Κύριο ἄρθρο: Ἡ σημερινὴ κατάσταση τῆς Εὐρωπαϊκῆς Ἕνωσης

Μητροπολίτου Ναυπάκτου & Ἁγίου Βλασίου Ἱεροθέου

Ἡ ἔνταξη τῆς Ἑλλάδος στὴν Εὐρωπαϊκὴ Ἕνωση δημιούργησε νέες συνθῆκες ζωῆς καὶ διαφόρους προβληματισμούς, ποὺ καλούμαστε πολλὲς φορὲς νὰ ἀντιμετωπίσουμε. Ἕνας ἀπὸ τοὺς προβληματισμοὺς συνδέεται μὲ τὸ ποιά εἶναι ἡ πολιτιστικὴ ὑποδομὴ τῆς Εὐρώπης καὶ τί σχέση ἔχει αὐτὴ ἡ ὑποδομὴ μὲ τὸν ἑλληνικὸ πολιτισμό, πόσο καὶ σὲ ποιά σημεῖα ἐπηρεάστηκε ἡ Εὐρώπη ἀπὸ τὸν ἑλληνικὸ πολιτισμὸ καὶ κατὰ πόσο τὸν ἐκφράζει, ἀλλὰ καὶ ποιές εἶναι οἱ συνθῆκες τῆς Εὐρωπαϊκῆς Ἕνωσης στὶς ἡμέρες μας.

Τὸ θέμα αὐτὸ εἶναι σοβαρὸ καὶ χρήζει ἀντιμετωπίσεως. Στὴν συνέχεια θὰ ἐκτεθοῦν μερικὲς σύντομες σκέψεις, χωρὶς περαιτέρω ἀναλύσεις καὶ χωρὶς νὰ διεκδικῶ τὸ ἀπόλυτο.

1. Οἱ ὅροι ἐνοπoίηση καὶ ὁλοκλήρωση

Ὅπως ἐπισημαίνει ὁ Καθηγητὴς Παναγιώτης Ἰωακειμίδης, ποὺ γνωρίζει πολὺ καλὰ τὰ εὐρωπαϊκὰ πράγματα, ὁ ὅρος «ἑνοποίηση» (unification) τῆς Εὐρώπης χρησιμοποιεῖται ἀπὸ τὴν Εὐρωπαϊκὴ Ἐπιτροπὴ σχεδὸν ταυτόσημα μὲ τὸν ὅρο «ὁλοκλήρωση» (integration) τῆς Εὐρώπης. Ὅμως συνήθως χρησιμοποιήθηκε ὁ ὅρος ἑνοποίηση μὲ ἔννοια οἰκονομική, δηλαδὴ γίνεται λόγος γιὰ οἰκονομικὴ ἑνοποίηση, καὶ ὁ ὅρος ὁλοκλήρωση χρησιμοποιήθηκε μὲ ἔννοια πολιτικὴ καὶ γίνεται λόγος γιὰ πολιτικὴ ὁλοκλήρωση.

Ἂν δὴ κανεὶς τὸ θέμα ἀπὸ πλευρᾶς γλώσσας, τότε θὰ διαπιστώση ὅτι ἡ ἑνοποίηση (unification) προέρχεται ἀπὸ τὸ ρῆμα unify ποὺ σημαίνει διαμόρφωση μιᾶς ἑνότητας, καὶ ὁ ὅρος ὁλοκλήρωση (integration) προέρχεται ἀπὸ τὸ ρῆμα integrate ποὺ σημαίνει συνδυασμὸ δύο διαφορετικῶν μερῶν σὲ ἕνα σύνολο καὶ σημαίνει τὴν «διαδικασία τῆς ὁλοκλήρωσης ποὺ ὁδηγεῖ σὲ ὑπερεθνικὲς διαρθρώσεις». Τὸ γεγονὸς αὐτὸ ὁδηγεῖ τὴν σκέψη μας στὸ τί ἑνοποίηση ἐπιδιώκεται: οἰκονομικὴ ἢ πολιτική, ἡ ἕνωση λαῶν καὶ ἐθνῶν ἢ ἡ ἑνότητα ὑπερεθνικῶν διαρθρώσεων, καὶ κατ’ ἐπέκταση τί ἀκριβῶς ἐπιζητεῖται: ἡ ὁμοσπονδία τῆς Εὐρώπης ἢ ἡ συνομοσπονδία τῶν Εὐρωπαϊκῶν λαῶν;

Αὐτὸ ἔχει σχέση καὶ μὲ τὸν πολιτισμὸ καὶ τὶς ἰδιαιτερότητες κάθε λαοῦ. Καὶ γύρω ἀπὸ αὐτὸ τὸ θέμα γίνεται μεγάλη συζήτηση σήμερα στὴν Εὐρώπη μεταξὺ γαλλογερμανικοῦ καὶ ἀγγλοσαξωνικοῦ ἄξονα, χωρὶς νὰ ἔχουν καταλήξει σὲ συγκεκριμένα συμπεράσματα.

2. Τὸ ὑπόβαθρο τῆς ἑνοποίησης - ὁλοκλήρωσης

Πολλοὶ ἔχουν ὑπογραμμίσει, καὶ ὁ γράφων, ὅτι ἡ ἰδέα τῆς ἑνοποίησης τῆς Εὐρώπης εἶναι μιὰ ζωηρὴ ἀνάμνηση ποὺ ἐπικρατεῖ στὴν Εὐρώπη μέσα ἀπὸ προϋποθέσεις τῶν λαῶν τῆς Δυτικῆς καὶ Βόρειας Εὐρώπης καὶ αὐτὴ εἶναι ἡ ἰδέα τοῦ Καρλομάγνου.

Ἐκτὸς τῶν διαφόρων εἰδικῶν μελετῶν ἡ ἐφημερίδα «Καθημερινή», παλαιότερα σὲ εἰδικὸ ἀφιέρωμά της, ἔχει ἀσχοληθῇ μὲ τὸ θέμα καὶ ἔχει συγκεντρώσει ἀπόψεις διαφόρων ἐπιστημόνων μὲ τίτλο: «Ὁ Καρλομάγνος καὶ ἡ ἰδέα τῆς Εὐρώπης». Τὰ κείμενα τὰ ὁποία ἔχουν συμπεριληφθῇ γιὰ τὸ θέμα αὐτὸ καταλήγουν στὸ συμπέρασμα ὅτι στοὺς δυτικοὺς λαοὺς ὑπάρχει διάχυτη ἡ ἰδέα τῆς προσωπικότητας τοῦ Καρλομάγνου ποὺ θεωρεῖται ὡς πατέρας τῆς ἰδέας τῆς Ἑνωμένης Εὐρώπης. Αὐτὸς εἶναι ὁ λόγος γιὰ τὸν ὁποῖον τὸ κεντρικὸ κτήριο στὶς Βρυξέλλες ἔλαβε τὸ ὄνομα τοῦ μεγάλου αὐτοῦ αὐτοκράτορα τῆς Δύσεως, ἔχει θεσπισθῇ καὶ τὸ βραβεῖο τοῦ Καρλομάγνου γι’ αὐτοὺς ποὺ ἐνδιαφέρονται γιὰ τὴν ἑνότητα τῆς Εὐρώπης, ἔχουν καθιερωθῇ ὑποτροφίες μὲ τὸ ὄνομά του, θεωρεῖται πατέρας τοῦ δυτικοῦ ἐκπαιδευτικοῦ συστήματος καὶ ὁ προστάτης τῶν μαθητῶν.

Αὐτὸ εἶναι ἄξιον ὑπογραμμίσεως, γιατί ὁ Καρλομάγνος συγκρότησε τὴν «Ἁγία Ρωμαϊκὴ Αὐτοκρατορία τοῦ Γερμανικοῦ ἔθνους», ἔχει ἀποκηρύξει τὶς ἀποφάσεις τῆς Ζ’ Οἰκουμενικῆς Συνόδου, εἰσήγαγε τὸ filioque καὶ ἦταν ἀντίθετος πρὸς τὴν Ρωμηοσύνη-Βυζάντιο. Πρέπει αὐτὸ τὸ θέμα νὰ μελετηθῇ ἀπὸ πλευρᾶς Ὀρθοδοξίας καὶ ἑλληνισμοῦ, γιατί συνιστᾶ τὴν διαφορετικότητα τῶν πολιτισμῶν.

Ἐπίσης, εἶναι σημαντικὸ νὰ σημειωθῇ ὅτι κατὰ καιροὺς ἀναφύονται ἑνωτικὲς κινήσεις στὴν Εὐρώπη μὲ τὸ ὅραμα τοῦ Καρλομάγνου, ἀπόδειξη ὅτι ὁ Φράγκος αὐτὸς ἡγεμόνας βρίσκεται στὸ ὑποσυνείδητο τῆς Δυτικῆς Εὐρώπης. Ὁ π. Ἰωάννης Ρωμανίδης ἀπὸ ἔρευνες ποὺ ἔχει κάνει καὶ στὸ θέμα αὐτὸ ἔχει ἀνακαλύψει ὅτι «στὴν ἀκολουθία τῆς στέψης τοῦ Ναπολέοντα τὴν 2α Δεκεμβρίου τοῦ 1804 μνημονεύεται στὶς προσευχὲς ὁ Καρλομάγνος ἀρκετὲς φορές». Μάλιστα ὁ Μ. Ναπολέων σὲ ἐπιστολή του στὸν Καρδινάλιο Φὲς τὴν 7η Ἰανουαρίου 1806 ἔγραφε: «Δὲν διαδέχθηκα τὸν Λουδοβίκο 14ον, ἀλλὰ τὸν Καρλομάγνο. Εἶμαι ὁ Καρλομάγνος, γιατί σὰν τὸν Καρλομάγνο ἥνωσα τὰ στέμματα τῆς Φραγκίας σ' αὐτὴν τῆς Λομβαρδίας καὶ ἡ αὐτοκρατορία μου ἔχει ὡς σύνορα τὴν Ἀνατολή».

Αὐτὸ σημαίνει ὅτι ἡ ἰδέα καὶ τὸ ὅραμα τοῦ Καρλομάγνου δὲν ἔχει ἐξαφανισθῇ ἀπὸ τὴν Δυτικὴ Εὐρώπη, ὅπως τὸ βλέπουμε σήμερα σὲ διάφορες ἐνέργειες καὶ κινήσεις, καὶ κατὰ καιροὺς ἐκφράζεται ποικιλοτρόπως, ἀκόμη καὶ μὲ τὴν θεωρία «τῆς συγκρούσεως τῶν πολιτισμῶν».

Ἐπίσης, σήμερα πρέπει νὰ ἐξετασθοῦν καὶ τὰ θρησκευτικὰ ρεύματα ποὺ ἐπικρατοῦν στὴν Εὐρώπη (Παπισμός-Προτεσταντισμός), ἀλλὰ καὶ οἱ οὐμανιστικὲς καὶ ἀθεϊστικὲς κατευθύνσεις, οἱ ὁποῖες δημιουργοῦν διάφορα προβλήματα καὶ στὸν δυτικὸ ἄνθρωπο καὶ στὴν Ὀρθόδοξη Παράδοση.

3. Ἡ σχέση τῆς Ἑλληνορθόδοξης Παράδοσης μὲ τὴν Εὐρωπαϊκὴ κουλτούρα

Στὸ σημαντικὸ βιβλίο τοῦ Κωνσταντίνου Βαμβακὰ μὲ τίτλο «Οἱ θεμελιωτὲς τῆς δυτικῆς σκέψης» ἀναλύεται ὅτι ἡ σκέψη τῶν προσωκρατικῶν φιλοσόφων συγκρότησε τὴν σύγχρονη δυτικὴ σκέψη. Βεβαίως, διατυπώθηκαν καὶ ἄλλες ἀπόψεις σύμφωνα μὲ τὶς ὁποῖες ἡ δυτικὴ σκέψη ἔχει ἐπηρεασθῇ ἀπὸ τοὺς Ἴωνες φυσικοὺς ἢ τὸν Πρωταγόρα καὶ τοὺς σχολαστικούς, τὸν Ἐπίκουρο ἢ ἔχει ἐπηρεασθῇ ἀπὸ τὸν Πλάτωνα καὶ τὸν Ἀριστοτέλη.

Ἡ ἀλήθεια εἶναι ὅτι τὰ πολιτιστικὰ καὶ ἰδεολογικὰ ρεύματα ποὺ κυριάρχησαν καὶ κυριαρχοῦν στὴν Εὐρώπη εἶναι πολλά, ἀφοῦ ἡ Εὐρώπη πέρασε διαδοχικὰ ἀπὸ τὸν σχολαστικισμό, τὴν μεταρρύθμιση, τὴν ἀντιμεταρρύθμιση, τὸν οὑμανισμό, τὴν ἀναγέννηση, τὸν διαφωτισμό, τὸν ρομαντισμό, τὸν μοντερνισμό, καὶ τώρα τὸν μεταμοντερνισμό. Ὅλα αὐτὰ τὰ ρεύματα ἐκπροσωποῦνται καὶ σήμερα ἀπὸ εὐρωπαίους διανοητὲς ἢ καὶ βιώνονται ἀπὸ τοὺς εὐρωπαίους πολίτας στὴν πράξη, μὲ ἀποτέλεσμα νὰ παρατηροῦνται πολλὲς τάσεις, ὅπως ἡ μεταφυσική, ὁ ἀγνωστικισμός, ὁ δεϊσμός, ὁ μυστικισμός, ἡ ἀθεΐα κλπ.

Ἐπίσης, ὁ Ἑλληνισμὸς διὰ μέσου τῶν αἰώνων πέρασε ἀπὸ πολλὲς ἐκφράσεις, ὅπως τὶς μαγικὲς θρησκεῖες, τὸν ἀνθρωπομορφισμό, τοὺς Ἴωνες φυσικούς, τοὺς σοφιστές, τὸν μυστικισμό, τὴν ὀντολογικὴ ἑρμηνεία τῆς φύσης, τὸν ἰδεαλισμό, τὴν μετακλασσικὴ περίοδο (Στωϊκοί, Ἐπικούρειοι), τὸν νεοπλατωνισμό.

Αὐτὸ σημαίνει ὅτι στὴν Εὐρώπη, ὡς πρὸς τὸν ἑλληνικὸ πολιτισμό, κυριαρχοῦν πολλὲς ἐκφράσεις τοῦ ἑλληνισμοῦ. Κυρίως ὁ παγανισμός, ὁ ὀρθολογισμός, ὁ ἰδεαλισμὸς καὶ ὁ μυστικισμός. Γενικὰ μπορεῖ κανεὶς νὰ ἐντοπίση τόσο τὸ ἀπολλώνειο πνεῦμα τοῦ ἑλληνισμοῦ μὲ τὸν ὀρθολογισμό, ὅσο καὶ τὸ διονυσιακὸ στοιχεῖο του μὲ τὸν ἐκστασιασμό. Ἑπομένως, εἶναι δύσκολο νὰ ὁρίσουμε ποιά ἔκφραση ἑλληνισμοῦ ἔχει ἐπηρεάσει τὴν Εὐρώπη ὁ ἐξελληνισμένος Χριστιανισμὸς (Χάρνακ) ἢ ὁ ἐκχριστιανισμένος Ἑλληνισμὸς (Φλωρόφσκι).

Δὲν θὰ ἤθελα, ὅμως, νὰ εἶμαι ἀπαισιόδοξος. Προσωπικὰ πιστεύω ὅτι ὅπως ὁ ἑλληνισμὸς διὰ μέσου τῶν αἰώνων ἐκφραζόταν μὲ διαφορετικοὺς τρόπους, ἔτσι καὶ σὲ μιὰ φάση τοῦ βίου του ἐμποτίσθηκε ἀπὸ τὴν Ὀρθοδοξία τῶν Πατέρων καὶ ἐκφράζεται ὡς ἑλληνορθόδοξη Παράδοση. Οὐσιαστικά, τὰ ὀντολογικὰ καὶ κοσμολογικὰ ἐρωτήματα ποὺ ἔθεταν οἱ ἀρχαῖοι φιλόσοφοι ἀπαντήθηκαν ἀπὸ τὴν ἀποκαλυπτικὴ θεολογία τῶν Πατέρων τῆς Ἐκκλησίας.

Προσωπικὰ θεωρῶ ὅτι σήμερα στὴν Εὐρώπη ὑπάρχουν θεολόγοι ποὺ ἐκφράζουν αὐτὴν τὴν Ἑλληνορθόδοξη Παράδοση, καθὼς ἐπίσης ὑπάρχουν καὶ πολλοὶ ποὺ τὴν ἀναζητοῦν. Εἶναι μιὰ παράδοση ποὺ κάνει λόγο γιὰ τὴν ἀξία τοῦ ἀνθρώπου, τὴν οἰκουμενικότητα, τὴν ἀποδοχὴ τοῦ ἄλλου, τὸν σεβασμὸ τῆς ἐλευθερίας, τὴν ἀποφυγὴ τοῦ φονταμελισμοῦ, κυρίως εἶναι μιὰ παράδοση ποὺ κάνει λόγο γιὰ ἕναν ἰδιαίτερο τρόπο προσέγγισης τοῦ Θεοῦ, ποὺ εἶναι ἡ ἱερὰ ἡσυχία, αὐτὸ ποὺ περιγράφεται στὴν Φιλοκαλία τῶν ἱερῶν Νηπτικῶν καὶ βέβαια μιὰ παράδοση ποὺ ἀντιμετωπίζει τὰ πνευματικὰ προβλήματα τοῦ ἀνθρώπου, ὅπως εἶναι τὸ νόημα τῆς ζωῆς καὶ τοῦ θανάτου. Ἐπίσης, μελετῶντας τὰ κείμενα τῶν ἁγίων Πατέρων, τὸν τρόπο συγκροτήσεως τῶν κατὰ τόπους Ἐκκλησιῶν ποὺ διασώζουν τὰ ἀρχαιοελληνικὰ πρότυπα συναντοῦμε τὴν διαφορὰ τῆς παραδόσεώς μας μὲ τὸν εὐρωπαϊκὸ φεουδαλισμό.

Κυρίως ἡ Εὐρώπη σήμερα ἔχει ἀνάγκη ὄχι ἁπλῶς ἀπὸ τὸν Ἑλληνισμό, ἀλλὰ ἀπὸ τὴν ἑλληνορθόδοξη Παράδοση σὲ δύο σημεῖα. Τὸ πρῶτο εἶναι ἡ ἔννοια τοῦ προσώπου στὸν Θεό, ποὺ ἀντιπαρατίθεται στὸν θεὸ τῆς δυτικῆς μεταφυσικῆς (Θωμᾶς Ἀκινάτης) καὶ τοῦ φεουδαλισμοῦ (Ἄνσελμος Καντερβουρίας), καὶ στὸν ἄνθρωπο. Καὶ τὸ δεύτερο ποὺ ἔχει ἀνάγκη σήμερα ἡ Εὐρώπη εἶναι ἡ ἡσυχαστική-νηπτικὴ παράδοση μὲ ὅλη τὴν σημασία τῆς λέξεως, ὅπως περιγράφεται στὴν Φιλοκαλία τῶν ἱερῶν Νηπτικῶν καὶ τὴν ὁποία μετέφρασε στὴν ἀγγλικὴ γλῶσσα οἱ Palmer Sherrard καὶ Ware κάτω ἀπὸ τὴν καθοδήγηση τοῦ Νομπελίστα ποιητῆ Eliot. Φυσικὰ αὐτὸ δὲν ἔρχεται σὲ ἀντίθεση μὲ τὴν θεία Εὐχαριστία καὶ τὴν Ἐκκλησία, ἀλλὰ εἶναι ἡ ἀπαραίτητη προϋπόθεση βιώσεως καὶ μετοχῆς της.

Αὐτὸ ἔχει ἀνάγκη ὁ σύγχρονος δυτικὸς καὶ εὐρωπαῖος ἄνθρωπος καὶ αὐτὸ τὸ γνωρίζω ἀπὸ προσωπικὴ πεῖρα. Ὅσοι ἀγάπησαν τὴν Ἑλλάδα καὶ τὴν Ὀρθοδοξία τὸ ἔκαναν μέσα ἀπὸ νηπτικοὺς Πατέρες, μέσα ἀπὸ παλαιοὺς καὶ συγχρόνους Στάρετς, μέσα ἀπὸ τὴν γνωριμία τους μὲ τὸ Ἅγιον Ὅρος ποὺ ἐκφράζει αὐτὴν τὴν παράδοση.

Ἔτσι ἡ Εὐρώπη σήμερα δὲν θέλει ἁπλῶς ἰδεολογία, μεταφυσική, κοινωνιολογία καὶ ὡραῖες λέξεις, δὲν θέλει ἁπλῶς τὴν οἰκονομικὴ καὶ νομισματικὴ ἕνωση, ἀλλὰ χρειάζεται τὴν ζωὴ ποὺ ἐκφράζει ἡ Ἑλληνορθόδοξη Παράδοση, θέλει ἕναν ἑλληνισμὸ ποὺ ἔχει βαπτισθῇ στὴν ὀρθόδοξη ἡσυχαστικὴ θεολογία. Αὐτὸ φαίνεται ἀπὸ τὰ ρεύματα τοῦ ὑπαρξισμοῦ, τοῦ σουπερεαλισμοῦ καὶ τῆς ψυχανάλυσης. Ἔτσι, ἐμεῖς οἱ Ἕλληνες δὲν εἴμαστε οἱ φτωχοὶ συγγενεῖς στὴν Εὐρώπη, δὲν εἴμαστε οἱ χρεωκοπημένοι, ἀλλὰ ἐκεῖνοι ποὺ διαθέτουμε μιὰ δυνατὴ παράδοση καὶ μποροῦμε νὰ νοηματοδοτήσουμε τὸν βίο πολλῶν ἀνθρώπων ποὺ ἀναζητοῦν κάτι καλύτερο. Δὲν πρέπει νὰ αἰσθανόμαστε ὅτι βρισκόμαστε σὲ ὑποδεέστερη θέση λόγῳ τῆς οἰκονομικῆς ὕφεσης, ἀλλὰ ὅτι διαθέτουμε μιὰ ὑψηλὴ μορφὴ πολιτισμοῦ.

4. Ἡ οἰκονομικὴ καὶ νομισματικὴ ἕνωση

Τὸν τελευταῖο καιρὸ λόγῳ τῆς οἰκονομικῆς ὕφεσης ποὺ παρατηρεῖται στὴν Ἑλλάδα, ἀλλὰ καὶ σὲ ἄλλες χῶρες τοῦ εὐρωπαϊκοῦ νότου, γίνεται πολὺς λόγος, ἄλλοτε γιὰ τὴν ἀλληλεγγύη μεταξὺ τῶν Κρατῶν, ἄλλοτε γιὰ τὴν ἀπομάκρυνση τῆς Ἑλλάδος ἀπὸ τὴν νομισματικὴ ἕνωση τῆς Εὐρώπης. Σίγουρα εἶναι ἕνα μεγάλο πρόβλημα ποὺ σχετίζεται μὲ δύο ἐπὶ μέρους προοπτικές.

Ἡ πρώτη εἶναι ἂν θὰ παραμείνη ἡ ἕνωση τῆς Εὐρώπης στὸν οἰκονομικὸ παράγοντα ἢ θὰ προχωρήση καὶ στὴν πολιτικὴ ἕνωση. Πάντως, ὅλες οἱ συζητήσεις ποὺ γίνονται ἀφοροῦν τὴν οἰκονομικὴ καὶ νομισματικὴ ἕνωση τῆς Εὐρώπης καὶ ὄχι τὴν πολιτική. Καί, βέβαια, αὐτὴ ἡ οἰκονομικὴ ἕνωση ἔχει σχέση μὲ κυρίαρχα Κράτη καὶ ὑποτελῆ-προτεκτορᾶτα καὶ εὔκολα ὑπονομεύεται, ἀφοῦ τὸ χρῆμα καὶ τὰ οἰκονομικὰ συμφέροντα δὲν ἔχουν χρονικὴ διάρκεια.

Ἡ δεύτερη προοπτική, συνέχεια τῆς προηγουμένης, εἶναι «ἂν θὰ γίνη πλήρως οἱ Ἡνωμένες Πολιτεῖες τῆς Εὐρώπης ἢ θὰ μείνη ἕνα εἶδος μοντέρνας Ἁγίας Ρωμαϊκῆς Αὐτοκρατορίας, ἕνα συνονθύλευμα μεταβλητῆς γεωγραφίας, ποὺ ἀργὰ ἢ γρήγορα θὰ διαλυθῇ» (Niall Ferguson, καθηγητὴς τοῦ Χάρβαρντ, Τὰ Νέα, 10-11 Μαρτίου 2012). Ἡ ἐπικράτηση τῆς Γερμανίας στὴν Εὐρώπη δείχνει τὴν τάση γιὰ μονοκρατορία.

Ἡ ἀλήθεια, ὅμως, εἶναι ὅτι καὶ ἐμεῖς οἱ Ἕλληνες λέμε ὅτι ἀνήκουμε στὴν Εὐρώπη, εἴμαστε μέλος τῆς νομισματικῆς Ἕνωσης καὶ ὅμως δὲν συμπεριφερόμαστε ὡς Εὐρωπαῖοι, δὲν ἔχουμε ἐπαρκῆ θεσμικὴ ὀργάνωση καὶ πειθαρχία στοὺς νόμους καὶ τὸ δίκαιο, ἀλλὰ στὴν χώρα μας κυριαρχεῖ ὁ νόμος τοῦ ἰσχυροτέρου καὶ ἡ τάση ὑπονόμευσης τῶν ἀρχῶν τοῦ δικαίου καὶ τῆς νομιμότητας.

Γενικά, πρέπει νὰ σημειωθῇ ὅτι στὴν Εὐρώπη ἐπικρατεῖ ὁ οὑμανισμός, ἡ ἀδιαφορία καὶ ἡ ἀπρόσωπη θρησκευτικότητα. Ὡς πρὸς τὸν Χριστιανισμὸ ἡ Εὐρώπη ἀποτελεῖται ἀπὸ τὸν σχολαστικισμὸ τῶν Παπικῶν, τὸν ἠθικισμὸ τῶν Προτεσταντῶν καὶ μέσα σὲ αὐτὴν ὑπάρχουν καὶ μικρὰ ποσοστὰ Ὀρθοδοξίας. Αὐτὴ ἡ διαίρεση ἔχει σχέση μὲ τὴν οἰκονομικὴ πολιτική, διότι ἡ κεφαλαιοκρατία κυριαρχεῖ ἐκεῖ ποὺ ἐπικρατεῖ ὁ Καλβινισμός, ὁ ὁποῖος στηρίζεται στὰ οἰκονομικὰ ἀγαθά, ὅπως ἔχει ὑποστηρίξει μὲ ἐπιχειρήματα ὁ Μὰξ Βέμπερ.

Σίγουρα τὰ προβλήματα σήμερα εἶναι πολυσύνθετα, παίζονται γεωπολιτικὰ παιχνίδια, κυριαρχεῖ τὸ δίκαιο τοῦ ἰσχυροτέρου καὶ μέσα σὲ αὐτὸ ἐμπλέκεται καὶ ἡ προσωπικὴ ἱστορία τοῦ καθενός μας. Μιὰ προσέγγιση γεωπολιτικὴ ἔχει σχέση μὲ τὴν ἄνοδο τοῦ οἰκονομικοῦ ἐπιπέδου τῶν ἀνατολικῶν χωρῶν. Μετὰ τὸν δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο οἱ δυτικοὶ μετέφεραν τὰ κεφάλαιά τους στὴν Ἰαπωνία, τὴν Κίνα, τὴν Ταϊβὰν κλπ., ἐπειδὴ τὸ κόστος παραγωγῆς στὶς χῶρες αὐτὲς ἦταν χαμηλό. Αὐτὸ εἶχε ὡς ἀποτέλεσμα ἀφ' ἑνὸς μὲν νὰ ἀνεβῇ τὸ οἰκονομικὸ ἐπίπεδο τῶν ἀνατολικῶν λαῶν καὶ νὰ γεμίση ἡ δυτικὴ ἀγορὰ ἀπὸ τὰ προϊόντα τους, ἀφ' ἑτέρου δὲ νὰ καταρρεύση ἡ οἰκονομία τῶν δυτικῶν χωρῶν. Ἔτσι, ἀπὸ ὅ,τι φαίνεται ἐπιδιώκεται ἡ μεταφορὰ τῶν κεφαλαίων ἀπὸ τὴν Ἀνατολὴ στὴν Δύση, γιὰ νὰ ἐπέλθη μιὰ ἰσορροπία στὴν οἰκονομικὴ ἀγορά. Ἀλλὰ γιὰ νὰ γίνη αὐτὸ πρέπει νὰ κατέβη καὶ γενικὰ τὸ οἰκονομικὸ κόστος ζωῆς τοῦ ἀνθρώπου.

Πάντως, τὸ μόνο σίγουρο εἶναι ὅτι ἡ ἑνότητα τῆς Εὐρώπης στηρίζεται σὲ οἰκονομικοὺς παράγοντες καὶ σφυρηλατεῖται ἀπὸ πολιτικὰ πρότυπα ἔξω ἀπὸ τὴν Ἑλληνορθοδοξία, ἤτοι διακατέχεται ἀπὸ τὸν ἄθεο οὑμανισμὸ καὶ τὸν δυτικὸ Χριστιανισμὸ μὲ ὅλες τὶς διακλαδώσεις του. Πιθανὸν ὅσοι Ὀρθόδοξοι θέλουν νὰ θεωροῦνται Εὐρωπαῖοι ἀπογαλακτίζονται ἀπὸ τὴν ἰδιαίτερη πολιτιστικὴ καὶ πνευματικὴ ἰδιομορφία καὶ ταυτότητά τους. Ἴσως αὐτὸ συνιστᾶ μιὰ σύγχρονη προδοσία.

5. Ἡ οὐτοπία τῆς ἑνότητας τῆς Εὐρώπης

Ὅλοι οἱ ἀναλυτὲς πιστεύουν ὅτι τὸ πρόβλημα τῆς Εὐρώπης δὲν εἶναι ἡ Ἑλλάδα μόνον, οὔτε μερικὲς χῶρες τοῦ Νότου, ἀλλὰ γενικὰ τὸ ὅλο οἰκοδόμημα τῆς Εὐρώπης καὶ εἰδικότερα ἡ Εὐρωζώνη. Ἡ Ἐφημερίδα «Ἑστία» σὲ κύριο ἄρθρο τῆς (28-11-2011) ἐπισήμανε τὸ γεγονὸς ὅτι ἡ Εὐρωζώνη εἶναι ὑπὸ διάλυση καὶ γενικότερα τὸ οἰκοδόμημα τῆς Εὐρωπαϊκῆς Ἕνωσης εἶναι σφαλερό. Θεωρεῖ ὅτι οἱ «οὐμανιστὲς τῆς Ἡνωμένης Εὐρώπης καὶ ἀρχιτέκτονες τοῦ σημερινοῦ οἰκοδομήματος διέπραξαν ἱστορικὰ λάθη». Ἐπισημαίνει δὲ τρία ἀπὸ αὐτά.

Τὸ πρῶτο λάθος ἦταν ὅτι ἡ διεύρυνση τῆς Εὐρωπαϊκῆς Ἕνωσης καὶ ἡ ἔνταξη νέων Κρατῶν ἔγινε χωρὶς νὰ διασφαλισθῇ ἀπὸ τὴν ἀρχὴ ἡ λειτουργία της.

«Ἡ ΕΟΚ τῶν 6 κρατῶν-μελῶν ποὺ προέκυψε τὴν δεκαετία τοῦ 50 μὲ τὴν Συνθήκη τῆς Ρώμης διευρύνθηκε τὴν δεκαετία τοῦ 70 σὲ 9 κράτη, τὴν δεκαετία τοῦ 80 σὲ 12 κράτη, τὴν δεκαετία τοῦ 90 σὲ 15 κράτη καὶ τὴν δεκαετία τοῦ 2000 σὲ 27 κράτη. Ἄλλο εἶναι νὰ λαμβάνονται ἀποφάσεις ἀπὸ ἡγέτες 6 ἢ 10 κρατῶν ποὺ ἔχουν λίγο-πολὺ κοινὰ συμφέροντα καὶ ἄλλο νὰ πρέπει νὰ συμφωνήσουν 27 ἡγέτες κρατῶν μὲ τόσο ἀντικρουόμενα συμφέροντα. Ἄλλα ἐπιδιώκουν σήμερα ἡ Γερμανία καὶ τὰ ἀνεπτυγμένα κράτη τοῦ Βορρᾶ, ἄλλα τὰ κράτη τοῦ εὐρωπαϊκοῦ Νότου καὶ ἄλλα τὰ πρώην κομμουνιστικὰ τῆς Ἀνατολικῆς Εὐρώπης. Μέσα σὲ αὐτὰ τὰ πλαίσια καὶ χωρὶς συγκεκριμένους κανόνες εἶναι ἀδύνατον νὰ χαραχθῇ κοινὴ πολιτική».

Τὸ δεύτερο ἱστορικὸ λάθος ἀναφέρεται στὸ Εὐρωσύνταγμα τὸ ὁποῖο θὰ διέπη τὴν λειτουργία της.

«Στὶς ἀρχὲς τῆς δεκαετίας τοῦ 2000 ἄρχισε νὰ καταρτίζεται ὁ Καταστατικὸς Χάρτης τῆς Εὐρωπαϊκῆς Ἑνώσεως. Τὸ 2003, ὅταν ὑπεγράφη στὴν Ἀθήνα ἡ συνθήκη προσχωρήσεως τῶν δέκα νέων κρατῶν μὲ τὰ ὁποία ἡ Ε. Ε. θὰ διευρύνετο ἀπὸ 15 σὲ 25 μέλη, ὁ ἀρχιτέκτων τοῦ Συντάγματος καὶ πρώην Πρόεδρος Ζισκὰρ ντ’ Ἐσταὶν ρωτήθηκε γιατί δὲν προηγεῖτο ἡ ψήφισις τοῦ Εὐρωσυντάγματος τῆς διευρύνσεως. Ἀπάντησε ὅτι γιὰ λόγους δημοκρατικότητος ἦταν ὀρθότερο νὰ ἔχουν συμφωνήσει στὸ Εὐρωσύνταγμα ὅλα τὰ κράτη-μέλη καὶ ὄχι αὐτὸ νὰ ἔχη καταρτισθῇ μόνον ἀπὸ τὰ παλαιὰ 15 κράτη-μέλη, τὰ δὲ ὑπὸ ἔνταξιν 10 κράτη-μέλη νὰ κληθοῦν νὰ τὸ ὑπογράψουν ἐκ τῶν ὑστέρων. Τὸ ἀποτέλεσμα ἦταν τελικῶς νὰ καταψηφισθῇ τὸ Εὐρωσύνταγμα καὶ ἡ Εὐρωπαϊκὴ Ἕνωσις νὰ ἐπεκταθῇ χωρὶς νὰ διαθέτη Καταστατικὸ Χάρτη».

Τὸ τρίτο σημαντικὸ λάθος ἐντοπίζεται στὴν διάκριση μεταξὺ τῆς Εὐρωπαϊκῆς Ἕνωσης καὶ τῆς Εὐρωζώνης.

«Ποῦ ἀκούσθηκε νὰ λειτουργῇ μία οἰκονομικὴ ἕνωσις 27 χωρῶν (ἡ Ε. Ε.) καὶ ἐξ αὐτῶν νὰ ἔχουν κοινὸ νόμισμα μόνον οἱ μισὲς ἢ λίγες περισσότερες; Ὅταν θεσπίσθηκε τὸ 2002 τὸ ἑνιαῖο νόμισμα συμμετέσχον σὲ αὐτὸ 12 κράτη, τὰ ὁποία σήμερα ἔχουν γίνει 17. Ὅμως στὴν Εὐρωπαϊκὴ Ἕνωση ὑπάρχουν καὶ δεδηλωμένοι πολέμιοι τοῦ κοινοῦ νομίσματος, ὅπως ἡ Βρεταννία. Ἄραγε πῶς νὰ λειτουργήση σωστὰ τὸ σύστημα ὅταν οἱ μισοὶ εἶναι ἐντὸς καὶ οἱ ἄλλοι μισοὶ ἐκτός; Βλέπετε τί γίνεται κάθε φορὰ ποὺ συνέρχονται οἱ Εὐρωπαῖοι ἡγέτες στὶς Βρυξέλλες. Ἄλλη σύσκεψις σὲ ἐπίπεδο Εὐρωπαϊκοῦ Συμβουλίου, ὅπου συμμετέχουν καὶ τὰ 27 κράτη-μέλη, ἄλλη σύσκεψις στὸ ἐπίπεδο τοῦ Eurogroup, ὅπου συμμετέχουν τὰ 17 κράτη-μέλη τῆς Εὐρωζώνης. Πῶς νὰ ὑπάρξη σύνθεσις καὶ νὰ ληφθοῦν ἀποφάσεις ὑπὸ τέτοιες προϋποθέσεις;».

Αὐτὰ τὰ τρία καίρια λάθη, «ὡς πρὸς τὴν ἀρχιτεκτονικὴ καὶ τὴν ἐξέλιξη τοῦ εὐρωπαϊκοῦ οἰκοδομήματος» μέχρι τώρα δὲν ἦταν ἐμφανῆ καὶ δὲν διακύβευαν τὴν ὕπαρξή της. Τώρα ὅμως ἔχουν ἀλλάξει τὰ παγκόσμια δεδομένα. Ἡ «Ἑστία» ἐπισημαίνει: «Τώρα ὅμως ἡ παγκόσμια οἰκονομικὴ κρίσις πλήττει κυρίως τὴν Εὐρώπη. Οἱ εὐρωπαϊκὲς οἰκονομίες δὲν εἶναι σὲ θέση νὰ ἀνταγωνισθοῦν τὶς ἀναπτυσσόμενες οἰκονομίες τῶν κρατῶν τῆς Ἄπω Ἀνατολῆς καὶ χάνουν διαρκῶς μερίδιο στὸν παγκόσμιο καταμερισμὸ εἰσοδημάτων, πλούτου καὶ θέσεων ἐργασίας. Γιὰ νὰ ἀντιμετωπισθῇ ἡ κατάστασις χρειάζεται νὰ ὑπάρχουν κοινοὶ στόχοι καὶ πολιτική. Τέτοιο πρᾶγμα λοιπόν, σήμερα δὲν ὑπάρχει. Ἄλλα θέλουν οἱ Γάλλοι καὶ οἱ Γερμανοί, ἄλλα οἱ ἀδύναμες χῶρες. Ἔτσι, τοὐλάχιστον σὲ ὅ,τι ἀφορᾶ τὸ κοινὸ νόμισμα, κοινὴ πολιτικὴ δὲν ὑπάρχει.

Ὑπὸ τὶς σημερινὲς συνθῆκες λειτουργίας της, ἡ Εὐρωζώνη δὲν φαίνεται νὰ μπορῇ νὰ ἐπιβιώση. Ἡ παγκόσμια κρίσις ὀξύνεται, τὰ περισσότερα εὐρωπαϊκὰ κράτη εἶναι ὑπερχρεωμένα (μὲ αἰχμὴ τὴν Ἑλλάδα), οἱ χρηματοοικονομικὲς ἀγορὲς πιέζουν καὶ αὐξάνουν διαρκῶς τὰ ἐπιτόκια δανεισμοῦ, ἡ δὲ Εὐρώπη ὡς ἑνιαία ὀντότης ἀδυνατεῖ νὰ λάβη ἀποφάσεις. Παρὰ τὶς πρωτοβουλίες Μέρκελ-Σαρκοζύ γιὰ τὴν δημιουργία νέου Συμφώνου, ὅλα δείχνουν ὅτι τὸ εὐρωπαϊκὸ οἰκοδόμημα κλονίζεται ἐκ θεμελίων. Εἰδικῶς δὲ ἡ Εὐρωζώνη τελεῖ ὑπὸ διάλυσιν».

Ὁ π. Ἰωάννης Ρωμανίδης ἤδη πρὶν τριάντα (30) περίπου χρόνια, τὸ ἔτος 1975, ἔγραφε:

«Ὡς εἶναι σήμερον ἡ τευτονοποιηθεῖσα Εὐρώπη οὐδέποτε θὰ ἑνωθῇ διότι κυριαρχεῖται ἀπὸ τὸ ρατσιστικόν, φυλετικόν, διασπαστικόν, εὐδαιμονιστικὸν καὶ ἐκμεταλλευτικὸν πνεῦμα τῶν Τευτόνων τὸ ὁποῖον ἀναζητεῖ τὴν καθυπόταξιν καὶ ἐκμετάλλευσιν τῶν λαῶν ὑπὸ μικρῶν ἰδιοτελῶν ὁμάδων».

Ἔτσι, θεωροῦσε οὐτοπία τὴν ἕνωση τῆς Εὐρώπης μὲ τέτοιες προϋποθέσεις, ἀλλὰ θεωροῦσε λιγότερο οὐτοπιστικὸ νὰ ἐπιχειρηθῇ ἑνότητα τῆς Εὐρώπης μὲ βάση τοὺς Ρωμαίους προγόνους τῶν σημερινῶν Εὐρωπαϊκῶν λαῶν, στοὺς ὁποίους ἐπικράτησε τὸ «ρωμαίϊκον φιλότιμον ὡς θεμέλιον μιᾶς ἀποτευτονοποιηθείσης δυτικῆς Ρωμαιοσύνης», ὁπότε «θὰ ἀμβλυνθῇ ὁ εὐδαιμονισμός, ὁ ἐγωκεντρισμὸς καὶ ἡ ἰδιοτέλεια τῶν σημερινῶν Εὐρωπαίων». Αὐτὸς εἶναι ὁ λόγος γιὰ τὸν ὁποῖο ὑποστήριζε ὅτι ἡ Εὐρωπαϊκὴ Ἕνωση πρέπει νὰ γίνη μὲ βάση τὴν Ρωμηοσύνη ποὺ ὑπῆρχε αἰῶνες στὴν Δύση. Ἔγραφε: «Ἡ παλαιὰ Φραγκιὰ δὲν ὑπάρχει πλέον. Οἱ ἐν τῇ Δύσει ἀπόγονοι τῶν Ρωμαίων ὄχι μόνον ἀνέτρεψαν τὴν ταξικὴ εὐγένειαν καὶ θεολογίαν τοῦ φεουδαλισμοῦ τῶν κατακτητῶν των, ἀλλὰ εἶναι ὥριμοι δι’ ἐπάνοδον εἰς τὴν Ρωμαιοσύνην τῶν προγόνων των, τὴν ὁποίαν οἱ ἐν Ἀνατολῇ Ρωμαῖοι διατηροῦν μέχρι σήμερον μὲ τὸ πλῆθος τῶν πολιτιστικῶν των ἐκδηλώσεων, τὸ ὁποῖον ὑπῆρχε καὶ εἰς τὴν δυτικὴν Ρωμαιοσύνην».

Ἑπομένως, εἶναι οὐτοπία νὰ κάνη κανεὶς λόγο γιὰ πραγματικὴ οἰκονομικὴ καὶ πολιτικὴ Ἕνωση σήμερα τῆς Εὐρώπης, ἀλλὰ λιγότερο οὐτοπιστικὸ εἶναι τὸ ὅραμα μήπως διὰ μέσου τῆς κοινῆς ἀρχαίας ρωμαίϊκης πολιτιστικῆς παράδοσης, ποὺ ἀναζητεῖται ἀπὸ πολλοὺς Εὐρωπαίους, ἐπιτευχθῇ κάποια πολιτιστικὴ ἑνότητα.

Πάντως, ἂν δὲν τεθῇ ἡ Ἕνωση τῆς Εὐρώπης σὲ πνευματική, πολιτιστικὴ βάση θὰ καταρρεύση, ἀφοῦ τὰ οἰκονομικὰ ἀγαθά, ποὺ στηρίζονται στὸ συμφέρον καὶ τὴν εὐδαιμονία δὲν μποροῦν νὰ τίθενται ὡς βάση ἑνώσεως. Ἀλλὰ πῶς μπορεῖ νὰ ὑπάρξη κοινὴ πολιτιστικὴ παράδοση σὲ μιὰ κοινωνία πολιτιστικὰ διασπασμένη; Ὁ προβληματισμὸς εἶναι ἔντονος. Πῶς μπορεῖ ἡ γερμανικὴ νοοτροπία νὰ καταλάβη τὴν ἀντίστοιχη ἑλληνορθόδοξη καὶ τὸ ἀντίστροφο; Ἀναγκαστικά, λοιπόν, ἡ βάση ἕνωσης τῆς Εὐρώπης θὰ στηρίζεται στὸ χρῆμα ποὺ θὰ προκαλὴ συνεχεῖς σεισμικὲς δονήσεις καὶ διαρκεῖς συγκρούσεις, ἕως ὅτου τὸ οἰκοδόμημα καταρρεύσει.

Τελικὰ καὶ ἐμεῖς οἱ Ἕλληνες ἀντὶ νὰ τὰ περιμένουμε ὅλα ἀπὸ τοὺς ἄλλους καὶ ἀντὶ νὰ ζοῦμε ὡς φτωχοσυγγενεῖς, ἅς μάθουμε κάποτε νὰ ἐργαζόμαστε γιὰ τὴν θεσμικὴ ἀνασυγκρότηση τοῦ Κράτους, ἅς ἀποβάλουμε τὴν εὐδαιμονιστικὴ καὶ φίλαυτη νοοτροπία μας καὶ ἅς καυχόμαστε γιὰ τὴν ἑλληνορθόδοξη Παράδοσή μας ποὺ εἶναι ἀτίμητος θησαυρὸς καὶ πρέπει νὰ διαποτίζη ὅλη μας τὴν ζωή.–