Ναυπάκτου Ἱεροθέου: Ἠθικὴ καὶ ἀσκητική

Μητροπολίτου Ναυπάκτου & Ἁγίου Βλασίου Ἱεροθέου

Ἡ ὀρθόδοξη ἠθικὴ διαφέρει ἀπὸ τὴν φιλοσοφική, ἀλλὰ καὶ τὴν δυτικὴ χριστιανικὴ ἠθική, ὅπως καὶ ἡ Ὀρθοδοξία διαφέρει ἀπὸ τὴν φιλοσοφία καὶ ἀπὸ ἄλλες χριστιανικὲς Ὁμολογίες. Διαφέρει ἀπὸ τὴν φιλοσοφία, γιατί ἡ φιλοσοφικὴ ἠθικὴ εἶναι συνέπεια τῶν διαφόρων φιλοσοφικῶν ἰδεῶν καὶ διαφέρει ἀπὸ τὴν χριστιανικὴ ἠθικὴ τῶν διαφόρων Ὁμολογιῶν, διότι ἀνάλογα μὲ κάθε Ὁμολογία ἀκολουθεῖ καὶ ἡ ἰδιαίτερη ἠθική. Γιὰ παράδειγμα, ἡ δυτικὴ χριστιανικὴ ἠθικὴ κάνει λόγο γιὰ τὰ καθήκοντα τοῦ Χριστιανοῦ ἔναντι τοῦ Θεοῦ, τοῦ πλησίον, τῆς Πολιτείας, τῆς κοινωνίας, τῆς Πατρίδος κλπ. Ὅμως, στὴν Ὀρθοδοξία ὅταν κάνουμε λόγο γιὰ ἠθική, ἐννοοῦμε τὴν ἀναγέννηση τοῦ ἀνθρώπου καί, βεβαίως, ὅταν ὁ ἄνθρωπος ἀναγεννᾶται πνευματικά, τότε συμπεριφέρεται ὀρθὰ πρὸς τὸν Θεό, τοὺς ἀνθρώπους καὶ τὴν κοινωνία. Αὐτὸ σημαίνει ὅτι ἡ ὀρθόδοξη ἠθικὴ ταυτίζεται μὲ τὴν ἀσκητική. Καὶ ἡ ἀσκητικὴ εἶναι ἡ προσπάθεια τοῦ ἀνθρώπου νὰ τηρήση τὶς ἐντολὲς τοῦ Χριστοῦ στὴν προσωπική του ζωή.

Ὅταν στὰ συγγράμματα τῶν ἁγίων Πατέρων συναντοῦμε τὸν ὅρο ἠθική, μὲ τὴν λέξη αὐτὴ ἐννοεῖται ἡ ἀσκητικὴ καὶ μὲ τὴν λέξη ἀσκητικὴ δηλώνεται ἡ κάθαρση τοῦ ἀνθρώπου ἀπὸ τὰ πάθη μὲ τὴν ὅλη ἐκκλησιαστικὴ ζωή, ἤτοι τὴν τήρηση τῶν ἐντολῶν τοῦ Χριστοῦ καὶ τὴν μέθεξη τῆς Χάριτος τοῦ Χριστοῦ διὰ τῶν Μυστηρίων, ἰδιαιτέρως δὲ τῆς θείας Εὐχαριστίας. Τὸ ὅτι ἡ ἠθικὴ συνδέεται μὲ τὴν ἀσκητική, ἤτοι τὴν ἀναγέννηση τοῦ ἀνθρώπου, φαίνεται στὰ «170 Κεφάλαια» τοῦ Μεγάλου Ἀντωνίου, τὴν «Βίβλο τῶν Ἠθικῶν» τοῦ ἁγίου Συμεὼν τοῦ Νέου Θεολόγου καὶ τὰ «150 Κεφάλαια, Φυσικά, θεολογικά, ἠθικά τε καὶ πρακτικὰ» τοῦ ἁγίου Γρηγορίου Παλαμᾶ. Ἑπομένως, ἡ Ὀρθόδοξη ἠθικὴ ταυτίζεται μὲ τὴν ἀσκητικὴ καὶ τοὺς καρπούς της.

Ἐὰν θέλουμε αὐτὸ νὰ τὸ συγκεκριμενοποιήσουμε, μποροῦμε νὰ ποῦμε ὅτι ἡ ἀσκητικὴ καὶ κατ' ἐπέκταση ἡ ἠθικὴ εἶναι ἡ διέλευση τοῦ ἀνθρώπου ἀπὸ τὶς τρεὶς βαθμίδες τῆς πνευματικῆς ζωῆς, ποῦ εἶναι ἡ κάθαρση τῆς καρδιᾶς, ὁ φωτισμὸς τοῦ νοῦ καὶ ἡ θέωση. Ὁ Εὐάγριος ὁ Ποντικὸς ὁρίζει τὸν Χριστιανισμὸ ὡς «δόγμα τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ, ἐκ πρακτικῆς καὶ φυσικῆς καὶ θεολογικῆς συνεστός». Ὁ ἅγιος Διονύσιος ὁ Ἀρεοπαγίτης, ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος, ὁ ἅγιος Γρηγόριος Νύσσης, ὁ ἅγιος Μάξιμος ὁ Ὁμολογητής, ὁ ἅγιος Συμεὼν ὁ Νέος Θεολόγος, ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς καὶ πολλοὶ ἄλλοι μεταγενέστεροι ἅγιοι, ὅπως τὸ συναντοῦμε στὴν Φιλοκαλία τῶν ἱερῶν Νηπτικῶν ποῦ κατήρτισε ὁ ἅγιος Νικόδημος ὁ Ἁγιορείτης μὲ τὸν ἅγιο Μακάριο Νοταρὰ Ἐπίσκοπο Κορίνθου, κάνουν λόγο γιὰ τὰ τρία αὐτὰ στάδια τῆς πνευματικῆς τελειώσεως τοῦ ἀνθρώπου, ποῦ εἶναι ἡ κάθαρση, ὁ φωτισμὸς καὶ ἡ θέωση. Στὴν πραγματικότητα πρόκειται γιὰ τὴν Χάρη τοῦ Θεοῦ, ἡ ὁποία ὅταν καθαρίζη τὸν ἄνθρωπο λέγεται καθαρτική, ὅταν τὸν φωτίζη λέγεται φωτιστικὴ καὶ ὅταν τὸν θεώνη λέγεται θεοποιός.

Ἐπειδὴ μὲ αὐτὴν τὴν ἀσκητικὴ ζωὴ θεραπεύεται καὶ ἀναγεννᾶται ὁ ἄνθρωπος, γι' αὐτὸ καὶ ἡ ἄσκηση - ἠθικὴ συνδέεται μὲ τὴν θεραπεία τοῦ ἀνθρώπου. Ἀκριβῶς γι' αὐτὸ ἡ ἠθικὴ στὴν Ὀρθόδοξη Παράδοση ἀποβλέπει στὴν θεραπεία τοῦ ἀνθρώπου, ἡ ὁποία ἔχει τέλος τὴν θέωσή του. Ὁπότε, ἡ ὀρθόδοξη ἠθικὴ εἶναι θεραπευτική, καὶ ἠθικὴ ἀσκητικὴ καὶ θεραπευτικὴ ταυτίζονται.–