Ἐπίκαιροι Σχολιασμοί: Μέ τούς συνεργούς τῆς συγκάλυψης ἤ τοῦ φωτός;

Πρωτοπρεσβύτερου Θωμᾶ Βαμβίνη

Ὅλα τά γεγονότα στήν πολιτική, καί εὐρύτερα στήν κοινωνική ζωή ἑνός τόπου, ἔχουν ρίζες μέσα σέ κάθε ἄνθρωπο. Μέσα στόν κάθε ἄνθρωπο ζοῦν σέ μικρό ἤ σέ μεγαλύτερο βαθμό ὅλα τά πάθη τῆς κοινωνίας. Κάθε ἄνθρωπος εἶναι σμικρογραφία ὅλης τῆς κοινωνίας, τήν ἐπηρεάζει καί ἐπηρεάζεται ἀπό αὐτήν. Βέβαια, ὅσο ὥριμος πνευματικά καί διανοητικά γίνεται ἕνας ἄνθρωπος, τόσο εἶναι αὐτός πού ἐπηρεάζει τήν κοινωνία, ὄντας ὁ ἴδιος ἀνεπηρέαστος ἀπό ἀρνητικούς ἐξωτερικούς ἐπηρεασμούς.

Ὡς ἐπιβεβαίωση τῶν παραπάνω μπορεῖ νά ληφθῆ ἕνα «ἐσωτερικό θέμα», ψυχολογικό καί πνευματικό, πού σχετίζεται μέ τόν νόημα τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ Τριωδίου, καί τό ὁποῖο στήν κοινωνική καί πολιτική διάστασή του συζητεῖται ἔντονα τόν τελευταῖο καιρό στό «κοινό τῶν Ἑλλήνων», τῶν ὅπου γῆς Ἑλλήνων· ἡ συμβολική λέξη τοῦ θέματος εἶναι «συγκάλυψη». Δέν θά ἀσχοληθοῦμε μέ τήν πολιτική καί κοινωνική διάσταση τῆς ἔννοιας τῆς συγκάλυψης, ἀλλά θά δοῦμε πῶς ἐν γνώσει ἤ ἐν ἀγνοίᾳ ἐπιχειρεῖται ἡ συγκάλυψη στήν ζωή τοῦ κάθε ἀνθρώπου. Αὐτό εἶναι ἕνα θέμα τό ὁποῖο συνδέεται μέ τήν καθαρότητα καί εἰλικρίνεια τῆς ἐσωτερικῆς ζωῆς τοῦ ἀνθρώπου, καί γιά ἐμᾶς τούς Ὀρθοδόξους μέ τήν καθαρότητα καί εἰλικρίνεια τῆς ἐκκλησιαστικῆς ζωῆς, ἡ ὁποία θεμελιώνεται στήν ὀρθόδοξη πίστη, αὐτήν πού δίδαξαν οἱ Προφῆτες, οἱ Ἀπόστολοι καί οἱ ἅγιοι Πατέρες. Εἶναι ἡ πίστη ἡ ὁποία «τήν Οἰκουμένη ἐστήριξε», ἀλλά καί στηρίζει κάθε Χριστιανό στόν ἀγώνα τῆς ἀποκάλυψης τοῦ ἑαυτοῦ του καί στήν θεραπεία τῶν παθῶν του.

Ἡ Ὀρθόδοξη θεολογία δέν εἶναι μιά φιλοσοφία, μιά γυμναστική τῆς διάνοιας, ἄσχετη μέ τήν ὑγεία καί τό νόημα τῆς ζωῆς τοῦ ἀνθρώπου. Εἶναι θεραπεία τοῦ ἀνθρώπου, ἐξυγίανση τῶν δυνάμεων τῆς ψυχῆς του, ἀποκατάσταση καί τῶν γνωστικῶν δυνάμεών της, ὁπότε ἡ θεραπεία συνδέεται μέ τήν γνώση τοῦ Θεοῦ καί τήν ἀπελευθέρωση τοῦ ἀνθρώπου ἀπό τά εἴδωλα τῆς ἀλήθειας, τήν δυναστεία τῶν αἰσθητῶν καί τῶν αἰσθήσεων, εἶναι βίωση τῆς ἐλευθερίας τῶν «τέκνων τοῦ Θεοῦ».

Ὅταν κάνουμε λόγο γιά ἐλευθερία, ἐννοοῦμε τήν εὐαγγελικά ἔννομη ἐλευθερία, ὄχι τήν σύμφωνη ἁπλῶς μέ τόν ὁποιονδήποτε ἀνθρώπινο νόμο, διότι ὁ ἀνθρώπινος νόμος μπορεῖ νά (συγ)καλύπτει μέ νομιμότητα πλῆθος ἀνομημάτων, καί ἀντί νά εὐαισθητοποιῆ τόν λαό στήν ἀναζήτηση πνευματικῆς θεραπείας, νά νομιμοποιῆ τήν ἀσθένεια. Πάντως, ἡ ἐλευθερία δέν εὐνοεῖται ἀπό τό σκοτάδι τῆς ἀνομίας, ἀπό τήν «ἐλευθερία» τῶν σκοτεινῶν παθῶν· θέλει φῶς, ἀλήθεια καί δικαιοσύνη, κι αὐτά κυρίως στήν ἐσωτερική ζωή τοῦ κάθε ἀνθρώπου, μέ τό περιεχόμενο πού ἔχουν οἱ λέξεις αὐτές μέσα στήν Ἁγία Γραφή, στούς λόγους τῶν Προφητῶν καί τῶν Ἀποστόλων.

Εἶναι ἀναγκαῖο, γιά τά παραπάνω, νά διευκρινιστοῦν κάποια πράγματα μέσα ἀπό τήν διδασκαλία τῶν ἁγίων Πατέρων τῆς Ἐκκλησίας μας, ὥστε νά δοῦμε πῶς ἐννοεῖται ἡ ἐλευθερία, πῶς τό πνευματικό σκοτάδι καί πῶς τό φῶς τό ἀληθινό· ἐπίσης, πῶς ὁ βίος στόν παρόντα αἰώνα χαρακτηρίζεται νύχτα καί ἡ μέλλουσα ζωή ἡμέρα, ἀλλά καί πῶς μέσα στήν νύχτα τοῦ παρόντος αἰῶνος ὑπάρχουν ἄνθρωποι πού ζοῦν μέσα στό φῶς τοῦ μέλλοντος αἰῶνος καί προγεύονται τήν ζωή τῆς μέλλουσας δόξας, τήν ἐλευθερία τῶν «τέκνων τοῦ Θεοῦ».

Ἡ ἐλευθερία μας δέν εἶναι μόνο κάτι ἐξωτερικό, δέν εἶναι μόνο θέμα πολιτεύματος. Εἶναι σημαντικό κατόρθωμα ἡ δημοκρατία, εἶναι ὑψηλή κατάκτηση πολιτισμοῦ, ἀλλά ὁ ἄνθρωπος μέσα στήν καλύτερα ὀργανωμένη δημοκρατία, μέ «πλέρια» ἐλευθερία, μπορεῖ νά αἰσθάνεται καταπιεσμένος ἀπό τίς ἀνεκπλήρωτες ἐπιθυμίες του, εἴτε καί ἀπό ἄλλα προσωπικά ἤ οἰκογενειακά προβλήματα. Ἡ ἐλευθερία μας σχετίζεται κυρίως μέ τόν βαθύ ἑαυτό μας, ὁ ὁποῖος πρέπει διαρκῶς νά ἀποκαλύπτεται, καταβάλλοντας ὁ καθένας γι’ αὐτό ἰδιαίτερη μέριμνα, δηλαδή νήψη – ἐγρήγορση, ἐπειδή ὡς πεπτωκότες ἔχουμε ἐγγενῆ τήν τάση τῆς συγκάλυψης τοῦ σκοτεινοῦ ἑαυτοῦ μας.

Τί σημαίνει ὅμως «συγκαλύπτω»; Σημαίνει: «σκεπάζω κάτι ἐντελῶς, ἀποκρύβω ἰδιαίτερα ἔνοχη πράξη, ἀποσιωπῶ» (Λεξικό Τεγόπουλου-Φυτράκη). Τήν ἴδια σημασία δίνει καί τό λεξικό Liddell-Scott, ὅμως τό παράδειγμα πού φέρνει δείχνει μιά πιό εἰδική σημασία στό «συγκαλύπτω». Ὡς παράδειγμα φέρνει τόν ἀκόλουθο στίχο ἀπό τήν Ε΄ ραψωδία τῆς Ὀδύσσειας: «σὺν δὲ νεφέεσσι κάλυψε γαῖαν ὁμοῦ καὶ πόντον». Ἀναφέρεται στόν «ἐνοσίχθωνα» (σείοντα τήν γῆ) Ποσειδώνα, ὁ ὁποῖος στεριά καί θάλασσα «σύν... νεφέεσσι κάλυψε». Χρησιμοποίησε ὡς μέσον τά νέφη γιά νά καλύψη στεριά καί θάλασσα. Δηλαδή, γιά νά συγκαλυφθῆ κάτι ἀπαιτεῖται ἡ χρησιμοποίηση κάποιου μέσου ἤ κάποιων συνεργῶν.

Στήν ζωή τοῦ κάθε ἀνθρώπου δέν ἀπαιτεῖται ἡ ἀποκάλυψη τοῦ μυστικοῦ, κρυφοῦ ἑαυτοῦ του ἀπό κάποιον νόμο. Δέν ὑπάρχει κάποια ἀστυνομία ἤ ἀνακριτική ἀρχή πού διερευνᾶ καταναγκαστικά τήν συνείδησή του καί τίς ἀπόρρητες ἀνομίες του. Ἡ συγκάλυψη τοῦ σκοτεινοῦ ἑαυτοῦ γίνεται ἀπό τόν ἑαυτό γιά δύο κυρίως λόγους: πρῶτον, γιά νά διατηρεῖται καλή εἰκόνα στό κοινωνικό περιβάλλον καί δεύτερον, γιά τήν ἀποκοίμηση τῆς συνείδησης, ὥστε νά μήν ἐνοχλεῖται ἀπό τύψεις καί ἐνοχές.

Στεκόμαστε στόν δεύτερο λόγο γιά τόν ὁποῖο ὑπάρχουν μέσα συγκάλυψης καί συνεργοί. Ἐνδεικτικά μποροῦν νά ἀναφερθοῦν ἡ «προοδευτική» χαλάρωση τῆς νομοθεσίας, ἀλλά κυρίως οἱ «θεραπευτικές» μέθοδοι τῆς θετικῆς ψυχολογίας, μέ τούς life coach (προπονητές ζωῆς), οἱ ὁποῖοι προκειμένου νά αἰσθανθοῦν καλά μέ τόν ἑαυτό τους οἱ «θεραπευόμενοι», τούς βοηθοῦν νά ἀπενοχοποιήσουν τόν ἑαυτό τους ἀπό ὁτιδήποτε ἐνοχλεῖ τήν συνείδησή τους, νά πάψουν νά ἔχουν τύψεις, οἱ ὁποῖες ὅμως θεραπεύονται μόνο μέ τήν εἰλικρινῆ μετάνοια.

Ἄν δέν ρίχνουμε διαρκῶς φῶς μέσα στόν σκοτεινό ἑαυτό μας, ὁ νοῦς καί ἡ καρδιά μας θά μένουν χωρίς θεραπεία καί ἡ ἐλευθερία μας θά εἶναι φαλκιδευμένη, ὑποταγμένη στά πάθη μας καί στίς συνθῆκες τοῦ κοινωνικοῦ καί τοῦ φυσικοῦ περιβάλλοντος.

Εἰδικά, ὅσο ὁ νοῦς συμπλέκεται μέ τήν λογική, τόσο ὅλος ὁ ἄνθρωπος εἶναι ὑποταγμένος στίς συνθῆκες τοῦ περιβάλλοντος. Στό βιβλίο «Ὀρθόδοξη Ψυχοθεραπεία» ὁ Σεβ. Μητροπολίτης μας κ. Ἱερόθεος γράφει: «Θεραπεία τῆς ψυχῆς σημαίνει, πρωτίστως, θεραπεία καί ἐλευθέρωση τοῦ νοῦ. Ὁ ἄνθρωπος “νενόσηκεν” μέ τήν πτώση του ἀπό τόν Θεό. Αὐτή ἡ νόσος εἶναι, κυρίως, αἰχμαλωσία καί πτώση τοῦ νοῦ. Τό προπατορικό ἁμάρτημα εἶναι ἡ ἀπομάκρυνση τοῦ ἀνθρώπου ἀπό τόν Θεό, ἡ ἀπώλεια τῆς θείας Χάριτος, μέ συνέπεια τήν σκότωση, τήν ζόφωση καί τόν θάνατο τοῦ νοῦ. Ἀκριβέστερα μποροῦμε νά ἰσχυριστοῦμε ὅτι: “ἡ πτώση τοῦ ἀνθρώπου ἤ ἡ κατάσταση τῆς κληρονομηθείσης ἁμαρτίας εἶναι: α) ἡ ἀποτυχία τῆς νοερᾶς δυνάμεως νά λειτουργῆ σωστά ἤ ἔστω νά λειτουργῆ β) ἡ σύγχυσή της μέ τίς λειτουργίες τοῦ ἐγκεφάλου καί τοῦ σώματος γενικότερα καί γ) ἡ κατά συνέπεια ὑποδούλωσή της στό ἄγχος καί τίς συνθῆκες τοῦ περιβάλλοντος. ”(π. Ἰ. Ρωμανίδης)»(σ.37)

Σχετικά μέ τά παραπάνω, καί διαφωτιστικά, εἶναι τά ἑρμηνευτικά σχόλια τοῦ ἁγίου Θεοφυλάκτου Βουλγαρίας, στόν στίχο τῆς πρός Ρωμαίους Ἐπιστολῆς τοῦ Ἀποστόλου Παύλου: «Ἡ νὺξ προέκοψεν, ἡ δὲ ἡμέρα ἤγγικεν. Ἀποθώμεθα οὖν τὰ ἔργα τοῦ σκότους καὶ ἐνδυσώμεθα τὰ ὅπλα τοῦ φωτός» (13,12). Ὁ ἅγιος Νικόδημος ὁ Ἁγιορείτης μεταφέρει τήν ἑρμηνεία τοῦ Θεοφυλάκτου ὡς ἑξῆς: «Νύχτα ὀνομάζει ὁ Ἀπόστολος τὴν παροῦσα ζωὴ καὶ γιὰ τὸ φυσικὸ σκότος καὶ γιὰ τὸ νοητὸ σκότος τῆς κακίας ποὺ βρίσκεται σ’ αὐτὴν﮲ κι ἀκόμη διότι ἡ ζωὴ καὶ ἡ γνώμη τοῦ κάθε ἀνθρώπου εἶναι σκοτεινὴ καὶ κρυμμένη καὶ δὲν γνωρίζει κανεὶς ἂν εἶναι καλὴ ἢ κακὴ﮲ ἡμέρα πάλι ὀνομάζει τὸν μέλλοντα αἰῶνα, γιὰ τὸ φῶς ποὺ ἔχουν οἱ δίκαιοι καὶ γιατί τότε φανερώνονται τὰ κρυπτὰ ὅλων τῶν ἀνθρώπων». Δέν πρέπει ὅμως νά μένη κανείς στό σκοτάδι, στήν ἀδυναμία διάκρισης τοῦ καλοῦ ἀπό τό κακό, γι’ αὐτὸ προτρέπει ὁ Ἀπόστολος: «ἂς πετάξουμε ἀπὸ πάνω μας τὰ ἔργα τοῦ σκότους καὶ ἂς φορέσουμε τὰ ὅπλα τοῦ φωτός». Ἔργα τοῦ σκότους εἶναι οἱ πράξεις τῆς ἁμαρτίας. Ὅπλα φωτὸς εἶναι οἱ πράξεις τῆς ἀρετῆς. Τὶς πράξεις τῆς ἀρετῆς τὶς χαρακτηρίζει ὅπλα καὶ ὄχι ἔργα τοῦ φωτός, διότι «εἶναι καθ’ ἑαυτὲς φωτεινὲς καὶ διότι κάμνουν αὐτοὺς ποὺ τὶς ἐργάζονται νὰ εἶναι, πρῶτον ἀσφαλεῖς καὶ ἄφοβοι, ἐπειδὴ εἶναι ἁρματωμένοι μὲ αὐτές, ὡσὰν μὲ δυνατὰ ἅρματα﮲ καὶ δεύτερον, κάμνουν αὐτοὺς νὰ λάμπουν καὶ νὰ παρουσιάζονται ὡσὰν φῶς στὸν Κόσμο».

Ἀντί νά συγκαλύπτη κανείς τά «ἔργα τοῦ σκότους» μέ συνεργούς εἴτε ἀνθρώπινες νομοθεσίες, εἴτε ἁπλά «παυσίπονες θεραπεῖες», πού ναρκώνουν τήν συνείδηση, θεραπευτικό εἶναι νά «ἐνδύεται τά ὅπλα τοῦ φωτός», ὥστε νά εἶναι, σέ ὅλα τά ἐπίπεδα τῆς ζωῆς του, ἀσφαλής καί ἄφοβος, δηλαδή πραγματικά ἐλεύθερος.

Ἡ Μεγάλη Τεσσαρακοστὴ εἶναι μιά περίοδος θεραπείας, ἄσκησης, «πνευματικῆς ἐκπαίδευσης» καί ἐξοπλισμοῦ· μᾶς ἐκπαιδεύει στά ὅπλα τοῦ φωτός, μᾶς μαθαίνει νά ζοῦμε ἐλεύθεροι, ἀσφαλεῖς καί ἄφοβοι, γευόμενοι ἀπό τώρα μικρές γεύσεις ἀναστάσιμης ζωῆς.