Skip to main content

Βασιλείου Καυκόπουλου: Ἡ κατά Θεόν μελωδία καί ἡ λειτουργικότης τῆς βυζαντινῆς ψαλμωδίας

Βασιλείου Καυκόπουλου, Πρωτοψάλτη-Καθηγητή

Ἡ μουσική γλώσσα τῆς Βυζαντινῆς μας Μουσικῆς γιά κανένα λόγο δέν ἀποτελεῖ –καί δέν πρέπει νά ἀποτελή– αὐτοσκοπό γιά τήν Ἁγία μας Ὀρθόδοξο Ἐκκλησία, ἀλλά, βεβαίως, ἕνα ἀπό τά μέσα πού διευκολύνουν τήν πραγμάτωση τοῦ μοναδικοῦ σκοποῦ τοῦ κάθε πιστοῦ, τοῦ καθενός μᾶς δηλαδή, πού εἶναι ἡ ἐπικοινωνία καί ἕνωσή μας μέ τόν Πανάγαθο Θεό.

Σέ προηγούμενο σημείωμά μας, μιλήσαμε γιά τό «Ἀναντικατάστατόν της Βυζαντινῆς Μουσικῆς καί γιά τή διαχρονικότητά της». Ὡστόσο ὅμως, γιά νά ἐπιμείνη κάποιος σ’ αὐτό (τό ἀναντικατάστατον) θά πρέπη νά θέση τή Μουσική σέ θεολογική καί ἐκκλησιολογική ...ζυγαριά! Διότι, ἄν ἡ Βυζαντινή Μουσική δέν διαθέτη λειτουργικότητα, τότε δέν μᾶς εἶναι καί τόσο χρήσιμη, παρά τό γεγονός ὅτι εἶναι μιά θαυμάσια τέχνη καί περισπούδαστη ἐπιστήμη.

Οἱ Ἅγιοι Πατέρες, λοιπόν, οἱ ὁποῖοι ἐμβαθύνουν καί εἰς τό θέμα τοῦ σκοποῦ τῆς ὑπάρξεως τῆς Ἐκκλησιαστικῆς Μουσικῆς, ὀρθοδόξως τό ἑρμηνεύουν «μέ τάς νεύσεις τοῦ Ἁγίου Πνεύματος», ὅπως γράφει ὁ π. Καλλίστρατος Λυράκης, καί ἀσφαλίζουν κατ’ αὐτόν τόν τρόπο καί προφυλάσσουν σθεναρῶς καί αὐτό τό κομμάτι τῆς λατρευτικῆς παραδόσεώς μας.

Ἔτσι ὁ Μέγας Βασίλειος –ἀντιλαμβανόμενος τήν βαρύτατη ἀσθένεια πού ἔχει πλέον κληρονομήσει ὁ μεταπτωτικός ἄνθρωπος, ὡς πρός τήν ἀποδοχή τῶν θείων νοημάτων– παραβάλλει τήν ψαλμωδία μέ τό μέλι, μέ τό ὁποῖο ἀλείφουν τά χείλη τοῦ ποτηρίου, τό ὁποῖο περιέχει κάποιο θεραπευτικό φάρμακο, ἔτσι ὥστε νά γίνεται αὐτό πιό εὐπρόσδεκτο ἀπό τόν ἀσθενῆ. Κατ’ αὐτόν τόν τρόπον, λέγει ὁ Μεγάλος Φωστήρ τῆς Ἐκκλησίας μας, οἱ πνευματικές ἀλήθειες διδάσκονται μελωδικῶς, γιά νά ἑλκύσουν τήν ψυχή τοῦ πιστοῦ στήν ἀποδοχή τοῦ διδακτικοῦ νοήματος τοῦ ὕμνου καί νά ἐπιτύχουν τήν ἐξύψωσή της πρός τόν Θεόν.

Ὁ προαναφερθεῖς λόγιος Ἀρχιμανδρίτης π. Καλλίστρατος Λυράκης σημειώνει: «Τό γλυκύ καί τερπνόν της Βυζαντινῆς Μουσικῆς ἀπομακρύνει τήν αἴσθησιν τοῦ κόπου –τόν ὁποῖον ἀποστρέφεται ἡ ζυμωμένη μέ τήν ραθυμίαν ὕπαρξις τοῦ ἀνθρώπου–, μέ ἀποτέλεσμα τήν πρόθυμον ἀκρόασιν τῶν ὕμνων καί τροπαρίων».

Ἀλλά νά σημειώσουμε ὅτι, ὅπως τονίζει ὁ Ἱερός Χρυσόστομος, «Θεοῦ τό δῶρον» τῆς Μουσικῆς «πρός τήν ἀνθρωπίνην ἀσθένειαν». Ἀλλά καί πάλι ὁ Μ. Βασίλειος λέγει ὅτι τό Πανάγιον Πνεῦμα «ἕνωσε τά θεία λόγια τῶν ψαλτικῶν μέ τήν ἠπίαν καί προσηνῆ εἰς τήν ἀκοήν μᾶς μελωδίαν, μέ σκοπόν τήν ὠφέλειάν μας»: «Τό Πνεῦμα τό Ἅγιόν το ἐκ τῆς μελωδίας τερπνόν τοῖς δόγμασιν ἐγκατέμειξεν, ἴνα τῷ προσηνῆ καί λείω τῆς ἀκοῆς τό ἐκ τῶν λόγων ὠφέλιμον λανθανόντως ὑποδεξόμεθα». Καί προσθέτει ἀκόμη ὁ Ἱεράρχης Μ. Βασίλειος, ὅτι μέ τήν θεόπνευστον μουσικήν καί μελωδίαν «μᾶλλον πώς ἐντυποῦται ταῖς ψυχαῖς τά διδάγματα», δηλαδή περισσότερον ἐντυπώνονται καί χαράσσονται βαθιά εἰς τήν ψυχήν μᾶς τά διδάγματα.

Ὁ Μέγας Ἀθανάσιος λέγει ὅτι «Διά τόν Θεόν ἡ μελωδία δέν εὑρίσκεται εἰς τήν καλλιφωνίαν, ἀλλά εἰς τήν ἀταραξίαν –τήν ἀπαλλαγήν ἀπό τά ποικίλα πάθη– τοῦ ἔσω ἀνθρώπου, ἡ ὁποία ἐξωτερικεύεται μέ τήν ἁρμονίαν τῆς ψαλτικῆς». «Εἰς αὐτό ἐξ ἄλλου τό σημεῖον –ὑπογραμμίζει καί πάλι ὁ π. Λυράκης– στοχεύει ἡ Βυζαντινή Μουσική καί αὐτό τήν διαφοροποιεῖ ἀπό οἱονδήποτε ἄλλο μουσικόν ἄκουσμα». Μέ τήν μελωδικότητά της θέλει νά ἐκφράση, νά ἀνεβάση καί νά ἀναπλάση τόν πιστόν. Διαφορετικά καταντᾶ μιά ἀνωφελής τέρψις. Παρατηρεῖ, ἐπίσης, ὁ Μ. Ἀθανάσιος: «Τό ὅτι λέγονται μέ μελωδικόν τρόπον τά ψαλτικά δέν ἀποτελεῖ φροντίδα γιά τήν καλλιέργειαν τῆς καλλιφωνίας• ἡ γνησία μελωδία εἶναι ἀπόδειξις τῆς ἁρμονίας τῶν λογισμῶν τῆς ψυχῆς. Καί ὑποστηρίζομεν τήν παραπάνω θέσιν, διότι ἡ μελωδική ἀνάγνωσις τῶν ψαλτικῶν εἶναι –πρέπει νά εἴναι– εἰκών καί τύπος τῆς ἐσωτερικῆς ἀταραξίας καί γαληνιαίας ψυχικῆς καταστάσεως. Ὅταν ὅμως δέν συμβαίνη αὐτή ἡ θεοφιλής σύζευξις, τότε, αὐτοί οἱ ὁποῖοι ψάλλουν τάς θείας ὠδᾶς δέν ψάλλουν συνετῶς καί θεαρέστως• ἁπλῶς εὐχαριστοῦν τήν ἀκοήν των».

Θά τελειώσω τούτη τήν ἀναφορά λέγοντας –καί μάλιστα μέ πολύ πόνο ψυχής– ὅτι ἡ λειτουργικότητα τῆς Βυζαντινῆς Μουσικῆς τά τελευταῖα χρόνια εὑρίσκεται σέ πολύ μεγάλο κίνδυνο καί μάλιστα ἀπό κάποιους ...διακόνους της πού ἐπαναστατικῶ δικαίω θέλουν νά ἐπαναφέρουν τά παλαιά σημαδόφωνα μέ τίς «χίλιες δυό ἐξηγήσεις» μέ ἀποτέλεσμα τραγικό καί ὀδυνηρό νά διακυβεύεται ἡ πολυπόθητος ΚΑΤΑ ΘΕΟΝ ΜΕΛΩΔΙΑ! Προσοχή, λοιπόν, στά κλασσικά μαθήματα καί ἁπλά μελουργήματα, πού μόνον αὐτά δημιουργοῦν κατάνυξη καί προσευχητική διάθεση.-

  • Προβολές: 2732