Συνέντευξη στὸν Ἀριστείδη Βικέτα, Ἐφημερίδα «Ὁ Φιλελεύθερος» Κύπρου

1 Ἐρώτηση: Ὁρισμένοι ὑποστηρίζουν ὅτι ἡ Ἐκκλησία (Ὀρθόδοξη καὶ Καθολικὴ) ἀδυνατεῖ νὰ δώσει λύσεις στὰ ὑπαρξιακὰ προβλήματα τοῦ συγχρόνου ἀνθρώπου. Ἔχει βάση αὐτὴ ἡ ἄποψη καὶ ἂν ναί, ποὺ ὀφείλεται αὐτό;

Ἀπάντηση: Ὑπάρχουν διαφορὲς μεταξὺ Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας καὶ «Καθολικισμοῦ». Ἡ «Καθολικὴ Ἐκκλησία» ἀσχολεῖται περισσότερο μὲ τὴν κοινωνικὴ καὶ πολιτικὴ πλευρὰ τῶν θεμάτων, ἐνῷ ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία ἐνδιαφέρεται ἰδιαιτέρως γιὰ τὰ ὑπαρξιακὰ καὶ ὑπαρκτικὰ προβλήματα τοῦ ἀνθρώπου καὶ θεραπεύει τὴν νοσοῦσα προσωπικότητά του. Αὐτὸ φαίνεται ἀπὸ τὸ ὅτι τὸ Βατικανὸ εἶναι καὶ Κράτος καὶ ἀσκεῖ πολιτικὴ ἐξουσία, ἐνῷ στὴν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία διασώζεται ἡ ἡσυχαστική-νηπτικὴ ζωὴ ποὺ ἀναπαύει τὸ «πνεῦμα» τοῦ ἀνθρώπου. Στὴν Δύση χάθηκε ἡ ἡσυχαστικὴ παράδοση καὶ ἀντικαταστάθηκε ἀπὸ τὸν σχολαστικισμό, τὴν ψυχολογία, τὸν ἠθικισμὸ καὶ τὸν κοινωνισμό. Πάντως, ὅταν γνωρίζη κανεὶς τὴν θεολογία τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας στὸ βάθος της, θὰ δὴ ὅτι αὐτὴ ἀπαντᾶ στὰ ὑπαρξιακὰ προβλήματα τοῦ ἀνθρώπου ποὺ ἔχουν σχέση μὲ τὴν ζωὴ καὶ τὸν θάνατο, λειτουργεῖ ὡς πνευματικὸ θεραπευτήριο. Ἂν ἔχουμε ἀντίθετη ἄποψη, σημαίνει ὅτι δὲν γνωρίζουμε τὴν ὀρθόδοξη θεολογία στὸ βάθος της.

2 Ἐρώτηση: Ὑπάρχει ἡ αἴσθηση μέσα στὸ πλήρωμα τῆς Ἐκκλησίας, ἀλλὰ καὶ εὐρύτερα στὴν κοινωνία, καὶ στὴν Κύπρο καὶ στὴν Ἑλλάδα, ὅτι οἱ Ἱεράρχες συμπεριφέρονται περισσότερο ὡς ἐξουσία καὶ λιγότερο ὡς ποιμένες. Ποιό εἶναι τὸ σχόλιό σας;

Ἀπάντηση: Εἶναι γνωστὸς ὁ λόγος τοῦ Χριστοῦ ὅτι, ἐνῷ οἱ ἄρχοντες ἐξουσιάζουν, οἱ Ἀπόστολοι πρέπει νὰ εἶναι διάκονοι ὅλων. Τὸ ἔργο τῆς «ἐκκλησιαστικῆς ἱεραρχίας», ὅπως τὸ βλέπουμε στὸν ἅγιο Διονύσιο τὸν Ἀρεοπαγίτη, φανερώνει ὅτι σκοπὸς τῶν Ἱεραρχῶν καὶ τῶν Κληρικῶν εἶναι νὰ ὁδηγοῦν τοὺς ἀνθρώπους στὴν κοινωνία μὲ τὸν Θεὸ μὲ τὴν μέθοδο ποὺ ἔχει ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία. Αὐτὸ εἶναι καὶ λέγεται ποιμαντικὴ καὶ δὲν ἔχει σχέση μὲ τὴν πολιτικὴ καὶ τὴν κομματικοποίηση. Ὑπάρχουν Κληρικοὶ ποὺ ἐργάζονται περισσότερο ἠθικιστικὰ καὶ ἐξουσιαστικά, ἀλλὰ ὑπάρχουν καὶ Κληρικοὶ ποὺ ἐργάζονται ποιμαντικὰ καὶ διακονικά, δηλαδὴ κενωτικά.

3 Ἐρώτηση: Ἕνα ζήτημα, ποὺ συχνὰ σκανδαλίζει, εἶναι ἡ ἐκκλησιαστικὴ περιουσία. Πὼς πρέπει νὰ γίνεται ἡ διαχείρισή της ἀπὸ τὴν ἡγεσία τῆς Ἐκκλησίας;

Ἀπάντηση: Δὲν ξέρω τί γίνεται στὴν Κύπρο, ἀλλὰ ἡ δῆθεν «μεγάλη» ἐκκλησιαστικὴ περιουσία τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος εἶναι περισσότερο ἕνας μῦθος, ἀφοῦ δὲν εἶναι τόσο μεγάλη ὅσο παρουσιάζεται. Καὶ ἡ Ἐκκλησία κάνει ἕνα τεράστιο κοινωνικὸ ἔργο ποὺ δὲν κάνουν οἱ ἄλλοι Ὀργανισμοί. Πάνω ἀπὸ 1.000 φιλανθρωπικὰ Ἱδρύματα ἔχει καὶ λειτουργεῖ ἡ Ἐκκλησία στὴν Ἑλλάδα. Ἐμένα περισσότερο μὲ ἐνοχλεῖ ἡ φιλοχρηματία καὶ ἡ φιλοκτημοσύνη μερικῶν Κληρικῶν ποὺ ζοῦν πλουσιοπάροχα, ἐνῷ οἱ οἰκογενειάρχες λαϊκοὶ τοῦ ποιμνίου τους «φτύνουν αἷμα» γιὰ νὰ μεγαλώσουν τὰ παιδιά τους. Αὐτὸ γιὰ μένα εἶναι πρόκληση καὶ προδοσία τῆς ποιμαντικῆς ἰδιότητας.

4 Ἐρώτηση: Σὲ πρόσφατη συνέντευξή σας σὲ ἀθηναϊκὴ ἐφημερίδα καυτηριάσατε τὴν βιωτὴ ὁρισμένων Κληρικῶν, κυρίως ἀγάμων, κάνοντας λόγο γιὰ «ἐκπόρνευση» τῆς ἐκκλησιαστικῆς ζωῆς. Δὲν εἶναι πολὺ βαριὰ αὐτὴ ἡ μομφή;

Ἀπάντηση: Ἂν σκεφθοῦμε ὅτι ἡ Ἐκκλησία εἶναι τὸ Σῶμα τοῦ Χριστοῦ, τότε κάθε ἀσέβεια σὲ αὐτὸ τὸ Σῶμα, κάθε ἐκμετάλλευση τῆς θέσεως ποὺ ἔχει κανεὶς στὴν Ἐκκλησία εἶναι μιὰ ἀσέλγεια σὲ αὐτὸ τὸ Σῶμα. Τὰ προσωπικὰ ἁμαρτήματα κάθε Κληρικοῦ εἶναι σοβαρά, ποὺ τὰ θεραπεύει μὲ τὴν βοήθεια τοῦ Πνευματικοῦ τοῦ Πατέρα, ἀλλὰ τὰ ἐκκλησιαστικὰ ἁμαρτήματα, ποὺ ἀναφέρονται στὶς αἱρέσεις, τὶς παρασυναγωγές, τὰ σχίσματα, τὴν ποικίλη ἐκμετάλλευση τῶν ἐκκλησιαστικῶν πραγμάτων γιὰ πλουτισμὸ καὶ προβολὴ εἶναι ἀσυγκρίτως βαρύτερα. Ποιά ἄλλη λέξη μπορεῖ κανεὶς νὰ χρησιμοποιήση γιὰ νὰ χαρακτηρίση αὐτὴν τὴν κατάσταση; Ὁ Ἀπόστολος Παῦλος τοὺς κακοὺς ἐργάτες χαρακτηρίζει «κύνας» (Φιλιπ. γ , 2).

5 Ἐρώτηση: Ποιός εἶναι ὁ μεγαλύτερος πειρασμὸς γιὰ ἕναν Ἐπίσκοπο καὶ ποιά ἡ πιὸ μεγάλη ἁμαρτία, τὴν ὁποία πρέπει νὰ ἀποφεύγουν καὶ οἱ λαϊκοὶ καὶ οἱ κληρικοί;

Ἀπάντηση: Κάθε Ἐπίσκοπος ἔχει ἰδιαιτέρους πειρασμούς, ἀνάλογα μὲ τὰ εἰδικὰ προβλήματα ποὺ πρέπει νὰ ἀντιμετωπίση στὴν Ἱερὰ Μητρόπολή του. Ἕνας παλαιὸς πεπειραμένος Ἱεράρχης ἔχει γράψει ὅτι ὁ Ἐπίσκοπος ἔχει νὰ ἀντιμετωπίση τρεῖς πειρασμούς. Τὸν πειρασμὸ τῆς δυνάμεως ποὺ τοῦ δίνει τὸ Ἀρχιερατικὸ «ἀξίωμα», τὸν πειρασμὸ τῆς ἀδυναμίας, ὅταν τὸ ποίμνιό του δὲν τὸν ἀκολουθεῖ καὶ πολλὲς φορὲς τὸν διαβάλλει, τὸν συκοφαντεῖ καὶ τὸν ἀφήνει μόνο του, καὶ τὸν πειρασμὸ τῆς νομιζομένης ἁγιότητός του, ὅταν ὑπερηφανεύεται γιὰ τὰ κατορθώματά του καὶ ἀποξενώνεται ἀπὸ τὸ ποίμνιο. Πάντως, ἕνας μόνιμος πειρασμὸς Κληρικῶν καὶ λαϊκῶν εἶναι νὰ ζοῦν ἀτομικὰ μέσα στὴν Ἐκκλησία, μὲ τὸ πάθος τῆς φιλαυτίας, νὰ ὑπερτονίζουν τὸ χάρισμα ποὺ τοὺς ἔδωσε ὁ Θεός, νὰ τὸ ἰδιοποιοῦνται, νὰ ἔχουν ἔλλειψη ἐκκλησιαστικοῦ φρονήματος, δηλαδὴ νὰ μὴ συντονίζονται μὲ «τὰς τῶν ἁγίων θεοπνεύστους θεολογίας καὶ τὸ τῆς Ἐκκλησίας εὐσεβὲς φρόνημα».

6 Ἐρώτηση: Γίνεται πολὺς λόγος γιὰ «γέροντες» τοῦ Ἁγίου Ὅρους καὶ ἄλλους. Ποιός εἶναι πραγματικὰ «γέροντας» σύμφωνα μὲ τὴν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία; Μήπως τὸ φαινόμενο τοῦ «γεροντισμοῦ» στὶς μέρες μας ἐκφεύγει ἀπὸ τὸ Ὀρθόδοξο ἦθος καὶ γίνεται μιὰ ἄλλη μορφὴ εὐσεβισμοῦ;

Ἀπάντηση: «Γέροντας» εἶναι αὐτὸς ποὺ ἀπέκτησε προσωπικὴ γνώση τοῦ Θεοῦ. Στὴν πατερικὴ γλῶσσα λέγεται θεούμενος. Ὅταν διαβάσουμε τὸ «Γεροντικό», βλέπουμε τὴν πνευματικὴ σοφία καὶ γνώση τῶν ἀββάδων καὶ ἀμμάδων, στοὺς ὁποίους ἔτρεχε ὁ λαὸς γιὰ νὰ ἀκούσουν «ρήματα ζωῆς αἰωνίου». Εἶναι οἱ «βλέποντες» καὶ οἱ «ὁρῶντες», ὅπως ὀνόμαζαν τοὺς Προφῆτες στὴν Παλαιὰ Διαθήκη, καὶ βοηθοῦν τοὺς ἀνθρώπους νὰ δοῦν τὰ πάθη τους, γι' αὐτὸ καὶ δὲν τοὺς ὁδηγοῦν στὸν εὐσεβισμό. Ὅμως οἱ ἀληθινοὶ Γέροντες ποὺ ἔχουν την Χάρη τοῦ Ἁγίου Πνεύματος σέβονται τὸ ἱεραρχικὸ πολίτευμα τῆς Ἐκκλησίας, ἀφοῦ αὐτὸ τὸ Ἅγιον Πνεῦμα ἁγιάζει καὶ καθοδηγεῖ τὸν θεσμὸ τῆς Ἐκκλησίας. Ἀλλὰ καὶ οἱ Ἐπίσκοποι σέβονται τοὺς πραγματικοὺς Γέροντες. Ὅταν ὅμως παραθεωροῦνται οἱ Ἐπίσκοποι, ἐν ὀνόματι τῶν Γερόντων, αὐτὸ εἶναι μιὰ μορφὴ Γεροντισμοῦ καὶ κατ' ἐπέκταση εὐσεβισμοῦ. Οἱ τρεῖς ἄξονες τῆς πνευματικῆς ζωῆς εἶναι οἱ Ἐπίσκοποι, τὸ Θυσιαστήριο καὶ οἱ Ἅγιοι. Αὐτὸ φαίνεται ἀπὸ τὸ ὅτι ὁ Ναὸς ἐγκαινιάζεται ἀπὸ τὸν Ἐπίσκοπο, ποὺ θέτει ἅγια λείψανα μαρτύρων στὸ Θυσιαστήριο, ὅπως ἑρμηνεύει ὁ ἱερὸς Νικόλαος Καβάσιλας. Κάθε παραθεώρηση τοῦ ἑνὸς ἀπὸ αὐτοὺς τοὺς ἄξονες συνιστᾶ ἀλλοίωση τῆς ἐκκλησιαστικῆς ζωῆς.

7 Ἐρώτηση: Στὴν Ἑλλάδα καὶ στὴν Κύπρο γίνονται συζητήσεις γιὰ τὸν ρόλο τῆς Ἐκκλησίας (Προκαθημένων καὶ Ἱεραρχῶν) σὲ πολιτικὰ καὶ ἐθνικὰ θέματα. Πὼς θὰ πρέπει νὰ ἀσκεῖται αὐτὸς ὁ ρόλος καὶ νὰ ἐκφράζεται ὁ λόγος τῶν Ἱεραρχῶν σὲ πολιτικὰ καὶ ἐθνικὰ ζητήματα, ὅπως τὸ Κυπριακό;

Ἀπάντηση: Ὅπως εἶπα προηγουμένως, ὁ ρόλος τῶν Ἐπισκόπων εἶναι κατ' ἐξοχὴν ἐκκλησιαστικὸς καὶ ποιμαντικός. Αὐτὸ τὸ βλέπουμε ἂν ἐξετάσουμε τὸν ρόλο τῶν Ἀποστόλων καὶ τῶν Πατέρων τῆς Ἐκκλησίας, ποὺ ἐνδιαφέρονταν πὼς θὰ καθοδηγηθοῦν οἱ Χριστιανοὶ στὸ νὰ θεραπευθοῦν καὶ νὰ ἀποκτήσουν κοινωνία μὲ τὸν Θεό. Αὐτὸ δὲν σημαίνει ὅτι δὲν ἔχουν δικαίωμα νὰ προστατεύουν τὸ Ποίμνιο ἀπὸ διάφορους ἐχθροὺς ἡ δὲν πρέπει νὰ ἐνδιαφέρονται γιὰ τὴν ἐπίλυση κοινωνικῶν προβλημάτων. Δὲν εἴμαστε μανιχαϊστὲς καὶ μονοφυσίτες. Ὡς πρὸς τὰ πολιτικὰ θέματα ἐξαρτᾶται πὼς νοεῖται ἡ πολιτική. Ἂν μὲ τὸν ὅρον αὐτὸν ἐννοεῖται ἡ κομματικοποίηση, φυσικὰ καὶ δὲν πρέπει νὰ ἀσχολοῦνται, γιατί οἱ Ἐπίσκοποι πρέπει νὰ ἑνώνουν τοὺς πάντες. Ἡ Ἐκκλησία εἶναι ἡ μάνα ποὺ ἀγκαλιάζει ὅλους.

Σὲ δύσκολες ἐθνικὲς στιγμές, ὅταν δὲν ὑφίσταται νόμιμη ἐκπροσώπηση τοῦ λαοῦ, Ἱεράρχες ἀναλαμβάνουν καὶ ἐθναρχικὸ ρόλο. Στὸ θέμα τοῦ Κυπριακοῦ ὑπάρχει μιὰ ἰδιαιτερότητα, ἀφοῦ ὁ ρόλος τῆς Κυπριακῆς Ἐκκλησίας ἦταν σημαντικὸς στὸν ἀγῶνα ἀπελευθέρωσης, ἀλλὰ ὡς Ἐπίσκοπος ἄλλης Ἐκκλησίας δὲν ἐπιθυμῶ νὰ εἰσέλθω στὰ ἐσωτερικὰ ἄλλης Ἐκκλησίας. Ἁπλῶς ἔχω σχηματίσει τὴν ἐντύπωση ὅτι ὁ Ἀρχιεπίσκοπος Κύπρου κ. Χρυσόστομος καὶ ἄλλοι Ἀρχιερεῖς τῆς Ἐκκλησίας τῆς Κύπρου ἔχουν μεγάλη πεῖρα στὸ θέμα αὐτὸ καὶ ἡ γνώμη τους θὰ εἶναι ὠφέλιμη. Πάντως σὲ ὅλα τὰ θέματα πρέπει νὰ ὑπάρχη διάκριση καὶ ἐκκλησιαστικὸ φρόνημα. Προσωπικὰ σὲ θέματα ἐθνικὰ ποὺ σχετίζονται μὲ τὴν διεθνῆ πολιτικὴ κατάσταση καὶ χρειάζεται ἔξυπνη διπλωματία, ἐμπιστεύομαι τοὺς πολιτικοὺς καὶ τὸν λαό, ὅταν ἐνημερώνεται πολύπλευρα. Ὅ,τι βοηθᾶ στὴν ἄσκηση καλῆς διπλωματίας εἶναι καλό.

8 Ἐρώτηση: Εἰδικὰ στὴν Κύπρο, ὅπου ὁ λαὸς ἀποτελεῖται ἀπὸ Χριστιανοὺς καὶ Μουσουλμάνους, ποιά νομίζετε ὅτι πρέπει νὰ εἶναι ἡ στάση τῆς Ἐκκλησίας σὲ σχέση μὲ τὸ Κυπριακὸ καὶ τὴν προοπτικὴ γιὰ εἰρηνικὴ συμβίωση μεταξὺ Ἑλληνοκυπρίων καὶ Τουρκοκυπρίων;

Ἀπάντηση: Πάντοτε ὁ ρόλος τῆς Ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας εἶναι ποιμαντικός, διακονικὸς καὶ συμβάλλει στὴν εἰρηνικὴ συνύπαρξη μεταξὺ Χριστιανικῶν Ὁμολογιῶν καὶ μεταξὺ διαφόρων Θρησκειῶν. Ἔργο τῆς ποιμαίνουσας Ἐκκλησίας εἶναι νὰ ὁμολογῇ τὴν ἀποκαλυπτικὴ πίστη της καὶ νὰ ποιμαίνη τὸν λαὸ στὴν βίωση τῆς πίστεως. Δὲν πρέπει νὰ ἀλλοιώνεται ἡ ἀλήθεια ἐν ὀνόματι τῆς ἀγάπης, οὔτε νὰ φυγαδεύεται ἡ ἀγάπη ἐν ὀνόματι τῆς ἀληθείας. Πρέπει πάντα νὰ βρίσκουμε τὰ ὅρια μεταξὺ ἀληθείας καὶ ἀγάπης, καθὼς ἐπίσης τὰ ὅρια μεταξὺ ἐλευθερίας καὶ ἑνότητος. Οὔτε ἐν ὀνόματι τῆς ἐλευθερίας νὰ καταργοῦμε τὴν ἑνότητα τοῦ συνόλου, οὔτε χάριν τῆς ἑνότητος τοῦ συνόλου νὰ καταστρατηγῆται ἡ ἐλευθερία τοῦ προσώπου. Σὲ ὅλες τὶς θρησκεῖες ὑπάρχουν σοβαροὶ ἄνθρωποι ποὺ ἐνδιαφέρονται γιὰ τὸ καλὸ τῆς κοινωνίας. Τὰ προβλήματα δημιουργοῦνται, ὅταν ἀναμειγνύεται ἡ πολιτικὴ στὰ θρησκευτικὰ ζητήματα ἡ ὅταν ἀναπτύσσεται ὁ ἐθνικισμός. Ὡς πρὸς τὴν συνύπαρξη Ἑλληνοκυπρίων καὶ Τουρκοκυπρίων ἐδῶ στὴν περιοχή σας, ἐσεῖς τὸ γνωρίζετε τὸ θέμα καλύτερα ἀπὸ μένα. Ἐμεῖς προσευχόμαστε νὰ εὑρεθῇ τὸ καλύτερο σύστημα διοικήσεως, νὰ θεραπευθοῦν τὰ τραύματα τοῦ παρελθόντος καὶ νὰ βελτιωθοῦν οἱ σχέσεις σὲ προσωπικὸ ἐπίπεδο. Ὁ ἑλληνορθόδοξος τρόπος ζωῆς διακρίνεται ἀπὸ μιὰ ἀρχοντιὰ καὶ ἐπιβάλλεται μὲ τὸν πολιτισμό του καὶ τὴν ἀνωτερότητά του.

9 Ἐρώτηση: Ὁ νέος Ἀρχιεπίσκοπος Ἀθηνῶν καὶ πάσης Ἑλλάδος κ. Ἱερώνυμος εἶναι ὄντως φορέας καὶ ἐκφραστὴς μιᾶς νέας ἀντίληψης γιὰ τὶς σχέσεις τῆς Ἐκκλησίας μὲ τὴν Πολιτεία καὶ τὴν κοινωνία;

Ἀπάντηση: Γνωρίζω τὸν Ἀρχιεπίσκοπο Ἀθηνῶν καὶ Πάσης Ἑλλάδος κ. Ἱερώνυμο ἀπὸ πολλὰ χρόνια, ἔχω οὐσιαστικὴ προσωπικὴ ἐπικοινωνία καὶ ὄντως ἐκφράζει μιὰ ἄλλη ἀντίληψη τῶν πραγμάτων σὲ πολλὰ ζητήματα καὶ στὸ θέμα ποὺ θίγετε. Τὸ ὅτι ἀσχολήθηκε μὲ τὴν Διοίκηση τῆς Ἐκκλησίας ὡς Ἀρχιγραμματεὺς τῆς Ἱερᾶς Συνόδου, καὶ ἦταν ἕνας ἀπὸ τοὺς καλυτέρους Ἀρχιγραμματεῖς ποὺ πέρασαν, τὸ ὅτι ἀσχολήθηκε μὲ τὴν ποιμαντικὴ τῆς Ἐκκλησίας, τὸ ὅτι τὸν ἐνδιαφέρει ὁ πονεμένος ἄνθρωπος καὶ εἶναι εὐαίσθητος σὲ αὐτὸ τὸ θέμα, δείχνει τὴν ἄλλη ἀντίληψη ἀπὸ τὴν ὁποία διακατέχεται. Γιὰ τὸ θέμα σχέσεων Ἐκκλησίας καὶ Πολιτείας κατὰ καιρούς μου ἔλεγε ὅτι πρέπει νὰ βρεθοῦν τὰ ὅρια μέσα στὰ ὁποῖα ἔχουν ἁρμοδιότητα καὶ κινοῦνται καθεμιά, τόσο ἡ Πολιτεία, ὅσο καὶ ἡ Ἐκκλησία, καὶ νὰ βρεθοῦν τὰ σημεῖα ἐκεῖνα στὰ ὁποῖα συναντῶνται γιὰ νὰ βοηθηθῇ ὁ ἄνθρωπος. Ἄλλωστε εἶναι γνωστὴ ἡ λεγομένη θεωρία τῶν συστημάτων, ὑποσυστημάτων καὶ ὑπερσυστημάτων, σύμφωνα μὲ τὴν ὁποία ὑπάρχουν ὅρια σὲ κάθε σύστημα, ὀργάνωση κάθε συστήματος καὶ γέφυρα ἐπικοινωνίας μεταξύ τους. Ἔτσι ἡ διακριτότητα τῶν ρόλων Ἐκκλησίας καὶ Πολιτείας καὶ οἱ καλὲς σχέσεις μεταξὺ τῆς ἡγεσίας κάθε πλευρᾶς εἶναι καλὸ γιὰ τὸν λαό.

10 Ἐρώτηση: Ποιά ἡ γνώμη σας γιὰ τὴν στάση τῆς Ἱερᾶς Συνόδου τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος στὴν πρόθεση τῆς Πολιτείας νὰ ρυθμίσει νομοθετικὰ τὴν ἐλεύθερη συμβίωση;

Ἀπάντηση: Ὅλοι οἱ Ἱεράρχες, Κληρικοὶ καὶ λαϊκοὶ συμφωνοῦμε κατὰ βάση, στὸ ὅτι ἀπὸ ἐκκλησιαστικῆς πλευρᾶς ὅ,τι εὐλογεῖται ἀπὸ τὴν Ἐκκλησία ξεφεύγει ἀπὸ τὸν κόσμο τῆς πτώσεως καὶ τῆς ἀποστασίας καὶ ὅτι οἱ Ποιμένες ἔχουν ἁρμοδιότητα γιὰ τὸ ποίμνιό τους, τὸ ὁποῖο θὰ ποιμαίνουν χωρὶς νὰ παραβιάζουν τὴν ἐλευθερία τῶν ἀνθρώπων. Ἀπὸ ἐκεῖ καὶ πέρα ὁ τρόπος μὲ τὸν ὁποῖον ἐνεργεῖ κάθε Κληρικὸς ἔχει σχέση μὲ τὴν θεολογία του, τὸν χαρακτῆρα του καὶ τὸν τρόπο μὲ τὸν ὁποῖον ζῆ στὴν Ἐκκλησία. Ἴσως τὸ ἀνακοινωθὲν τῆς Ἱερᾶς Συνόδου θὰ ἔπρεπε νὰ γραφῆ κατὰ ἕναν διαφορετικὸ τρόπο, χωρὶς νὰ ἀπομακρύνεται ἀπὸ τὴν θεολογία τῆς Ἐκκλησίας. Φυσικά, ἡ Πολιτεία εἶναι ἁρμόδια νὰ νομοθετήση γιὰ θέματα ποὺ ἀπασχολοῦν τοὺς πολῖτες, διότι τὰ μέλη τῆς Πολιτείας δὲν ταυτίζονται ἀπόλυτα μὲ τὰ μέλη τῆς Ἐκκλησίας. Γιὰ παράδειγμα, ἡ Ἐκκλησία διδάσκει τὴν νηστεία κατὰ τὶς νηστήσιμες ἡμέρες καὶ τὴν Μ. Ἑβδομάδα, ἀλλὰ ἡ Πολιτεία πρέπει νὰ ρυθμίση τοὺς ὅρους λειτουργίας τῶν Καταστημάτων γι' αὐτοὺς ποὺ δὲν θέλουν νὰ νηστεύσουν. Εἶναι εὐνόητον ὅτι καὶ ἡ Πολιτεία ὅταν νομοθετῇ, δὲν θὰ πρέπει ἁπλῶς νὰ ἱκανοποιῇ τὰ πάθη τῶν ἀνθρώπων, ἀλλὰ νὰ τοὺς παιδαγωγῇ.

11 Ἐρώτηση: Τί ἀναμένετε ἀπὸ τὴν ἐπικείμενη ἐπίσκεψη τοῦ Ἀρχιεπισκόπου Ἀθηνῶν στὸ Φανάρι ἀναφορικὰ μὲ τὶς σχέσεις τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος καὶ τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου, οἱ ὁποῖες στὸ παρελθόν –πρόσφατο καὶ ἀπώτερο– δοκιμάστηκαν πολλὲς φορές;

Ἀπάντηση: Σίγουρα οἱ σχέσεις τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος μὲ τὸ Οἰκουμενικὸ Πατριαρχεῖο ἔχουν ἀρχίσει νὰ βελτιώνονται ἀπὸ τὴν ἀρχιεπισκοπεῖα τοῦ μακαριστοῦ Ἀρχιεπισκόπου Χριστοδούλου. Εἶναι μιὰ ἱστορία ποὺ τὴν ἔζησα ἀπὸ κοντά, γιατί ὁ μακαριστὸς Ἀρχιεπίσκοπος μὲ εἶχε ὁρίσει ὡς μέλος τῆς Ἐπιτροπῆς ἀπὸ Ἀρχιερεῖς καὶ Καθηγητὲς Πανεπιστημίου ποὺ συγκροτήθηκε τὸ 1998 γιὰ τὸ θέμα τῆς μνημονεύσεως τοῦ Ὀνόματος τοῦ Ἀρχιεπισκόπου Ἀθηνῶν ἀπὸ τοὺς Μητροπολῖτες. Ἀπὸ τότε διαφωνοῦσα –μὲ ἐπιχειρήματα, μὲ διάκριση καὶ σεβασμό– καὶ γραπτῶς καὶ προφορικῶς γιὰ τὸν ἐπιχειρούμενο τρόπο, ἀλλὰ καὶ ὑπεστήριζα ὅτι δὲν συμφέρει τὴν Ἐκκλησία τῆς Ἑλλάδος ἡ σύγκρουσή της μὲ τὸ Οἰκουμενικὸ Πατραρχεῖο καὶ συνέβαλα οὐσιαστικὰ στὴν ἐξομάλυνση τῶν σχέσεων. Νομίζω ὅτι τώρα οἱ σχέσεις μεταξὺ Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος καὶ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου βρίσκονται σὲ καλὸ δρόμο καὶ θὰ βελτιωθοῦν ἀκόμη περισσότερο. Νομίζω ὅμως ὅτι δὲν θὰ ἐπανέλθουμε σὲ μιὰ νέα συγκρουσιακὴ κατάσταση. Βγήκαμε ὅλοι ὡριμότεροι ἀπὸ τὴν κρίση ποὺ περάσαμε.

12 Ἐρώτηση: Τί πρέπει νὰ γίνη, ὥστε στὸ μέλλον νὰ μὴν ὑπάρξουν ἄλλα προβλήματα μεταξὺ τῶν δύο Ἐκκλησιῶν; Μήπως τελικὰ στὴν ρίζα τῶν κατὰ καιροὺς προβλημάτων βρίσκεται ἡ σύγκρουση ἀνάμεσα στὴν νοοτροπία του «ἐλλαδιτισμοῦ» καὶ στὸ οἰκουμενικὸ πνεῦμα τοῦ Φαναρίου;

Ἀπάντηση: Φυσικὰ ἡ διαφορὰ μεταξὺ «ἐλλαδισμοῦ» καὶ «οἰκουμενικοῦ πνεύματος» εἶναι ὑπαρκτὴ καὶ αἰτία προστριβῶν. Ὅμως ὑπάρχουν καὶ ἄλλα αἴτια. Ἐκεῖνο ποὺ πρέπει νὰ γίνη εἶναι νὰ τηροῦνται ἐπακριβῶς τὰ Καταστατικὰ Κείμενα, ὅπως ὁ Πατριαρχικὸς Τόμος τοῦ 1850 καὶ ἡ Συνοδικὴ Πράξη τοῦ 1928. Κυρίως νὰ ὑπάρχη στενὴ προσωπικὴ σχέση μεταξὺ τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου καὶ τοῦ Ἀρχιεπισκόπου Ἀθηνῶν. Ἡ διοίκηση τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος ἔχει μιὰ ἰδιομορφία ποὺ πρέπει νὰ προσεχθῇ. Οἱ ἐγωϊσμοὶ καὶ οἱ φιλοδοξίες πρέπει νὰ τίθενται στὸ περιθώριο, γιατί σήμερα ἀποτελοῦν πολυτέλεια οἱ ἐκκλησιαστικὲς συγκρούσεις.

13 Ἐρώτηση: Ἐπιγραμματικὰ τί σημαίνει Φανάρι γιὰ ὅλη τὴν Ὀρθοδοξία ἀνὰ τὴν οἰκουμένη;

Ἀπάντηση: Σημαίνει τὸ λῆμμα τῆς ἔνδοξης Ρωμηοσύνης μὲ ὅ,τι αὐτὸ συνεπάγεται. Τὸ Οἰκουμενικὸ Πατριαρχεῖο εἶναι ἕνας εὐλογημένος θεσμὸς ποὺ ἐξαγιάσθηκε ἀπὸ τοὺς Πατέρας τῶν Οἰκουμενικῶν Συνόδων, ἀπὸ τὴν Ὀρθόδοξη πίστη ποὺ ἐξέφρασε, ἀπὸ τὰ αἵματα τῶν μαρτύρων Κληρικῶν καὶ λαϊκῶν καὶ ἀπὸ τοὺς ἀσκητικοὺς ἱδρῶτες τῶν μοναχῶν. Τὸ σεβόμαστε ὡς πολύτιμη πνευματικὴ εἰκόνα καὶ βαρύτιμο θησαυρό. Εἶναι ἕνας χῶρος σταυροαναστάσιμης ἐμπειρίας καὶ ζωῆς.

14 Ἐρώτηση: Δημοσκόπηση στὴν Ἑλλάδα πρὶν ἀπὸ τὶς ἀρχιεπισκοπικὲς ἐκλογὲς κατέγραψε ἕνα ἰσχυρὸ ρεῦμα ὑπὲρ τῆς συμμετοχῆς καὶ τοῦ λαοῦ στὴν ἐκλογὴ τῶν Ἐπισκόπων. Ποιά εἶναι ἡ γνώμη σας;

Ἀπάντηση: Ἡ συμμετοχὴ τοῦ λαοῦ στὴν ἐκλογὴ τῶν Ποιμένων του εἶναι σημαντικὴ καὶ γίνεται μὲ πολλοὺς τρόπους, ἄλλωστε ὁ Ἐπίσκοπος θὰ ἀσχοληθῇ μὲ τὴν ποιμαντικὴ διακονία τῶν Κληρικῶν, μοναχῶν καὶ λαϊκῶν. Χρειάζεται ὅμως προσοχὴ ὥστε νὰ μὴν ἀλλοιώνεται ὁ σκοπὸς τῆς ὑπάρξεως τῆς Ἱερωσύνης. Ὁ ἅγιος Νικόδημος ὁ Ἁγιορείτης λέγει ὅτι στοὺς πρώτους χρόνους οἱ Ἐπίσκοποι ἦταν «θεόκλητοι» καὶ «δημόκλητοι» καὶ ποτὲ «αὐτόκλητοι». Πρέπει νὰ διαφυλάσσεται ὁ συνδυασμὸς μεταξὺ «θεοκλήτου» καὶ «δημοκλήτου». Χρειάζεται νὰ βρεθῇ ἡ χρυσῆ τομή. Γιατί ὁ τρόπος τῆς ἐκλογῆς τῶν Ἐπισκόπων ἔχει σχέση μὲ τὸ πὼς πρέπει νὰ διακονοῦν τὸν λαό: Ὡς Ποιμένες ἡ ὡς κοσμικοὶ ἄρχοντες; Νὰ ἀσκοῦν ποιμαντικὴ διακονία ἡ κοσμικὴ ἐξουσία; Εἴπαμε κάτι γι' αὐτὸ προηγουμένως. Ἔπειτα ὁ Κληρικὸς καὶ ἰδιαίτερα ὁ Ἐπίσκοπος δὲν πρέπει νὰ εἶναι ὑποχείριος τῶν πολιτικῶν παρατάξεων, σὲ μιὰ ἐποχὴ μάλιστα ποὺ ὅλα κομματικοποιοῦνται. Ὁ Ἐπίσκοπος πρέπει νὰ ἐνώνη τοὺς πάντας καὶ ὄχι νὰ διαιρῇ. Δὲν πρέπει νὰ ἀναλαμβάνη τὴν ἐπισκοπική του διακονία μὲ δεσμεύσεις πολιτικὲς ἡ οἰκονομικές, ὥστε νὰ εἶναι ἐλεύθερος νὰ ἐργασθῇ μὲ βάση τὴν ὅλη παράδοση τῆς Ἐκκλησίας.

15 Ἐρώτηση: Ποιά εἶναι ἡ σημασία τοῦ κειμένου τῆς Ραβένας ἀναφορικὰ μὲ τὸν διάλογο γιὰ τὴν ἀποκατάσταση τῆς ἑνότητος Ὀρθόδοξης καὶ Ρωμαιοκαθολικῆς Ἐκκλησίας; Πὼς κρίνετε τὴν παρέμβαση Ἁγιορειτῶν καὶ ἄλλων μοναχῶν στὰ δρώμενα τοῦ διαλόγου μεταξὺ τῶν δύο Ἐκκλησιῶν;

Ἀπάντηση: Διάβασα τὸ κείμενο καὶ αἰσθάνθηκα σὰν νὰ προϋπέθετε τὴν ἑνότητα, παρὰ νὰ ἀποβλέπη σὲ αὐτήν. Πρέπει νὰ γίνη κατανοητὸ ὅτι λόγῳ πολιτικῶν καὶ θεολογικῶν αἰτίων ἡ Δυτικὴ Ἐκκλησία ἔχει ἀπομακρυνθῇ ἀπὸ τὴν θεολογία τῶν Οἰκουμενικῶν Συνόδων. Ἔτσι ἡ ἀποκατάσταση μεταξὺ Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας καὶ «Καθολικῆς Ἐκκλησίας» πρέπει νὰ γίνη μὲ πατερικὲς προϋποθέσεις, νὰ ἐντοπισθοῦν οἱ θεολογικὲς διαφορές, νὰ ἀποβλέπουμε στὴν ἑνότητα τῆς πίστεως καὶ ὄχι σὲ μιὰ ἐπιφανειακὴ «Ἕνωση τῶν Ἐκκλησιῶν». Ἡ παρέμβαση Ἁγιορειτῶν Πατέρων, ὅταν γίνεται ἀπὸ ἀγάπη γιὰ τὴν Ἐκκλησία καὶ διάκριση, ὅπως τὸ κάνει ἡ Ἱερὰ Κοινότητα τοῦ Ἁγίου Ὅρους καὶ ὁ Ἄρχιμ. Γεώργιος Ἡγούμενος τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Γρηγορίου, ποὺ ἔχω ὑπ' ὄψη μου, εἶναι οὐσιαστικὴ καὶ πολυτρόπως χρήσιμη. Ἄλλωστε, ἔχω πάγια ἀντίληψη ὅτι οἱ θεολογικὲς διαφορὲς πρέπει νὰ ἐντοπισθοῦν μεταξὺ τῆς διακρίσεως οὐσίας καὶ ἐνεργείας στὸν Θεό, μεταξὺ σχολαστικισμοῦ καὶ ἡσυχασμοῦ, μεταξὺ φιλοσοφίας καὶ θεολογίας. Οἱ ὀρθόδοξοι μοναχοί, λόγῳ τῆς ζωῆς τους, ἔχουν προσωπικὴ μέθεξη τοῦ Θεοῦ, ἐκφράζουν τὸν ἡσυχασμὸ καὶ ἀποτελοῦν «τὴν ἀγρυπνοῦσα συνείδηση τῆς Ἐκκλησίας», εἶναι οἱ πνευματικοὶ ἐνδοκρινεὶς ἀδένες τῆς Ἐκκλησίας καὶ γι' αὐτὸ διαθέτουν λεπτὴ γνώση τῶν πραγμάτων. Ὅταν αὐτὴ ἡ γνώση διατυπώνεται μὲ σύνεση καὶ σεβασμὸ πρὸς τοὺς Ποιμένες τῆς Ἐκκλησίας, προξενεῖ καλὰ ἀποτελέσματα. Λυπᾶμαι πολὺ ὅταν γίνονται διάλογοι μεταξὺ θεολόγων καὶ ὁ λαὸς δὲν συμμετέχει, δὲν παρακολουθεῖ.

16 Ἐρώτηση: Ποιά ἡ ἄποψή σας γιὰ τὶς εἰσηγήσεις ἀκαδημαϊκῶν γιὰ ἀλλαγές –γλῶσσα κλπ.– στὴν θεία Λειτουργία;

Ἀπάντηση: Ὁ χῶρος τῆς λατρείας εἶναι ἀρκετὰ εὐαίσθητος καὶ σὲ αὐτὸν ἐκφράζονται ὅλα τὰ ὀρθόδοξα δόγματα καὶ οἱ αἱρετικὲς ἀποκλίσεις. Κάθε παρέμβαση πρέπει νὰ γίνεται ἀπὸ ἁγίους ποὺ γνωρίζουν τὸ «πνεῦμα» τῆς λατρείας. Ἄλλωστε, μέσα στὴν λατρεία δὲν ὑπάρχει μόνον ἡ γλῶσσα τῶν χειλέων καὶ τῆς λογικῆς, ἀλλὰ καὶ ἡ γλῶσσα τῶν συμβόλων. Ἂν δὲν μάθουμε αὐτὴν τὴν συμβολικὴ γλῶσσα (κινήσεις Ἱερέων, εἰκόνες, κανδῆλες, κερὶ κλπ.) καὶ ἐὰν δὲν μάθουμε πὼς λειτουργεῖ ἡ πνευματικὴ καρδιά, δὲν θὰ μπορέσουμε νὰ ἔχουμε πραγματικὴ μετοχὴ στὴν λατρεία. Γιὰ νὰ χορεύη κανείς, δὲν εἶναι ἀπαραίτητο νὰ μάθη τὰ λόγια τῶν τραγουδιῶν καὶ τὴν γλῶσσα μὲ τὴν ὁποία ἐκφράζονται (ἑλληνική, ἀγγλική, γαλλική). Μπαίνει στὸν χορὸ καὶ ἐκστασιάζεται. Ἡ λατρεία τῆς Ἐκκλησίας εἶναι μιὰ «νηφάλια μέθη». Τὴν ζῆ αὐτὸς ποὺ μπαίνει στὸν χορὸ τῆς ζωῆς τῶν ἁγίων. Ἂν πρέπει νὰ γίνη μιὰ προσπάθεια, εἶναι νὰ μάθουμε τὸ «πνεῦμα» τῆς λατρείας, νὰ μάθουμε νὰ «χορεύουμε» πνευματικά, νὰ ἔχουμε θεῖο ἔρωτα. Καὶ ἂν γίνουν μερικὲς ἀλλαγές, τὶς δέχομαι ὅταν γίνονται ἀπὸ τοὺς ἁγίους. ἔτσι πάντοτε ἔγιναν οἱ λειτουργικὲς ἀλλαγὲς στὴν ἱστορία τῆς Ἐκκλησίας.–