"Διωκώμεθα!..." ἤ, οἱ τρεῖς σταυροί

"Τρεὶς σταυροὺς ἐπήξατο ἐν Γολγοθᾶ ὁ Πιλᾶτος· δύο τοῖς ληστεύσασι καὶ ἕνα τοῦ Ζωοδότου". Ὁ ἕνας (τοῦ Ζωοδότου) εἶναι ὁ Σταυρὸς τῆς ἀγάπης, ὁ ἄλλος τῆς μετανοίας καὶ ὁ τρίτος τοῦ θράσους.

Τὴν ἐποχὴ τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης ἡ ἀνώτερη ἀρετὴ ἦταν ἡ τήρηση τοῦ νόμου. Ἡ μεγαλύτερη δὲ ὑποκρισία, ἦταν ἡ ὑποκρισία της δῆθεν τηρήσεώς του. Ἡ ὑποκρισία εἶναι ἡ μεγαλύτερη ἀσθένεια, ἂν λάβουμε ὑπ' ὄψη μας τὴν στάση τοῦ Κυρίου ἀπέναντι στοὺς ὑποκριτές. Βλέπουμε, δηλαδή, τὸν Χριστὸ νὰ ἀντιμετωπίζη μὲ εὐσπλαχνία τοὺς ἁμαρτωλούς, καὶ ἀντίθετα δείχνει μεγάλη αὐστηρότητα στοὺς ὑποκριτές - φαρισαίους. Καὶ γιὰ μὲν τοὺς πρώτους εἶπε: ἦλθα γιὰ νὰ σώσω τὸ ἀπολωλός, γιὰ δὲ τοὺς ὑποκριτὲς ἐξεστόμισε τὰ φοβερὰ οὐαί.

Στὶς ἡμέρες μας, ἐποχή, ἱστορικῶς, τῆς Κ.Δ., κατὰ τὴν ὁποία δεσπόζει ὁ Σταυρὸς καὶ ἡ Ἀνάσταση τοῦ Κυρίου, μεγίστη δὲ ἐντολὴ εἶναι ἡ ἀγάπη καὶ ὕψιστο δεῖγμα τῆς ἀγάπης τὸ μαρτύριο - θυσία, στὴν ἐποχή μας, λοιπόν, ἡ μεγαλύτερη ὑποκρισία εἶναι ἡ ὑποκρισία ὅτι εἶναι κανεὶς σταυρωμένος ἢ μάρτυρας ἢ διωκόμενος.

Δηλαδή, παρατηρεῖται τὸ φαινόμενο νὰ ἐντάσσουμε τὸ μαρτύριο καὶ τὴν θυσία στὴν προοπτικὴ τῆς ἀνθρωπαρέσκειας, πρᾶγμα μὲν ἀνόητο, ὀλέθριο δὲ γιὰ τὶς ψυχὲς τῶν ἀνθρώπων.

Τὸ κείμενο τῆς Ἱερᾶς Κοινότητος τοῦ Ἁγίου Ὅρους
Τὴν ἀφορμὴ γιὰ τὶς σκέψεις αὐτές μας ἔδωσε ἕνα πρόσφατο κείμενο τῆς Κοινότητος τοῦ Ἁγίου Ὅρους. Ἀναφέρομαι στὸ φυλλάδιο μὲ τίτλο "Ἡ ἀλήθεια γιὰ τὴν ὑπόθεση τῶν κατεχόντων τὴν Ἱερὰ Μονὴ Ἐσφιγμένου" (Καρυές, Φεβρουάριος 2003). Στὸ ἁγιορείτικο αὐτὸ κείμενο περιέχονται διαπιστώσεις ποὺ περιγράφουν ὄχι μόνον τὸ συγκεκριμένο πρόβλημα ποὺ ἔχουν νὰ ἀντιμετωπίσουν, ἀλλὰ καὶ ἄλλα παρόμοια ποὺ καταταλαιπωροῦν τὴν Ἐκκλησία μας.

Μερικὰ ἀπὸ τὰ σημεῖα ποὺ ἀναφέρονται στὴν προσπάθεια Χριστιανῶν καὶ δὴ μοναχῶν δημιουργίας εἰκόνας διωκομένου εἶναι:

"...Παρουσιάζουν τὴν Ι. Κοινότητα ὡς δήμιο καὶ ἑαυτοὺς ὡς μάρτυρας, προσκαλῶντας μάλιστα σὲ ἀντίδραση τοὺς φίλους καὶ ὑποστηρικτές τους, οἱ ὁποῖοι καὶ δημιουργοῦν κατὰ περιόδους ἀνάλογες ταραχὲς" (σέλ. 13).

"Παράλληλα ὀργανώθηκε νέα ἔξαρση ψευδολογίας καὶ παραπληροφορήσεως, παρουσιάζοντας τὴν κλήση πρὸς ἀκρόαση (δηλ. τὴν παροχὴ ἐπωφελοῦς γι' αὐτοὺς δικαιώματος) ὡς διωγμὸ χάριν τῆς πίστεως, κατὰ τρόπο τελείως παράλογο, ἐκτοξεύοντας ἀπίστευτες διαβολὲς καὶ ἀφήνοντας μάλιστα νὰ διαρρέουν καὶ τρομοκρατικὲς ἀπειλὲς εἰς βάρος τῶν Μονῶν τοῦ Ἁγ. Ὅρους" (σέλ. 14-15).

"Ἔτσι χρησιμοποιῶντας χωρὶς φόβο Θεοῦ ὅσα θεμιτὰ καὶ ἀθέμιτα μέσα παρέχουν οἱ σύγχρονες τεχνικὲς κατασκευῆς εἰκονικῶν πραγματικοτήτων, παρουσίασαν τοὺς μὲν ἑαυτούς των ὡς θύματα δῆθεν διωκόμενα γιὰ τὴν πίστη καὶ τὰ θρησκευτικά τους φρονήματα, ἐνῷ συμβαίνει ἀκριβῶς το ἀντίθετο, ὅλους δὲ τοὺς ἁγιορεῖτες ὡς τυράννους καὶ κακούργους..." (σέλ. 16).

"...γιὰ νὰ γίνουν οἱ πρῶτοι στὴν ἱστορία φωνασκοῦντες "μάρτυρες τῆς πίστεως" σὲ ἀπ' εὐθείας ἀναμετάδοση (ἐδῶ μᾶλλον πρέπει νὰ ἐννοήσουμε τὸ "πρῶτοι" ὡς πρὸς τὴν "ἀπ' εὐθείας ἀναμετάδοση", γιατί δυστυχῶς δὲν εἶναι οἱ πρῶτοι "φωνασκοῦντες μάρτυρες τῆς πίστεως" οὔτε καὶ οἱ μοναδικοί), κατὰ πλήρη, ματαιόδοξη καὶ ἀξιοθρήνητη ἐκκοσμίκευση καὶ γελοιοποίηση τῶν ἱερῶν τῆς πίστεώς μας" (σέλ. 18).

"-Διώκεται ἡ Ι.Μ. Ἐσφιγμένου; –Διπλὴ παραπλάνηση. Δὲν εἶναι δυνατὸν νὰ ὀνομάζεται "διωγμὸς" ἡ ἐφαρμογὴ τῆς ἐννόμου τάξεως καὶ μάλιστα μὲ τρόπο εἰρηνικό..." (σέλ. 19).

"Ἐδῶ ὀφείλουμε νὰ καταγγείλουμε τὴν ἀπόπειρα θεατρικῆς κατασκευῆς ἡρώων ἐκ τοῦ ἀσφαλοῦς" (σέλ. 33).

Ὅλα αὐτὰ ποὺ γράφονται ἀπὸ τὴν Ἱερὰ Κοινότητα φανερώνουν ὅτι οἱ ἔννοιες τοῦ διωγμοῦ καὶ τῆς θυσίας ἐντάσσονται δυστυχῶς στὰ πλαίσια τῆς ἀνθρωπαρέσκειας καὶ τῆς ἀνομίας.

Ἐπιδημία
Αὐτὸ τὸ φαινόμενο ἔχει λάβει στὶς ἡμέρες μας μορφὴ ἐπιδημίας. Καὶ παρατηροῦμε ὅτι Χριστιανοί, πρόσωπα ἢ ὁμάδες, ποὺ ἔχουν διαφορὲς μὲ ἄλλες ὁμάδες ἢ μὲ τὴν Ἱεραρχία τῆς Ἐκκλησίας, περιφέρουν, ὡς ἄλλοι "σταυροφόροι", σὲ κανάλια, ἐφημερίδες, δρόμους, δικαστήρια κλπ. τὸν βαρὺ χαρακτηρισμὸ τοῦ "σταυρωμένου", τοῦ "διωκομένου".

Αὐτὲς οἱ περιπτώσεις, οἱ πλέον ἐμφανεῖς καὶ "χονδροκομμένες", ἀποτελοῦν τὴν κορυφὴ τοῦ παγόβουνου ποὺ ἔχει σχηματισθῇ, καθόσον ἕνας μεγάλος ἀριθμὸς Χριστιανῶν ζῇ μέσα στὴν φαντασία τοῦ δῆθεν "διωκομένου". Καὶ ἀκοῦμε ἀπὸ παντοῦ φωνές: "σηκώνω μεγάλο σταυρό", "μὲ διώκουν, ἀλλὰ ὑπομένω", "εἶμαι μάρτυρας" κλπ., ποὺ μποροῦν νὰ ἀναφέρονται σὲ ὁποιοδήποτε ἐπίπεδο τῆς ἐκκλησιαστικῆς ζωῆς, ἀπὸ τὶς οἰκογενειακὲς σχέσεις μέχρι τὴν διοίκηση τῆς Ἐκκλησίας.

Εἶναι χαρακτηριστικὸ αὐτὸ ποὺ λέγει ὁ ἅγιος Γέροντας π. Παΐσιος σχετικὰ μὲ τὴν ἀντιμετώπιση τῆς σύγκρουσης μεταξὺ τῶν συζύγων ἀπὸ ὁρισμένους Πνευματικούς. Συγκεκριμένα ἐλέγχει τὴν συμβουλὴ ποὺ δίδουν οἱ Πνευματικοὶ ἀδιακρίτως σὲ κάθε ἕναν ἀπὸ τοὺς συζύγους ποὺ μαλώνουν μεταξύ τους: "Κάνε ὑπομονή, αὐτὸς εἶναι ὁ σταυρός σου. Τί νὰ κάνουμε; Θὰ ἔχης μισθὸ ἀπὸ τὸν Θεό". Τὴν συμβουλὴ αὐτὴ σχολιάζει ὡς ἑξῆς ὁ Γέροντας: "Ὁπότε αὐτὸς ποὺ φταίει ἀναπαύει τὸν λογισμό του ὅτι ἀνέχεται τὸν ἄλλον, ἐνῷ κάθε μέρα τὸν σκάζει"! Καὶ παραθέτοντας ἕνα παράδειγμα μιᾶς τέτοιας ἀντιμετώπισης καὶ πῶς ὁ ἴδιος τὸ διόρθωσε, καταλήγει: "Νὰ εἶναι αὐτὸς ὁ φταίχτης καὶ νὰ νομίζη κιόλας ὅτι σηκώνει πολὺ μεγάλο σταυρό!" (Γέροντος Παϊσίου Ἁγιορείτου, Λόγοι Δ' Οἰκογενειακὴ ζωή, ἐκδ. Ι. Ἠσ. Εὐαγγελιστὴς Ἰωάννης ὁ Θεολόγος, Σουρωτὴ Θεσσαλονίκης, σέλ. 55-57).

Εἶναι γεγονὸς ὅτι ἡ μεταπτωτική μας κοινωνία χαρακτηρίζεται ἀπὸ πλῆθος συγκρουσιακῶν καταστάσεων, οἱ ὁποῖες μπορεῖ νὰ ὀφείλονται στὰ πάθη, στὸν ἀγῶνα ἐπιβίωσης, στὶς παρεξηγήσεις, στὴν προσπάθεια ἐπιβολῆς τῆς νομιμότητος, ἢ στὸν πόλεμο τοῦ κοσμοκράτορος τοῦ κόσμου τούτου ἐναντίον τῶν μαθητῶν τοῦ Χριστοῦ, κατὰ τὸν λόγο Τοῦ: "εἰ ἐμὲ ἐδίωξαν καὶ ὑμᾶς διώξωσι" (Ἰω. ἰε', 20). Μόνο ἡ τελευταία περίπτωση "οὐκ ἔστι ἐκ τοῦ κόσμου τούτου".

Οἱ σταυρωμένοι τῆς ἀγάπης
Ἔναντι τῶν τραγικῶν αὐτῶν ὑπάρξεων ποὺ περιφέρουν κατὰ φαντασία ἢ καὶ καθ' ὑπόκριση τὸν δῆθεν "σταυρό" τους, ὑπάρχουν καὶ οἱ γνήσιοι μαθητὲς τοῦ Χριστοῦ ποὺ ἀπολαμβάνουν τὸν μακαρισμὸ Τοῦ: "μακάριοί ἐστε ὅταν ὀνειδίσωσιν ὑμᾶς καὶ διώξωσι καὶ εἴπωσι πᾶν πονηρὸν ρῆμα καθ' ὑμῶν ψευδόμενοι ἕνεκεν ἐμοῦ" (Μάτθ., ε' 11). Σ' αὐτοὺς ἀναφέρονται ἕνα πλῆθος ἁγιογραφικῶν χωρίων (π.χ. ἡ προφητεία τοῦ Προφήτη Ἠσαΐα γιὰ τὸν Χριστό, ποὺ εἶναι ὁ μάρτυς ὁ πιστὸς ὁ πρωτότοκος: "ὡς πρόβατον ἐπὶ σφαγὴν ἤχθη, καὶ ὡς ἀμνὸς ἄμωμος ἐναντίον τοῦ κείροντος αὐτὸν ἄφωνος, οὕτως οὐκ ἀνοίγει τὸ στόμα αὐτοῦ") καὶ Πατέρων (π.χ. ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος λέγει: "Ἀλλὰ γιὰ νὰ μὴ νομίσης ὅτι μακάριους ποιεῖ ἁπλῶς ἡ κάθε κατηγορία, ἔθεσε δύο προϋποθέσεις, ὅταν κατηγοροῦνται γι' Αὐτὸν καὶ ὅταν εἶναι ψευδῆ τὰ λεγόμενα. Γιατί ἂν δὲν συμβαίνει αὐτὸ (δηλαδὴ ἂν δὲ κατηγορεῖται γιὰ τὸ ὄνομὰ Τοῦ καὶ ἂν ὅσα του προσάπτονται εἶναι ἀληθῆ) ὄχι μόνον δὲν εἶναι μακάριος ὁ κατηγορούμενος, ἀλλὰ ἀντιθέτως εἶναι καὶ ἄθλιος").

Θὰ ἤθελα ὅμως νὰ περιορισθῶ στὰ ὅσα καταγράφονται στὴν ἐπιστολὴ τῶν Χριστιανῶν τῆς Βιέννης καὶ τῆς Λυῶνος πρὸς τοὺς Χριστιανοὺς τῆς Μικρᾶς Ἀσίας. Στὸ ζωντανό, γεμᾶτο χάρη καὶ δόξα καὶ ἀλήθεια αὐτὸ πρωτοχριστιανικὸ κείμενο, παρουσιάζονται μὲ τὸν πλέον αὐθεντικὸ τρόπο τὰ γνωρίσματα τοῦ μάρτυρος, τὰ ὁποῖα εἶναι ἡ ὑπομονή ("Ἀντεστρατήγει δὲ ἡ χάρις τοῦ Θεοῦ... ἀντιπαρέτασσε δὲ στύλους ἑδραίους δυναμένους διὰ τῆς ὑπομονῆς πᾶσαν τὴν ὁρμὴν τοῦ πονηροῦ εἰς ἑαυτοὺς ἑλκύσαι..." - Τὰ μαρτύρια τῶν ἀρχαίων Χριστιανῶν, ἐκδ. Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς, σέλ. 192), ἡ προσμονὴ τῶν μελλόντων ("...ὄντως ἐπιδεικνύμενοι ὅτι οὐκ "ἄξια τὰ παθήματα τοῦ νῦν καιροῦ πρὸς τὴν μέλλουσαν δόξαν ἀποκαλυφθῆναι εἰς ἡμᾶς"" - ἔνθ. ἀνωτ., σέλ. 192-194), ἡ μετοχὴ τοῦ ἁγίου Πνεύματος ("ἔχων δὲ τὸν παράκλητον ἐν ἑαυτῷ" - ἔνθ. ἀνωτ., σέλ. 194), ἡ ἀγάπη ("ὃ διὰ τοῦ πληρώματος τῆς ἀγάπης ἐνεδείξατο" - ἔνθ. ἀνωτ., σέλ. 196), ἡ ὁμοίωση διὰ τῆς μαθητείας πρὸς τὸν Χριστό ("ἥν γὰρ καὶ ἔστι γνήσιος Χριστοῦ μαθητής, ἀκολουθῶν τῷ ἀρνίῳ ὅπου ἂν ὑπάγη" - ἔνθ. ἀνωτ., σέλ. 196), ἡ ψευδὴς κατηγορία ἐναντίον τους ("κατεψεύσαντο ἡμῶν" - ἔνθ. ἀνωτ., σέλ. 196), ἡ κατὰ Χάρη καὶ ὄχι φυσικὴ γενναιότητα ("διὰ τῆς ὁποίας -Βλανδίνας- ὁ Χριστὸς ἐπέδειξεν ὅτι τὰ εἰς τοὺς ὀφθαλμοὺς τῶν ἀνθρώπων φαινόμενα εὐτελῆ καὶ ἄμορφα καὶ εὐκαταφρόνητα ἀξιοῦνται μεγάλης δόξης πλησίον τοῦ Θεοῦ ἐξ αἰτίας τῆς πρὸς αὐτὸν ἀγάπης ἡ ὁποία δεικνύεται ἐν δυνάμει καὶ δὲν καυχᾶται διὰ τὴν ἐμφάνισιν. Διότι ἐνῷ ὅλοι ἡμεῖς ἐφοβούμεθα... μήπως δὲν κατορθώση οὔτε τὴν ὁμολογίαν νὰ ἐκφέρη θαρραλέως λόγῳ τῆς ἀσθενείας τοῦ σώματος, ἡ Βλανδίνα ἐγέμισε μὲ τόσην δύναμιν, ὥστε νὰ παραλυθοῦν καὶ ἐξαντληθοῦν οἱ βασανίζοντες αὐτὴν ἀλληλοδιαδόχως μὲ πάντα τρόπον ἀπὸ τὸ πρωὶ ἕως τὸ βράδυ..." - ἔνθ. ἀνωτ., σέλ. 198-199), ἡ σιωπὴ καὶ ἡ προσκόλληση στὸ ὄνομα τοῦ Χριστοῦ ("...εἰς ὅλας τὰς ἐρωτήσεις ἀπεκρίνετο... "εἶμαι Χριστιανός", ... ἄλλην δὲ λέξιν δὲν ἤκουσαν ἀπὸ αὐτὸν οἱ Ἐθνικοί" - ἔνθ. ἀνωτ., σέλ. 200-201).

Καὶ βεβαίως ἐκεῖνο ποὺ προκαλεῖ μεγάλη ἐντύπωση καὶ καθορίζει τοὺς ἁγίους αὐτοὺς μάρτυρας εἶναι ἡ μεγάλη ταπείνωσή τους καὶ ὁ ἀνείπωτος φόβος Θεοῦ ποὺ μεταστοιχειώνεται σὲ ἀγάπη. Οἱ ἅγιοι ὁμολογητές, ἐνῷ εἶχαν πάνω τους τὶς πληγὲς τοῦ μαρτυρίου καὶ ὅδευαν πρὸς τὸν θάνατο, δὲν τολμοῦσαν νὰ ὀνομάσουν τοὺς ἑαυτούς τους μάρτυρες οὔτε ἐπέτρεπαν τοὺς ἄλλους νὰ τοὺς ὀνομάζουν ἔτσι: "Αὐτοὶ μέχρι τέτοιου σημείου ἔγιναν ζηλωτὲς καὶ μιμητὲς τοῦ Χριστοῦ, "ὃς ἐν μορφῇ Θεοῦ ὑπάρχων οὐχ ἀρπαγμὸν ἡγήσατο τὸ εἶναι ἴσα Θεῷ", ὥστε ἂν καὶ ἔφθασαν σὲ τέτοια δόξα καὶ μαρτύρησαν ὄχι μία ἢ δύο ἀλλὰ πολλὲς φορὲς καὶ ἐπανεφέρθησαν πάλι ἀπὸ τὰ θηρία σκεπασμένοι μὲ καυτήρια καὶ μώλωπες καὶ τραύματα, οὔτε οἱ ἴδιοι ἀνεκήρυξαν τοὺς ἑαυτούς τους μάρτυρες οὔτε σὲ ἐμᾶς ἐπέτρεψαν νὰ τοὺς ἀποκαλοῦμε μὲ αὐτὸ τὸ ὄνομα, ἀλλὰ ὅποιον ἀπὸ ἐμᾶς τοὺς ὀνόμαζε μάρτυρας εἴτε μὲ ἐπιστολὴ εἴτε μὲ λόγο, τὸν ἐπέπλητταν πικρῶς. Γιατί εὐχαρίστως παρεχώρουν στὸν Χριστὸ τὴν προσηγορία τῆς μαρτυρίας, σὲ Αὐτὸν τὸν πιστὸ καὶ ἀληθινὸ μάρτυρα, τὸν πρωτότοκο τῶν νεκρῶν καὶ ἀρχηγὸ τῆς ζωῆς τοῦ Θεοῦ, ἐνθυμοῦντο τοὺς ἤδη ἐξελθόντες μάρτυρες καὶ ἔλεγαν: "Ἐκεῖνοι εἶναι πλέον μάρτυρες, ὅσους ὁ Χριστὸς τοὺς ἀξίωσε νὰ πεθάνουν κατὰ τὴν στιγμὴ τῆς ὁμολογίας, ἐπισφραγίσας τὴν μαρτυρίαν τους μὲ τὸν θάνατο, ἐμεῖς δὲ εἴμαστε ἁπλοὶ καὶ ταπεινοὶ ὁμολογητές". Καὶ παρακαλοῦσαν τοὺς ἀδελφοὺς μὲ δάκρυα, ζητῶντας νὰ γίνωνται ἐκτενεῖς εὐχὲς γιὰ τὴν τελείωσή τους. Καὶ τὴν μὲν δύναμη τῆς μαρτυρίας ἐπεδείκνυαν μὲ τὴν πράξη, ἔχοντας πολλὴ παρρησία πρὸς τὰ ἔθνη, καὶ τὴν εὐγένειά τους φανέρωναν μὲ τὴν ὑπομονὴ καὶ ἀφοβία καὶ ἀτρομία, τὴν δὲ προσηγορία τοῦ μάρτυρος ἐκ μέρους τῶν ἀδελφῶν ἠρνοῦντο, καθὼς ἦσαν πλήρεις φόβου Θεοῦ" (ἔνθ. ἀνωτ., σέλ. 200-221).

Ἡ ἐπιστολὴ αὐτὴ εἶναι ἀντιπροσωπευτικὴ τῆς ἐκκλησιαστικῆς ἐμπειρίας γιὰ τὸ μαρτύριο καὶ βεβαίως δὲν εἶναι τὸ μοναδικὸ στοιχεῖο. Σύνολη ἡ ἁγιογραφικὴ καὶ ἁγιολογικὴ παράδοση περιέχει παρόμοιες μαρτυρίες, οἱ ὁποῖες ὁριοθετοῦν τὸ ἀληθινὸ καὶ σεμνὸ ἀπὸ τὸ ψεύτικο καὶ ἰταμό.

Συνελόντι εἰπεῖν, ἄλλο εἶναι ὁ κοσμικὸς ἠρωϊσμὸς καὶ ἡ θυσία σ' ἕναν δίκαιο ἀγῶνα ἐπιβιώσεως, ἄλλο ἡ κοσμικὴ προσπάθεια ἐπιβίωσης καὶ παραγκωνισμοῦ, ἄλλο ἡ χρήση τῆς προπαγάνδας σὲ ἕναν πόλεμο μεταπτωτικῶν ἀνθρώπων καὶ ἐντελῶς διαφορετικὸ εἶναι τὸ χριστιανικὸ μαρτύριο καὶ ὁ διωγμός. Τὸ μαρτύριο "οὐκ ἔστι ἐκ τοῦ κόσμου τούτου", δίδεται ἄνωθεν καὶ εἶναι τὸ τελευταῖο στάδιο τῆς ἐπίπονης τελειώσεως τοῦ χριστιανοῦ. Χαρακτηριστικὰ δὲ τοῦ μάρτυρος εἶναι ἡ ὁμοίωση μὲ τὸν Χριστό, ἡ ἀγάπη, ἡ χαρά, ἡ ταπείνωση, ὁ φόβος τοῦ Θεοῦ ποὺ πλέον γίνεται ἀγάπη, ἡ σιωπή, ἡ δικαιοσύνη (ἡ καθολικὴ ἀρετή), ἡ εὐγένεια, ἡ μαρτυρία στὸ ὄνομα τοῦ Χριστοῦ.

Νομίζω ὅτι ἐξάγεται ἀβίαστα ὡς συμπέρασμα πῶς ἡ λήψη –ὁ ἀναιδὴς ἀρπαγμός– τοῦ ὀνόματος τοῦ μάρτυρος, πολὺ δὲ περισσότερο ἡ "ἐπὶ ματαίῳ" λήψη τοῦ ὀνόματος αὐτοῦ, σὲ ὁποιοδήποτε ἐπίπεδο τῆς ἐκκλησιαστικῆς ζωῆς, δὲν συμβιβάζεται μὲ τὸ πνεῦμα τοῦ Χριστιανισμοῦ, ἀποτελεῖ δὲ ὕψιστη μορφὴ ὑποκρισίας.

"Τρεὶς σταυροὺς ἐπήξατο ἐν Γολγοθᾶ ὁ Πιλάτος· δύω τοῖς ληστεύσασι καὶ ἕνα τοῦ Ζωοδότου". Ὁ ἕνας εἶναι ὁ Σταυρὸς τῆς ἀγάπης, ὁ ἄλλος τῆς μετανοίας καὶ ὁ τρίτος τοῦ θράσους καὶ τῆς ὑποκρισίας.

Ἀρχ. Κ.Ε.Γ.