθιος, ὁ στρατηγὸς Πλακίδας, τοῦ ὁποίου ἡ μνήμη γιορτάζεται στὶς 20 Σεπτεμβρίου, ἀποτελεῖ ἕνα ἱστορικὸ πρότυπο ἀνθρωπιστικῆς παιδείας. Μέσα στὸ συναξάριό του παρουσιάζεται ὡς ὁ φυσικὸς αὐθεντικὸς ἄνθρωπος, ὁ ὁποῖος προσήλκυσε τὴν φιλία τοῦ Χριστοῦ. Στὴν περίπτωσή του φαίνεται το πὼς ὁ φυσικὸς ἄνθρωπος συναντιέται μὲ τὸν Θεό. Ἀκόμη περιγράφεται τὸ ποιός εἶναι αὐτὸς ὁ φυσικὸς ἄνθρωπος καὶ τὸ πὼς ἡ καλλιέργειά του, ποὺ εἶναι τὸ περιεχόμενο τῆς λεγόμενης ἀνθρωπιστικῆς παιδείας, κρατᾶ ἀνοιχτὴ τὴν θεολογικὴ προοπτικὴ τοῦ ἀνθρώπου.

Ὁ ἅγιος Εὐστάθιος ἔζησε στὸ τέλος τοῦ 1ου μ.Χ. αἰῶνα. Ἦταν στρατηγὸς τοῦ Ρωμαϊκοῦ στρατοῦ μὲ πολλὲς ἐπιτυχίες στὰ πεδία τῶν μαχῶν, γεγονὸς ποὺ τοῦ προσπόριζε τὴν τιμὴ καὶ τὴν εὔνοια τοῦ αὐτοκράτορα Τραϊανοῦ. Ἦταν ἕνας ἄνθρωπος ποὺ ἤξερε νὰ «διοικῇ» τὸν ἑαυτό του καὶ τοὺς στρατιῶτες του. Δὲν γνώριζε τὸν ἀληθινὸ Θεό. Ζοῦσε μέσα στὸ θρησκευτικὸ κλίμα τῆς εἰδωλολατρίας. Ἦταν ὅμως ἄνθρωπος μὲ καθαρὴ καὶ βαθιὰ σκέψη συνδεδεμένη μὲ «ἀθλητικὴ» θέληση. Εἶναι σημαντικὴ ἡ περιγραφὴ τῆς ζωῆς του ἀπὸ τοὺς συναξαριστὲς γιὰ τὸ διάστημα ποὺ ἀσκοῦσε τὴν στρατιωτικὴ τέχνη, πρὶν ἀκόμη γνωρίση τὸν Χριστό. Τονίζονται κυρίως τέσσερις ἀρετές του. Ἦταν εὐλαβής. Κυριαρχοῦσε στὰ κατώτερα πάθη του. Ἦταν δίκαιος, ἀλλὰ καὶ ἐλεήμων.

Δὲν θὰ ἄναφερθοῦμέ σε λεπτομέρειες ἀπὸ τὸν θαυμαστὸ βίο του. Πιστεύουμε ὅμως ὅτι ἔχει ἰδιαίτερο παιδαγωγικὸ ἐνδιαφέρον ἡ μελέτη τῶν ἀρετῶν τοῦ ἁγίου Εὐσταθίου ἡ, πιὸ σωστά, τοῦ στρατηγοῦ Πλακίδα, ποὺ τὸν διέκριναν πρὶν ἀκόμη γνωρίση τὸν Χριστό. Τὸ ὄνομα Εὐστάθιος τὸ ἔλαβε στὸ Βάπτισμα, ὡς δηλωτικὸ τῆς σταθερότητάς του στὴν πίστη. Τὶς ἀρετὲς αὐτὲς ἀξίζει νὰ τὶς δοῦμε λίγο ἐκτενέστερα, γιατί δείχνουν τὸ περιεχόμενο ποὺ μπορεῖ νὰ ἔχη μιὰ σύγχρονη ἀγωγή, ἂν θέλουμε νὰ ἀντιστρέψουμε τὸ «παιδαγωγικὸ κλίμα», τὸ στυγνὰ ὑλιστικὸ καὶ φιλοτομαριστικό, ποὺ χαρακτηρίζεται ἀπὸ τὴν ἀποϊεροποίηση καὶ τὴν ἀποανθρωποποίηση, ὥστε νὰ πλουτίσουμε τὴν ὕπαρξη τῶν παιδιῶν καὶ τῶν ἐφήβων μὲ μιὰ ὁλοκληρωμένη Παιδεία.

Τοὺς βαρεῖς χαρακτηρισμοὺς τῆς ἀποϊεροποίησης καὶ τῆς ἀποανθρωποποίησης δὲν τὶς ἀναφέρουμε γιὰ τὴν Παιδεία ποὺ παρέχεται μέσῳ τῆς κρατικῆς ἡ τῆς ἰδιωτικῆς ἐκπαίδευσης. Πρέπει νὰ σημειώσουμε ὅτι ἡ Παιδεία στὶς μέρες μας δὲν εἶναι ὑπόθεση μόνο τοῦ σχολείου ἡ τῆς οἰκογένειας. Ὁ παιδαγωγικὸς ρόλος μάλιστα τοῦ σχολείου εἶναι, δυστυχῶς, στὶς μέρες μας σχεδὸν ἀσήμαντος. Σὲ κάποιες περιπτώσεις εἶναι ρόλος παραμελημένου κομπάρσου. Ὑπάρχουν πολλοὶ παράγοντες ποὺ παίζουν ρόλο παιδαγωγοῦ, δασκάλου καὶ διαμορφωτὴ ἀντιλήψεων καὶ ἤθους στὰ παιδιὰ καὶ τοὺς ἐφήβους, ποὺ εἶναι δύσκολο νὰ προσδιοριστοῦν καὶ νὰ ἐλεγχθοῦν. Τὸ διαδίκτυο μὲ τὶς διάφορες μορφὲς ἐπικοινωνίας ποὺ παρέχει εὐνοεῖ καὶ τὸ καλὸ καὶ τὸ κακό. Ἀπὸ ἐκεῖ εὔκολα διαχέονται ὅλα τὰ μηνύματα μιᾶς σύγχρονης ἀποδομητικῆς –καὶ ὄχι ἐποικοδομητικῆς– Παιδείας.

Ὁ στρατηγὸς Πλακίδας, λοιπόν, ἦταν εὐλαβής. Δὲν γνώριζε τὸν ἀληθινὸ Θεό, ἀλλὰ σεβόταν τὰ ἱερά. Εἶχε τὴν φυσικὴ θρησκευτικότητα. Εἶναι πολὺ σημαντικὸ πρᾶγμα το νὰ διατηρῇ κανεὶς μέσα του τὴν αἴσθηση τοῦ ἱεροῦ. Ἡ αἴσθηση αὐτὴ τρέφεται ἀπὸ τὸν σεβασμὸ ποὺ ἔχουμε στὸν ἑαυτό μας, στὴν ζωή μας καὶ στοὺς ἄλλους ἀνθρώπους, καθὼς καὶ στὰ πράγματα ποὺ μᾶς περιβάλλουν. Παραλλάσσοντας κάπως τὰ λόγια τοῦ Εὐαγγελιστοῦ Ἰωάννου μποροῦμε νὰ ποῦμε ὅτι, ἂν δὲν σεβόμαστε τοὺς ἀνθρώπους καὶ τὰ πράγματα ποὺ βλέπουμε, πὼς θὰ σεβαστοῦμε τὸν Θεὸ ποὺ δὲν βλέπουμε; Γι’ αὐτὸ ὁ σεβασμὸς στὰ ἱερὰ εἶναι στοιχεῖο ποὺ χαρακτηρίζει τὴν στάθμη τοῦ πολιτισμοῦ μας, ἀλλὰ καὶ τὴν ἀνθρωπιά μας.

Στὸν ἄνθρωπο εἶναι φυσικὴ ἡ κίνηση πρὸς τὸν Θεό. Αὐτὴ ἡ κίνηση εἶναι τὸ πλέον ἀρχέγονο στοιχεῖο τοῦ ἀνθρώπου. Ἔχει ἐγκατασπαρὴ στὴν φύση μας «ἅμα τῇ συστάσει» μας. Εἶναι συνεκτικὸ στοιχεῖο τῆς ὑπάρξεώς μας. Γι’ αὐτὸ ἀπὸ τὰ ἀρχαῖα χρόνια ἐμπότιζε τὴν κοινοτική μας ζωὴ καὶ συγκροτοῦσε ὡς πνευματικὸς νευρικὸς ἱστὸς τὴν στενὴ καὶ τὴν εὐρύτερη κοινωνία μας. Βάζουμε παρελθόντα χρόνο σ’ αὐτὲς τὶς διατυπώσεις γιατί στὶς μέρες μας αὐτὴ ἡ συνεκτικὴ δύναμη τοῦ ἀνθρώπινου βίου, ἡ κίνηση πρὸς τὸν Θεό, τείνει νὰ καταστῇ ἀπόρρητο προσωπικὸ δεδομένο, κάτι σὰν ψυχικὴ ἀναπηρία, ποὺ δὲν θὰ πρέπη νὰ χαρακτηρίζη τὴν κοινωνικὴ ζωὴ τῶν ἀνθρώπων.

Στὸ σημεῖο αὐτὸ πρέπει νὰ σημειώσουμε καὶ κάτι ποὺ ἔχει σχέση μὲ τὴν θεολογία τῆς «Νέας Ἐποχῆς», σύμφωνα μὲ τὴν ὁποία ὁ Θεὸς ποὺ λατρεύεται μέσῳ ὅλων τῶν θρησκειῶν εἶναι ἕνας. Αὐτὸ εἶναι ἕνα φοβερὸ λάθος. Κοινὴ εἶναι ἡ ἐγκατεσπαρμένη μέσα σὲ ὅλους τοὺς ἀνθρώπους δίψα γιὰ τὸν Θεό, ἡ ὁποία σὲ ἄλλους παραμένει ἔντονη καὶ σὲ ἄλλους ἔχει μεταλαχθὴ σὲ «θρησκευτικὴ ἀναζήτηση» ἄλλων πραγμάτων. Οἱ θρησκεῖες ὅμως ποὺ θέλουν νὰ ἱκανοποιήσουν αὐτὴν τὴ δίψα δὲν μιλοῦν γιὰ τὸν ἴδιο Θεό. Οἱ θεολογίες τους χωρίζονται μὲ ἀδιαπέραστα χάσματα.

Εἶναι σημαντικὸ ὅμως γιὰ τὴν ἀνθρώπινη Παιδεία νὰ κρατᾶ ζωντανὴ μέσα στοὺς ἀνθρώπους τὴν ἀρχέγονη δίψα γιὰ τὸν Θεό, τὴν εὐλάβεια πρὸς τὰ ἱερά, ἡ ὁποία, ὅπως σημειώσαμε, τρέφεται ἀπὸ τὸν ὑγιῆ σεβασμὸ πρὸς τὸν ἑαυτό μας, τοὺς ἄλλους ἀνθρώπους, ἀλλὰ καὶ πρὸς τὸν κόσμο τῶν πραγμάτων –τῶν δημιουργημάτων– ποὺ βρίσκονται γύρω μας.

Ὁ στρατηγὸς Πλακίδας ἦταν ἐπίσης κύριος τῶν κατωτέρων παθῶν. Ἡ λογική του κυριαρχοῦσε στὶς στρεβλὲς κινήσεις τοῦ παθητικοῦ τῆς ψυχῆς του. Εἶχε θέληση ἀθλητῆ. Γνώριζε ἐμπειρικὰ τὴν ὑγεία τοῦ κόπου καὶ τὴν ἀρρώστια τῆς ραθυμίας. Ἡ ἀγάπη τοῦ κόπου –ἡ ἀθλητικὴ θέληση– τὸν κρατοῦσε ἐλεύθερο ἀπὸ ἐξαρτήσεις σὲ κατώτερα πάθη. Σὲ περιόδους εἰρήνης, μᾶς πληροφορεῖ τὸ συναξάρι του, γιὰ νὰ μὴν ἀφήνη τὸν ἑαυτό του καὶ τοὺς στρατιῶτες του νὰ συνηθίζουν στὴν ἀδράνεια καὶ νὰ καταλαμβάνονται ἀπὸ τὴν μαλθακότητα –κύρια αἰτία τῆς βύθισης σὲ κατώτερα πάθη– τους γύμναζε καὶ γυμναζόταν μαζί τους συνεχῶς. Γιὰ νὰ ἔχουν μάλιστα μιὰ διαρκῆ σχέση μὲ τὴν τέχνη τοῦ πολέμου τους «γύμναζε» καὶ ταυτόχρονα τοὺς «ψυχαγωγοῦσε» μὲ τὸ κυνήγι.

Ὁ στρατηγὸς Πλακίδας εἶχε καὶ δύο ἀκόμη ἀρετὲς ποὺ συμπλήρωναν τὴν προσωπικότητά του. Ἦταν δίκαιος καὶ ἐλεήμων.

Μέσα στὶς ἀνθρώπινες ἀντιλήψεις ἡ δικαιοσύνη δὲν μπορεῖ εὔκολα νὰ συνδυασθῇ καὶ μὲ τὴν ἐλεημοσύνη. Ἡ δικαιοσύνη συνήθως ἀπαιτεῖ μιὰ ψυχρότητα καὶ κάποιες φορὲς μιὰ σκληρότητα, ποὺ σβήνει ἀκόμη καὶ τὸ πατρικὸ φίλτρο, σύμφωνα μὲ τὴν παροιμιώδη λατινικὴ φράση «Dura lex, sed lex» (σκληρὸς νόμος, ἀλλὰ νόμος). Στὸν στρατηγὸ Πλακίδα ἡ δικαιοσύνη συνδεόταν μὲ τὴν ἐλεήμονα διάθεση. Μισοῦσε τὴν ἀδικία. Δὲν ἤθελε νὰ ὑπάρχη ἄνθρωπος ἀδικούμενος. Καὶ ταυτόχρονα σπλαχνιζόταν τοὺς πάσχοντες, τοὺς φτωχούς, τοὺς «ἐν ἀνάγκαις». Ἦταν ρωμαλέος στρατιωτικός, εὐφυὴς καὶ ἀνδρεῖος στὸν πόλεμο, ἀλλὰ ταυτόχρονα δίκαιος καὶ σπλαχνικὸς στοὺς πόνους καὶ τὶς ἀνάγκες τῶν ἀνθρώπων.

Αὐτὸς ὁ συνδυασμὸς τῶν ἀρετῶν τὸν ἀποδείκνυε στὴν ζωή του Χριστιανό, πρὶν ἀκόμη γνωρίση τὸν Χριστό. Αὐτὲς οἱ ἀρετὲς τὸν ἔφθασαν στὸ σημεῖο νὰ γίνη ἱκανὸς νὰ δὴ τὸν Χριστὸ καὶ νὰ συνομιλήση μαζί Του. Νὰ δεχθῇ τὴν ἀποκάλυψη τοῦ ζωντανοῦ Θεοῦ, «ἐν προσώπῳ» τοῦ ἐσταυρωμένου Ἰησοῦ Χριστοῦ.

Δὲν θὰ περιγράψουμε τὸν θαυμαστὸ τρόπο μὲ τὸν ὁποῖο τοῦ ἀποκαλύφθηκε ὁ Χριστός. Θὰ ἐπισημάνουμε μόνο τὸ ὅτι, ἐνῷ, ὅπως λέει τὸ συναξάρι του, «ἦτο κρατημένος ἀπὸ τὴν πλάνην τῶν εἰδώλων, διὰ τὴν πολλὴν αὐτοῦ εὐλάβειαν καὶ καλοκαγαθίαν, ἠξιώθη νὰ λάβη τὸ εἰς τὴν πίστιν κάλεσμα ἄνωθεν παρὰ Θεοῦ, καθὼς ἔλαβεν αὐτὸ ὁ ἀπόστολος Παῦλος». Κατὰ τὴν φανέρωσή Του μάλιστα ὁ Χριστὸς τοῦ εἶπε: «Ἐγὼ εἶμαι ὁ Χριστὸς τὸν ὁποῖο δὲν ἠξεύρεις καὶ τιμᾶς μὲ τὰ ἔργα σου».

Στὴν ἐποχή μας, ποὺ πολλοὶ νέοι, δυστυχῶς, δὲν προσεγγίζουν τὴν Ἐκκλησία καὶ δὲν μετέχουν στὴν ζωή της, εἶναι χρήσιμο νὰ παρέχεται σ’ αὐτοὺς ὡς ἀνθρωπιστικὴ Παιδεία, ὡς καλλιέργεια τοῦ φυσικοῦ ἀνθρώπου, ἡ διδασκαλία καὶ ἄσκηση τῶν ἀρετῶν τοῦ ἁγίου Εὐσταθίου ποὺ εἶχε πρὶν γνωρίση τὸν Χριστό. Δηλαδὴ ἡ εὐλάβεια στὰ ἱερά, ἡ κυριαρχία τοῦ νοῦ στὰ κατώτερα πάθη, ἡ δικαιοσύνη καὶ ἡ ἐλεημοσύνη.

Μὲ μιὰ τέτοια «εὐσταθῆ» ὑποδομή, παρεχόμενη ἀπὸ ὅσους παράγοντες ἀγωγῆς το μποροῦν, εἶναι δυνατὸν κάποιοι νὰ ἑλκυστοῦν ἀπὸ τὸν Χριστὸ στὴν ἀληθεια καὶ τὴν ζωή Του.–