Ναυπάκτου κ. Ἱεροθέου: Ἡ ἐλευθερία ὡς ἀγάπη καί ὡς ὑπέρβαση τοῦ θανάτου

Kορυφώθηκαν τήν Κυριακή τῶν Βαΐων, οἱ ἑορταστικές ἐκδηλώσεις γιά τήν 189η Ἐπέτειο τῆς Ἡρωϊκῆς Ἐξόδου τῆς Φρουρᾶς τῶν Ἐλευθέρων Πολιορκημένων στήν Ἱερά Πόλη τοῦ Μεσολογγίου.  Στόν Ἱερό Καθεδρικό Ναό Ἁγίου Σπυρίδωνος τελέσθηκαν ὁ Ὄρθρος καί ἡ ἀρχιερατική θεία Λειτουργία προεξάρχοντος τοῦ Μητροπολίτου Ναυπάκτου καί Ἁγίου Βλασίου κ. Ἱεροθέου, ὁ ὁποῖος κήρυξε καί τόν θεῖο λόγο. Συλλειτούργησαν ὁ Μητροπολίτης Ἐλασσῶνος κ. Χαρίτων καί ὁ οἰκεῖος Μητροπολίτης Αἰτωλίας καί Ἀκαρνανίας κ. Κοσμᾶς.  Ἀκολούθησε Δοξολογία παρουσία τοῦ Προέδρου τῆς Ἑλληνικῆς Δημοκρατίας κ. Προκόπη Παυλόπουλου καί στήν συνέχεια ἡ ἐπιβλητική λιτανευτική πομπή πρός τόν Κῆπο τῶν Ἡρώων τῆς Ἱερᾶς Πόλεως.

Στήν συνέχεια παραθέτουμε ἀπομαγνητοφωνημένο τό κήρυγμα τοῦ Σεβασμιωτάτου κ. Ἱεροθέου, στόν Ἱερό Μητροπολιτικό Ναό τοῦ Ἁγίου Σπυρίδωνος.

*

Τό θέμα τῆς ἐλευθερίας γιά τόν ἄνθρωπο, Σεβασμιώτατοι ἅγιοι Ἀρχιερεῖς, τίμιον Πρεσβυτέριον, Χριστοῦ διακονία, εὐλογημένε λαέ τοῦ Κυρίου, εἶναι πάρα πολύ οὐσιαστικό καί βασικό. Ἄλλωστε, εἶναι γνωστόν, σύμφωνα μέ τήν διδασκαλία τῆς Ἁγίας Γραφῆς, ὅτι ὁ ἄνθρωπος ἐπλάσθη κατ’ εἰκόνα καί καθ’ ὁμοίωσιν τοῦ Θεοῦ. Ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ Δαμασκηνός προσδιορίζει ὅτι τό κατ’ εἰκόνα εἶναι τό νοερόν καί τό αὐτεξούσιον, δηλαδή ὁ νοῦς καί ἡ ἐλευθερία, πού σημαίνει ὅτι ἡ ἐλευθερία γιά τόν ἄνθρωπο εἶναι πάρα πολύ σημαντικό γεγονός.

Ὁ ἄνθρωπος μπορεῖ νά ἀντέξη τό κάθε τί στήν ζωή του, ἀλλά δέν μπορεῖ νά ἀντέξη τήν στέρηση τῆς ἐλευθερίας του. Αὐτός εἶναι ὁ λόγος γιά τόν ὁποῖον γίνονται πολλές ἐπαναστάσεις καί πολλές ἀποδράσεις ἀπό τίς φυλακές, γιατί ὁ ἄνθρωπος πάνω ἀπ’  ὅλα θέλει νά ἀποκτήση τήν ψυχική καί σωματική του ἐλευθερία.

Σήμερα στήν ἡρωϊκή πόλη τοῦ Μεσολογγίου, πού εἶναι τό σύμβολο τῆς ἐλευθερίας, λόγῳ τῆς ἡρωϊκῆς Ἐξόδου, ἑορτάζουμε τήν ἐλευθερία. Προσκεκλημένοι ἀπό τόν Σεβασμιώτατο Ποιμενάρχη τῆς Ἱερᾶς αὐτῆς Μητροπόλεως, τόν Μητροπολίτη Αἰτωλίας καί Ἀκαρνανίας κ. Κοσμᾶ, καί ἡ ἐλαχιστότητά μου ἀπό τήν Ναύπακτο, ἀλλά καί ὁ Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης Ἐλασσῶνος κ. Χαρίτων καί πολλοί ἄλλοι, ἤρθαμε γιά νά ἑορτάσουμε τήν ἐλευθερία, ἡ ὁποία, ἐπαναλαμβάνω, εἶναι πάρα πολύ σημαντική γιά τήν ἀνθρώπινη ὕπαρξη.

Τελικά, ὅμως, τί εἶναι ἐλευθερία;

Διάφοροι φιλόσοφοι ἀπό τήν ἀρχαία ἀκόμη ἐποχή, ἀπό τήν ἀρχαία Ἑλλάδα μέχρι τήν νεώτερη ἐποχή, προσπαθοῦν νά διερευνήσουν τί ἀκριβῶς εἶναι αὐτή ἡ ἐλευθερία. Αὐτό τό συναντᾶμε στούς προσωκρατικούς φιλοσόφους, στήν κλασική μεταφυσική, στούς νεοπλατωνικούς μέχρι τήν νεώτερη ἐποχή.

Εὐρωπαῖοι φιλόσοφοι, ἰδίως τόν 18ο καί 19ο αἰώνα, προσπάθησαν νά καθορίσουν τό τί εἶναι αὐτή ἡ ἐλευθερία, καί οἱ περισσότεροι ἀπό αὐτούς ὅρισαν τήν ἐλευθερία ὡς μιά δυνατότητα ἐπιλογῆς, νά ἔχουμε, δηλαδή, τήν δυνατότητα νά ἐπιλέξουμε μεταξύ δύο πραγμάτων. Ὅμως, αὐτή ἡ δυνατότητα τῆς ἐπιλογῆς δείχνει τήν ἀτέλεια τῆς ἀνθρωπίνης φύσεως, καί ὅταν ἡ ἀνθρώπινη φύση ἔχη τήν δυνατότητα τῆς ἐπιλογῆς, εἶναι βέβαια προνόμιο, ἀλλά τελικά δείχνει καί τήν ἀτέλειά της.

Γι’  αὐτό, νομίζω, ὅπως ἔχουν ἐπισημάνει πολλοί, ἡ ἐλευθερία δέν εἶναι ἁπλῶς ἡ δυνατότητα ἐπιλογῆς μεταξύ δύο πραγμάτων, ἀλλά ἡ δυνατότητα αὐτοκαθορισμοῦ τῆς ὕπαρξης, δηλαδή νά μπορῆ κανείς νά καθορίζη τήν ὕπαρξή του, πράγμα τό ὁποῖο δέν μπορεῖ νά γίνη στόν ἄνθρωπο, μάλιστα δέ μετά τήν πτώση του, πού ἐπικρατεῖ ἡ ἀναγκαιότητα τοῦ ἐνστίκτου.  

Ὁ ἄνθρωπος δέν μπορεῖ πλέον νά ἀποκτήση τόν αὐτοπροσδιορισμό τῆς ὕπαρξής του. Ὅπως ἔχει ἐπισημανθῆ, τό μεγαλύτερο πρόβλημα τῆς ἐλευθερίας εἶναι τό δεδομένο τῆς ὕπαρξης. Γεννηθήκαμε σέ ἕναν ὁρισμένο χῶρο, γεννηθήκαμε μέ ἕνα ὁρισμένο φύλο, μέ ἰδιαίτερα προσδιοριστικά σημεῖα καί μετά μᾶς λένε ὅτι εἴμαστε ἐλεύθεροι. Δέν εἴμαστε ἐλεύθεροι, γιατί ὑπάρχει τό δεδομένο τῆς ὕπαρξής μας, γι' αὐτό δέν ὑπάρχει ἀπόλυτη ἐλευθερία, ἀλλά σχετική.

Ὁπότε, τό πρόβλημα εἶναι πῶς εἶναι δυνατόν νά ἀποκτήση κανείς τήν πραγματική ἐλευθερία. Καταλαβαίνει κανείς ὅτι, ὅταν μέσα σέ αὐτήν τήν προοπτική προσπαθῆ νά καθορίση τί εἶναι ἐλευθερία, τότε αὐξάνεται ἀκόμη περισσότερο ἡ προβληματικότητα τοῦ ὁρισμοῦ.

Ὅμως, σύμφωνα μέ τήν διδασκαλία τῆς Ἐκκλησίας μας, ὅπως τήν ἀποκάλυψε ὁ Χριστός, τήν ἔζησαν καί τήν δίδαξαν οἱ ἅγιοι Πατέρες, καίτοι δέν ἔχουμε τήν ἀπόλυτη ἐλευθερία, γιατί ἡ ὕπαρξή μας εἶναι καθορισμένη καί δεδομένη, ἔχουμε ὅμως τήν δυνατότητα νά ἀποκτήσουμε ἀπόλυτη ἐλευθερία μέσα στήν σχετικότητα, ὅταν ἡ ἐλευθερία συνδέεται μέ τήν ἀγάπη καί μέ τήν ὑπέρβαση τοῦ θανάτου. Ὅταν ὑπάρχουν τά δύο αὐτά σημαντικά στοιχεῖα, τότε σημαίνει ὅτι ὁ ἄνθρωπος εἶναι πραγματικά ἐλεύθερος.

Τό πρῶτο γνώρισμα τῆς ἐλευθερίας εἶναι ὅτι πρέπει νά ἐκφρασθῆ ὡς ἀγάπη, καί μάλιστα ὡς κένωση καί προσφορά, ὡς θυσία, ὡς ἀπαλλαγή ἀπό τήν φιλαυτία καί τήν ἀπόκτηση τῆς φιλοθεΐας καί τῆς φιλανθρωπίας. Γιατί, ἄν ἡ ἐλευθερία δέν ἐκφρασθῆ ὡς ἀγάπη γίνεται ἀναρχία καί βεβαίως ἐν ὀνόματι τῆς ἀγάπης δέν μποροῦμε νά καταργοῦμε τήν ἐλευθερία τοῦ ἄλλου.

Ἑπομένως, ἡ ἐλευθερία πρέπει νά ἐκφρασθῆ ὡς ἀγάπη καί ἡ ἀγάπη νά ἐκφρασθῆ ὡς ἐλευθερία. Ἐάν ἡ ἐλευθερία δέν ἐκφράζεται ὡς ἀγάπη, τότε θά ἐκφρασθῆ ὡς μηδέν, πράγμα τό ὁποῖο βλέπουμε στήν ὑπαρξιακή φιλοσοφία τῶν τελευταίων αἰώνων πού ἀναπτύχθηκε στόν εὐρωπαϊκό χῶρο. Ὁπότε λέμε, ἡ ἐλευθερία ἤ θά ἐκφρασθῆ ὡς ἀγάπη, ὅπως ἀκριβῶς τήν προσδιορίζει ἡ ἐκκλησιαστική μας παράδοση, ἤ θά ἐκφρασθῆ ὡς μηδέν καί ἀναρχία.

Τό δεύτερο γνώρισμα τῆς ἐλευθερίας εἶναι ἡ ὑπέρβαση τοῦ θανάτου. Ἐλεύθερος εἶναι αὐτός πού μπορεῖ νά ἀπαλλαγῆ ἀπό τόν θάνατο καί τόν φόβο τοῦ θανάτου. Καί ὁ θάνατος δέν εἶναι τό τελευταῖο γεγονός πού θά ἔρθη στήν ζωή μας, ἀλλά εἶναι αὐτός τόν ὁποῖον, θά μοῦ ἐπιτρέψετε νά πῶ, «κουβαλᾶμε» ὡς ἕνα βιολογικό καί ὑπαρξιακό γεγονός ἀπό τήν πρώτη στιγμή πού συλληφθήκαμε μέσα στήν μήτρα τῆς μητέρας μας.

Γνωρίζουμε ἀπό τήν μοριακή βιολογία ὅτι τό πρῶτο κύτταρο τό ὁποῖο γονιμοποιεῖται ἔχει μέσα του τά γονίδια τῆς γηράνσεως, δηλαδή τά γονίδια τοῦ θανάτου, καί ἔχει ἀκόμα καί τά γονίδια τῶν ἀσθενειῶν, πράγμα τό ὁποῖο θά ὁδηγήση τόν ἄνθρωπο στόν θάνατο. Ὁπότε, ὁ θάνατος εἶναι μέσα στήν ὕπαρξή μας, τόν μεταφέρουμε ὡς βιολογικό καί ὑπαρξιακό γεγονός σέ ὅλα τά χρόνια τῆς ζωῆς μας. Γι’ αὐτό καί εἶπα ὅτι ἡ ὑπέρβαση τοῦ θανάτου καί ἡ ὑπέρβαση τοῦ φόβου τοῦ θανάτου εἶναι αὐτό πού συνιστᾶ καί καθορίζει τήν πνευματική ἐλευθερία.

Ὅμως καί τά δύο αὐτά σημεῖα τῆς ἐλευθερίας ὡς ἀγάπης καί ὡς ὑπέρβασης τοῦ θανάτου, δέν μπορεῖ νά τά βιώση ὁ μεταπτωτικός ἄνθρωπος. Ἡ ἀναγέννηση καί ἡ σωτηρία του πρέπει νά προέλθη ἔξω ἀπό αὐτόν. Ἡ ἀπόκτηση, ἑπομένως, τῆς πνευματικῆς ἐλευθερίας προέρχεται, καί πρέπει νά προέλθη, ἀπό κάποιες δυνάμεις πού εἶναι ἔξω ἀπό τόν ἄνθρωπο, γιατί ὁ ἄνθρωπος μέ τό δεδομένο τῆς ὕπαρξής του καί τήν πτώση του δέν μπορεῖ νά ἔχη τήν ἀπόλυτη ἐλευθερία. Καί αὐτό ἀκριβῶς ἔκανε ὁ Χριστός.

Σήμερα, Κυριακή τῶν Βαΐων, ἐν ὄψει τῆς Μεγάλης Ἑβδομάδος καί ἐν ὄψει τῆς Κυριακῆς τοῦ Πάσχα, ἑορτάζουμε στήν πραγματικότητα αὐτήν τήν πνευματική ἐλευθερία, τήν ὁποία μᾶς προσέφερε ὁ Χριστός∙ μιά ἐλευθερία πού συνδέεται μέ τήν ἀγάπη. Ὁ Ἴδιος πορεύθηκε στό Πάθος καί στόν Σταυρό ἑκουσίως, δηλαδή ἐλεύθερα. Ἀνέβηκε ἐπάνω στόν Σταυρό γιά νά πάθη ὑπέρ τοῦ ἀνθρωπίνου γένους καί ἑπομένως τό Πάθος εἶναι ἑκούσιο καί ἡ ἀγάπη εἶναι κένωση, προσφορά, θυσία καί σταυρός. Ἡ ἀγάπη εἶναι «κραταιά ὡς θάνατος», ὅπως λέγεται στήν Ἁγία Γραφή. Θά δοῦμε ἀπό ἀπόψε τό βράδυ καί κάθε βράδυ στούς Ναούς μέ τίς ἱερές ἀκολουθίες, τόν Χριστό ὡς Νυμφίο, πού ἔχει ἀγάπη, Ἐκεῖνος εἶναι Νυμφίος καί ἡ Ἐκκλησία εἶναι Νύμφη Του. Καί μπορεῖ κάθε ἄνθρωπος νά γίνη καί ἐκεῖνος νύμφη τοῦ Χριστοῦ καί νά ἀποκτήση αὐτήν τήν κοινωνία καί τήν ἀγάπη μέ τόν Χριστό. Τήν Ἑβδομάδα αὐτή θά δοῦμε αὐτήν τήν ἀγάπη ἡ ὁποία προσφέρεται, ἐπαναλαμβάνω, ὡς θυσία, ὡς σταυρός, ὡς κένωση.

Συγχρόνως ὁ Χριστός δέν ἐξέφρασε μόνο τήν ἀγάπη Του ὡς κένωση καί θυσία, γι’ αὐτό καί προσφέρει τήν πνευματική ἀπόλυτη ἐλευθερία στόν ἄνθρωπο, ἀλλά εἶναι Ἐκεῖνος πού ἐνίκησε καί τόν θάνατο. Παρέμεινε ἐπάνω στόν σταυρό καί ἐνίκησε τόν θάνατο, τήν ἁμαρτία καί τόν διάβολο. Αὐτό θά ζήσουμε αὐτήν τήν Μεγάλη Ἑβδομάδα.

Πολλοί ἦταν ἐκεῖνοι, ὅπως καί ὁ ἐξ εὐωνύμων ληστής, πού ἔλεγαν στόν Χριστό νά κατεβῆ ἀπό τόν σταυρό, «εἰ υἱός εἶ τοῦ Θεοῦ, κατάβηθι ἀπό τοῦ σταυροῦ ... εἰ βασιλεύς Ἰσραήλ ἐστι, καταβάτω νῦν ἀπό τοῦ σταυροῦ καί πιστεύσωμεν ἐπ᾿ αὐτῷ» (Ματθ. κζ΄, 40-43). Ὅμως, ὁ Χριστός δέν κατέβηκε ἀπό τόν Σταυρό, παρέμεινε πάνω σέ αὐτόν καί προσέφερε τήν ἐλευθερία στό ἀνθρώπινο γένος, γιατί τό ἀπάλλαξε ἀπό τήν ἁμαρτία, τόν διάβολο καί τόν θάνατο καί δι’  Αὐτοῦ προῆλθε χαρά σέ ὅλον τόν κόσμο, γιατί δόθηκε ἡ ἐλευθερία σέ κάθε ἄνθρωπο πού συνδέεται μαζί Του, ἀκόμη δέ καί σέ αὐτήν τήν κτίση.

Σήμερα στό Μεσολόγγι γιορτάζουμε αὐτήν τήν ἐλευθερία, γιατί οἱ Μεσολογγίτες, οἱ ἐξοδίτες, ἦταν ἐκεῖνοι οἱ ὁποῖοι εἶχαν ἐγκολπωθῆ τήν ἐκκλησιαστική ζωή καί τήν ἐκκλησιαστική παράδοση, καί ἔζησαν τήν ἐλευθερία ὡς ἀγάπη καί ζωή, ἀλλά καί ὡς ἀπαλλαγή τοῦ φόβου τοῦ θανάτου. Ἀψήφησαν τόν θάνατο, ἦταν ἐλεύθεροι πολιορκημένοι, πολιορκημένοι, ἀλλά ἐλεύθεροι, γιατί εἶχαν αὐτήν τήν ψυχική ἐλευθερία, δηλαδή προέκριναν νά πεινάσουν καί νά ὑποφέρουν παρά νά ὑποταχθοῦν στούς τυράννους. Ἤθελαν τήν ψυχική καί τήν πνευματική ἐλευθερία, ἀκόμη δέ καί τήν σωματική ἐλευθερία. Καί ὅταν ἡ ἐξαθλίωση τοῦ σώματος ἀπό τήν πείνα καί τίς κακουχίες καί τίς ἀρρώστιες ἔφθασε σέ ὑπαρξιακά ὁριακά σημεῖα, τότε ἔδειξαν καί τήν ἀφοβία μπροστά στόν θάνατο. Δηλαδή, τότε ἐκφράστηκε ἀπό μέσα τους ἡ φλόγα τῆς ἀγάπης γιά τήν ζωή καί ἡ ἀφοβία τοῦ θανάτου καί ἔκαναν αὐτήν τήν πράξη πού ἔμεινε στούς αἰῶνες. Ἔτσι τό Μεσολόγγι εἶναι ὁπωσδήποτε πόλη ἡρωϊσμοῦ, θυσίας καί ἐλευθερίας.

Ἀλλά, ἀγαπητοί μου ἀδελφοί, οἱ γιορτές δέν εἶναι ἁπλῶς γιά τό παρελθόν, εἶναι καί γιά τό παρόν καί γιά τό μέλλον. Ὅλοι ἀναζητᾶμε τήν ἐλευθερία. Δέν ὑπάρχει ἄνθρωπος πού δέν ἐπιδιώκει τήν ψυχική, τήν πνευματική, ἀκόμη δέ καί τήν σωματική του ἐλευθερία.

Σέ ἐποχή πού ὑπάρχουν πολλοί πολιορκητές, σέ ἐποχή πού ὑπάρχουν πολλοί πού πολιορκοῦν καί τήν ὕπαρξή μας καί τίς κοινωνίες μας, πρέπει νά κρατήσουμε τήν ἐλευθερία μας. Ὁ κίνδυνος γιά τήν ὑποδούλωση προέρχεται ἀπό τά πάθη τῆς φιληδονίας, τῆς φιλοδοξίας καί τῆς φιλαργυρίας, ἀπό τήν ἀναγκαιότητα τῶν ἐνστίκτων καί ἀπό τόν φόβο τοῦ θανάτου. Ἐάν δέν ἀπαλλαγῆ κανείς ἀπό αὐτά τά δεινά, δέν μπορεῖ νά βιώση τήν ἐσωτερική ἐλευθερία.

Ὅμως, σήμερα πολιορκοῦνται καί οἱ κοινωνίες καί οἱ λαοί. Λαοί, μεγάλοι καί τρανοί, πού νομίζουν ὅτι μποροῦν νά κρατηθοῦν στήν ἐξουσία μόνο μέ τήν δύναμή τους καί τά χρήματά τους, ἐπιδιώκουν νά καταδυναστεύουν τήν ἐλευθερία ἄλλων μικρῶν λαῶν. Δέν τό κάνουν τόσο μέ τά ὅπλα, ἀλλά μέ ἄλλα σύγχρονα εἰδικά ὅπλα, πού εἶναι τά οἰκονομικά συστήματα καί οἱ γεωπολιτικές στρατηγικές, δια τῶν ὁποίων ἐπιδιώκεται ἡ ὑποδούλωση ἐθνῶν, λαῶν, κοινωνιῶν καί ἀνθρώπων.

Ἐμεῖς οἱ Ρωμηοί πού συνδεόμαστε μέ τήν Ἐκκλησία καί τήν ὅλη παράδοσή μας ξέρουμε νά εἴμαστε ἐλεύθεροι πολιορκημένοι, ξέρουμε νά ἀντιστεκόμαστε σέ κάθε τυραννία, ξέρουμε νά ζοῦμε τήν ἐσωτερική μας ἐλευθερία, ξέρουμε νά μήν καταλήγουμε σέ προτεκτοράτα, ξέρουμε τόν τρόπο νά εἴμαστε πραγματικά ἐλεύθεροι.

Καί, ὅπως εἶπα προηγουμένως, ἡ ἐλευθερία δέν μπορεῖ νά ἐκφρασθῆ ὡς μηδέν καί ἀναρχία. Ἡ ἐλευθερία στήν ρωμαίϊκη ἑλληνική μας παράδοση ἔχει δύο γνωρίσματα, δηλαδή ἐκφράζεται ὡς ἀγάπη καί ὡς ἀφοβία ἐνώπιον τοῦ θανάτου. Μακάρι νά ζήσουμε αὐτήν τήν ἐσωτερική, τήν πνευματική ἐλευθερία ὡς ἀγάπη καί ὡς ἀφοβία ἐνώπιον τοῦ θανάτου καί τότε δέν θά φοβόμαστε κανέναν ἐξωτερικό ἐχθρό.

Ἡ Μεγάλη Ἑβδομάδα πού ἀρχίζει ἀπό σήμερα, τά Πάθη, ὁ Σταυρός καί ἡ Ἁνάσταση τοῦ Χριστοῦ θά μᾶς δώσουν νά καταλάβουμε τί εἶναι πραγματική ἐλευθερία καί θά μᾶς δώσουν τήν δύναμη καί «τό φάρμακο τῆς ἀθανασίας», πού εἶναι ὁ Χριστός, γιά νά παραμένουμε πάντα ἐλεύθεροι στήν ψυχή καί στό σῶμα. Ἀμήν.