Κύριο ἄρθρο: Πρόσωπα καί σύμβολα

Μητροπολίτου Ναυπάκτου & Ἁγίου Βλασίου Ἱεροθέου

Οἱ ὀργανωμένες κοινωνίες στὶς ὁποῖες ζῆ ὁ ἄνθρωπος πρέπει νὰ συνδυάζουν τὴν ἐλευθερία τοῦ προσώπου μὲ τὴν ἑνότητα τοῦ συνόλου. Κατ' ἐπέκταση κάθε ἄνθρωπος πρέπει νὰ σέβεται τὸ πρόσωπο τοῦ ἄλλου, ταυτόχρονα ὅμως νὰ χρησιμοποιῇ καὶ σύμβολα μὲ τὰ ὁποῖα ἐκφράζει τὴν ἐσωτερική του κατάσταση καὶ δηλώνει τὴν πολιτιστική του ἰδιαιτερότητα. Ἡ ὕπαρξη ὅμως τῶν προσώπων καὶ τῶν συμβόλων ἔρχεται σὲ ἀντίθεση μὲ τὰ εἴδωλα καὶ τὴν ἀναρχία, ἀφοῦ ἡ ἄρνηση τοῦ προσώπου ὁδηγεῖ στὴν εἰδωλοποίηση τοῦ ἀνθρώπου καὶ ἡ ἄρνηση τῶν συμβόλων ὠθεῖ τὸν ἄνθρωπο σὲ μιὰ μορφὴ ἀναρχίας, ποὺ συνιστᾶ ἀντικοινωνικότητα καὶ περιθωριοποίηση. Αὐτὸ τὸ θέμα εἶναι σημαντικὸ καὶ χρήζει σοβαρῆς μελέτης, ὡστόσο θὰ θιγοῦν τηλεγραφικῶς μερικὲς σκέψεις.

1. Σεβασμὸς στὸ κάθε τί «ἱερό»

Θυμᾶμαι πόση ἐντύπωση μοῦ ἔκανε ὅταν διάβαζα ὅτι ὁ ἅγιος Σιλουανὸς ὁ Ἀθωνίτης μεταξὺ τῶν ἄλλων ἔλεγε ὅτι θὰ πρέπει νὰ σεβόμαστε ὅ,τι γιὰ τὸν ἄλλον εἶναι «ἱερό». Αὐτὸ συνιστᾶ μιὰ ὥριμη προσωπικότητα, ἕναν ἄνθρωπο ποὺ δὲν ἀνέχεται ἁπλῶς τὴν ἰδιαιτερότητα τοῦ ἄλλου, ἀλλὰ τὴν σέβεται, χωρὶς νὰ ἐνοχλῆται. Ὅποιος πάσχει ἀπὸ τὴν κοινωνικὴ ἀδικία καὶ ἀγωνίζεται γιὰ τὴν διόρθωσή της, ὅποιος ἐνδιαφέρεται γιὰ τὴν καταστροφὴ τοῦ περιβάλλοντος καὶ παλεύει γιὰ τὴν θεραπεία του, ὅποιος ἀγωνιᾶ γιὰ τὸ ὑπαρξιακὸ κενὸ καὶ μέσα στὴν ἀγωνία του ἀναζητᾶ λύσεις, αὐτὸς πρέπει νὰ εἶναι σεβαστὸς ἀπ' ὅλους μας. Τοὐλάχιστον δείχνουν ὅτι δὲν διακρίνονται γιὰ τὴν ἀδιαφορία. Ἀκόμη πρέπει νὰ σεβόμαστε καὶ τὰ θρησκευτικὰ «πιστεύω» τῶν συνανθρώπων μας.

2. «Εὐαίσθητα προσωπικὰ δεδομένα»

Τὰ προηγούμενα μοῦ δίνουν τὴν ἀφορμὴ νὰ ὑπογραμμίσω μερικὲς σκέψεις γύρω ἀπὸ τὰ λεγόμενα «εὐαίσθητα προσωπικὰ δεδομένα». Εἶναι καὶ αὐτὰ σεβαστὰ καὶ μιὰ ὀργανωμένη κοινωνία πρέπει νὰ τὰ σέβεται, οὐσιαστικὰ νὰ σέβεται τὸν ἄνθρωπο ποὺ ἔχει τέτοια προσωπικὰ δεδομένα, ἀλλὰ πρέπει νὰ κάνη καὶ κάτι περισσότερο, νὰ τὰ ὑπερβαίνη. Ἡ φράση «εὐαίσθητα προσωπικὰ δεδομένα» καίτοι εἶναι κατοχυρωμένη νομικά, ὡστόσο κρύβει ἕναν ἔντονο προβληματισμό. Ἡ λέξη «εὐαίσθητα» δὲν συνιστᾶ ἕναν ὥριμο καὶ ὁλοκληρωμένο ἄνθρωπο, διότι μιὰ κοινωνία δὲν μπορεῖ νὰ συγκροτηθῇ ἁπλῶς ἀπὸ πάσης φύσεως εὐαισθησίες. Οἱ εὐαισθησίες δημιουργοῦν ψυχολογικὰ προβλήματα καὶ ἀντικοινωνικὲς συμπεριφορές, γι' αὐτὸ οἱ εὐαισθησίες αὐτὲς πρέπει νὰ ὑπερβαίνωνται, νὰ δέχεται κανεὶς καὶ νὰ ἀγαπᾶ τὸν ἄλλον ὅπως εἶναι καὶ ὄχι ὅπως θὰ ἤθελε νὰ εἶναι.

Ἡ λέξη «προσωπικὰ» διαφοροποιεῖται σαφέστατα ἀπὸ τὸ πρόσωπο. Ὁ ἄνθρωπος εἶναι πρόσωπο, ἔχοντας ἀγάπη καὶ ἐλευθερία, σὲ μιὰ συνδυαστικὴ ἑνότητα, καὶ δὲν εἶναι ἄνθρωπος ποὺ ἔχει ἁπλῶς προσωπικὰ αἰσθήματα. Τὰ προσωπικὰ δὲν ἐκφράζουν ἀπόλυτα τὸ πρόσωπο. Ὁ ἄνθρωπος ὡς πρόσωπο πρέπει νὰ διακρίνεται γιὰ τὴν ὡριμότητα καὶ τὴν ἐλευθερία, συνδυασμένη μὲ τὴν ἀγάπη. Ἡ λέξη «δεδομένα» εἶναι σαφέστατα προβληματική, διότι τὰ δεδομένα ὑπονοοῦν κάτι τὸ σταθερό, τὸ ἀπηρτισμένο, τὸ μὴ ἐπιδεχόμενο ἀλλαγὴ καὶ βελτίωση. Ἀντίθετα, ὁ ἀληθινὸς ἄνθρωπος συνεχῶς βελτιώνεται, δὲν πρέπει νὰ διακρίνεται ἀπὸ τὴν στατικότητα, ἀλλὰ ἀπὸ τὴν δυναμικὴ κινητικότητα. Ὁπότε τὰ δεδομένα δὲν συνιστοῦν ἕναν ὁλοκληρωμένο ἄνθρωπο.

Θέλω νὰ πὼ ὅτι τὰ λεγόμενα «εὐαίσθητα προσωπικὰ δεδομένα» εἶναι μὲν σεβαστά, ἀλλὰ δὲν σημαίνει ὅτι εἶναι ἐκεῖνα ποὺ στηρίζουν τὴν κοινωνία, οὔτε πρέπει νὰ εἶναι οἱ κυρίαρχες τάσεις ρυθμίσεως τῆς κοινωνικῆς ζωῆς. Ἡ Παιδεία πρέπει νὰ ἀποβλέπη στὴν δημιουργία ὑπερβάσεως τῶν εὐαισθησιῶν, ἀφοῦ πρέπει νὰ δημιουργήσουμε ἕναν «ὀργανισμὸ ποὺ νὰ χωνεύη ὅλες τὶς τροφές». Ἡ Παιδεία πρέπει νὰ ἐνδιαφέρεται γιὰ τὴν ὡριμότητα τοῦ προσώπου ποὺ θὰ σέβεται κάθε νόμιμη ἰδιαιτερότητα.

3. Πολιτιστικὰ σύμβολα

Οἱ δύο προηγούμενες ἑνότητες μὲ ὁδηγοῦν στὸ θέμα τῶν πολιτιστικῶν συμβόλων. Τὰ σύμβολα εἶναι σύμφυτα μὲ τὴν ἀνθρώπινη ὕπαρξη, ποὺ ἀποτελεῖται ἀπὸ ψυχὴ καὶ σῶμα, ἀλλὰ καὶ μὲ τὴν κοινωνία μέσα στὴν ὁποῖα συμβιώνουν οἱ ἄνθρωποι ποικίλων καὶ διαφορετικῶν νοοτροπιῶν. Ἂν ἀπὸ μιὰ κοινωνία ἀποβάλλουμε τὰ σύμβολα, τότε κατασκευάζουμε ἀνθρώπους ρομπότ, πολτοποιοῦμε τὰ πάντα, μαζοποιοῦμε τὰ αἰσθήματα, ἀλλοτριώνουμε τὰ πρόσωπα. Χωρὶς σύμβολα ὁ ἄνθρωπος οὔτε μπορεῖ νὰ ἐκφρασθῇ, οὔτε νὰ ἀγαπήση, οὔτε νὰ ἐπικοινωνήση, ἀλλὰ ζῆ στὴν ἀτομικὴ μοναξιά του, ποὺ εἶναι μιὰ μορφὴ κολάσεως.

Ἡ θρησκεία, ὅπως ἔχει ἀποδείξει καὶ ὁ Max Weber, εἶναι τὸ κέντρο τοῦ πολιτισμοῦ κάθε χώρας καὶ δὲν μπορεῖ κανεὶς νὰ μελετήση τὴν κοινωνία ἔξω ἀπὸ τὴν θρησκευτική της διάσταση. Θεωρῶ ὅτι τὰ σύμβολα δὲν μπορεῖ νὰ ἑρμηνεύωνται καὶ νὰ καθορίζωνται μέσα ἀπὸ τὰ εὐαίσθητα προσωπικὰ δεδομένα. Ἡ ἄποψη νὰ ἀφαιρεθοῦν τὰ θρησκευτικά-ἐκκλησιαστικὰ σύμβολα ἀπὸ τοὺς δημόσιους χώρους, γιὰ νὰ μὴν προσβάλλωνται τὰ εὐαίσθητα προσωπικὰ δεδομένα μερικῶν, ὁδηγεῖ καὶ σὲ ἄλλες ἐνέργειες. Δηλαδή, πιθανὸν νὰ ἐξετασθῇ τὸ ἐνδεχόμενο ἀφαίρεσης τοῦ σταυροῦ ποὺ εἶναι στὴν σημαία –σύμβολο τοῦ Ἔθνους– καὶ ὅλων τῶν ἐθνικῶν συμβόλων, γιατί καὶ αὐτὰ μπορεῖ νὰ προκαλοῦν τὰ εὐαίσθητα προσωπικὰ δεδομένα τοῦ ἑνὸς σχεδὸν ἑκατομμυρίου μεταναστῶν ποὺ ζοῦν στὴν χώρα μας.

Τὸ πρόβλημα ὅμως δὲν εἶναι ὁ σεβασμὸς τῶν εὐαίσθητων προσωπικῶν δεδομένων, οὔτε ἡ ἀφαίρεση τῶν διαφόρων συμβόλων, ἀλλὰ τὸ πῶς θὰ προσφέρουμε μιὰ παιδεία, ἡ ὁποία θὰ σέβεται κάθε τι ποὺ γιὰ τὸν ἄλλον εἶναι ἱερό, θὰ σέβεται τὸ πρόσωπο τοῦ ἄλλου, ὁποιοδήποτε καὶ ἂν εἶναι καὶ τὶς Θρησκεῖες στὶς ὁποῖες ἀνήκει, ἀρκεῖ νὰ τηροῦνται οἱ Συνταγματικὲς διατάξεις. Προσωπικὰ δὲν μὲ ἐνοχλοῦν τὰ σύμβολα τῶν θρησκειῶν, οὔτε τὰ σύμβολα τῶν Κομμάτων, οὔτε τὰ ἐθνόσημα τῶν Κρατῶν, οὔτε καὶ τὰ σύμβολα ὁμάδων ποικίλων νοοτροπιῶν. Ἔζησα γιὰ ἕνα διάστημα στὴν Μέση Ἀνατολὴ καὶ δὲν μὲ προκαλοῦσαν τὰ διάφορα σύμβολα τῆς περιοχῆς. Πρέπει νὰ σεβόμαστε τὰ σύμβολα –θρησκευτικά, πολιτικά, πολιτιστικά, ἰδεολογικά– ὡς ἱερά, ἀρκεῖ αὐτὰ νὰ μὴν ἀνατρέπουν τὴν συνοχὴ τῆς κοινωνίας.

Στὸν δίσκο «the wall» (ὁ τοῖχος) τοῦ ἀγγλικοῦ συγκροτήματος ρὸκ μουσικῆς Pink Floyd φαίνεται ὅτι οἱ νέοι γκρέμισαν τὸν τοῖχο μὲ τὰ σύμβολα ποὺ εἶχε πάνω του, ἀλλὰ τελικὰ ἀκούγεται μιὰ γλυκιὰ μουσικὴ μὲ φλάουτο καὶ ἡ φράση, κατὰ ἐλεύθερη ἀπόδοση: «Δὲν ἔγινε τίποτε σημαντικό, ξαναγυρίσαμε ἀπὸ ἐκεῖ ποὺ ξεκινήσαμε». Ἀξίζει ὅμως νὰ ὁδηγοῦμε τοὺς νέους σὲ ἀπόγνωση;