Ἀπὸ τὸ Ἁγιολόγιο τοῦ Μηνός: Ἅγιος Γεννάδιος Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως 17 Νοεμβρίου

Πρωτοπρεσβύτερου π. Γεωργίου Παπαβαρνάβα

Ὁ ἅγιος Γεννάδιος ἔζησε τὸν 5ο αἰῶνα μ. Χ. Ἦταν Πρεσβύτερος τῆς Μεγάλης τοῦ Χριστοῦ Ἐκκλησίας καὶ ἐξελέγη Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως-Νέας Ρώμης τὸ ἔτος 458. Ἐργάσθηκε μὲ ζῆλο γιὰ τὴν διαφύλαξη τῆς Ὀρθοδόξου πίστεως ἀπὸ τὶς αἱρέσεις, ποῦ ἀπειλοῦσαν νὰ τὴν ἀλλοιώσουν καί, μάλιστα, κατόθρωσε νὰ ἐπιστρέψη πολλοὺς αἱρετικοὺς στὴν Ὀρθοδοξία. Ἐπίσης, μὲ τὸ κῦρος ποῦ διέθετε, βοήθησε τὸν Πατριάρχη Ἀντιοχείας Μαρτύριο, ποῦ ἐκδιώχθηκε παράνομα καὶ ἀντικανονικὰ ἀπὸ τὸν Πέτρο Κναφέα, νὰ ἐπανακτήση τὸν θρόνο του.

Ὁ ἅγιος Γεννάδιος, ὅπως σημειώνει ὁ ἱερὸς Συναξαριστής, φρόντισε μὲ ἰδιαίτερη ἐπιμέλεια γιὰ τὴν ἐπιμόρφωση τοῦ ἱεροῦ Κλήρου, ἀλλὰ καὶ δὲν χειροτονοῦσε κανέναν ὑποψήφιο, ἐὰν διαπίστωνε ὅτι ἐκεῖνος δὲν μελετοῦσε τὸ Ψαλτήριο καὶ δὲν γνώριζε τὴν ἑρμηνεία τῶν ψαλμῶν. Στὸ σημεῖο αὐτὸ θὰ πρέπη νὰ σημειωθῇ ὅτι τὴν ἐποχὴ ἐκείνη, σύμφωνα μὲ τὴν ἐπικρατοῦσα συνήθεια, ὁ ὑποψήφιος Κληρικὸς ἔπρεπε νὰ γνωρίζη καλὰ τοὺς ψαλμοὺς τοῦ Δαβὶδ καὶ τὴν ἑρμηνεία τους. Ἐπίσης, ἀγωνίσθηκε μὲ ὅλες τοῦ τὶς δυνάμεις γιὰ τὴν καταπολέμηση τοῦ φαινομένου τῆς σιμωνίας, δηλαδὴ τῆς λήψεως χρημάτων κατὰ τὶς χειροτονίες, ποῦ παρατηρήθηκε ἐπὶ τῶν ἡμερῶν του. Γιὰ τὸν σκοπὸ αὐτὸν συνεκάλεσε Σύνοδο στὴν Κωνσταντινούπολη, ἀλλὰ καὶ ἀπέστειλε ἐγκύκλιο «κατὰ τῆς χρηματολογίας πρὸς χειροτονία».

Ἐκοιμήθη τὸ ἔτος 471. Τὰ τέλη τῆς ζωῆς του ἦσαν εἰρηνικά. Ὁ βίος καὶ ἡ πολιτεία του μᾶς δίνουν τὴν ἀφορμὴ νὰ τονίσουμε τὰ ἀκόλουθα:

Παλαιότερα, οἱ πιστοὶ ἔδιναν μεγάλη σημασία στὴν ἀνάγνωση τοῦ βιβλίου τῶν ψαλμῶν καὶ κυρίως οἱ πνευματικοὶ πατέρες προέτρεπαν τὰ πνευματικά τους παιδιὰ νὰ τὸ διαβάζουν καθημερινά, ἐπειδὴ ἡ ἀνάγνωση τοῦ Ψαλτηρίου, ἐκτὸς τοῦ ὅτι εἶναι τρόπος προσευχῆς, ἐπὶ πλέον δημιουργεῖ ἔμπνευση, ποῦ εἶναι ἀπαραίτητη γιὰ τὴν πνευματικὴ πρόοδο, ἀλλὰ καὶ γιὰ τὰ ἔργα τῆς καθημερινῆς ζωῆς. Οἱ ἁγιορείτικες ἀκολουθίες, οἱ διανθισμένες μὲ τὴν ἀνάγνωση τοῦ Ψαλτηρίου, ἀποπνέουν ἕνα ξεχωριστὸ πνευματικὸ ἄρωμα.

Στὴν ἀρχὴ τοῦ βιβλίου τῶν ψαλμῶν εἶναι γραμμένοι, μεταξὺ τῶν ἄλλων, καὶ οἱ παρακάτω στίχοι, οἱ ὁποῖοι δηλώνουν μὲ ποιητικὸ τρόπο τὸ περιεχόμενο τοῦ Ψαλτηρίου, καθὼς καὶ τὰ εὐεργετικὰ ἀποτελέσματα ἀπὸ τὴν συχνὴ χρήση του:

«Δαβὶδ γὰρ ἡμῖν Πνεύματος κρούων λύραν,

τρανοὶ τὰ κρυπτὰ τῶν Θεοῦ μυστηρίων

κινεῖ πρὸς ὕμνον τοῦ Κτίσαντος τὴν κτίσιν,

ἁμαρτάνοντας εἰς ἐπιστροφὴν φέρει.

Δαβὶδ τὸ Ψαλτήριον, οὐ λίθοι λόγοι,

ἄλλον Γολιὰθ συντρίβουσι, τὰ πάθη».

Τὸ Ψαλτήριο «ἦταν μουσικὸ ὄργανο μὲ δέκα χορδές. Ἦταν ὄρθιο καὶ ἴσο καὶ τὴν αἰτία καὶ ἀφορμὴ τῶν φθόγγων του ἐλάμβανε ἀπὸ τὸ πάνω μέρος». Κατὰ τὸν Μέγα Βασίλειο, «αὐτὴ εἶναι καὶ ἡ διαφορὰ τοῦ ψαλτηρίου ἀπὸ τὴν κιθάρα. Δηλαδὴ στὴν κιθάρα ὁ ἦχος παράγεται ἀπὸ τὸ κάτω μέρος της, ἐνῷ στὸ ψαλτήριο, ἀπὸ τὸ ἄνω μέρος του». Τὸ Ψαλτήριο, ὡς μουσικὸ ὄργανο, ὑπῆρχε καὶ πρὶν ἀπὸ τὸν Δαβίδ, ἀλλὰ ὁ Δαβὶδ «ἀπὸ ἄτεχνον καὶ ἰδιωτικόν, ποῦ τὸ μεταχειρίζονταν στὴν διαποίμανση τῶν προβάτων, τὸ κατασκεύασε καὶ τὸ συνήρμοσε ἐπὶ τὸ τεχνικότερον». Ψαλτήριο, ὅμως, ὀνομάσθηκε καὶ τὸ βιβλίο ποῦ περιέχει τοὺς ψαλμοὺς τοῦ Δαβίδ, ἐπειδή, ὅπως ἀναφέρει ὁ Μέγας Βασίλειος, «ἂν καὶ ὑπάρχουν πολλὰ μουσικὰ ὄργανα, ἐν τούτοις ὁ Προφήτης Δαβὶδ ἥρμοσε τὴν βίβλο τῶν ψαλμῶν μὲ τὸ λεγόμενο Ψαλτήριο». Καὶ συνεχίζει λέγοντας ὅτι «πιστεύω ὅτι τὸ ἔκανε αὐτὸ γιὰ νὰ φανερώση τὴν Χάρη τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, ἡ ὁποία ἐνηχεὶ σὲ αὐτὸ ἐκ τῶν ἄνω, ὅπως καὶ τὸ μουσικὸ ὄργανο τὴν αἰτία τῶν φθόγγων του τὴν ἔχει ἐκ τῶν ἄνω».

Τὸ βιβλίο τῶν ψαλμῶν ὁμοιάζει κατὰ κάποιο τρόπο μὲ κλίμακα, ἡ ὁποία ὁδηγεῖ τὸν ἄνθρωπο ἀπὸ τὰ χαμηλότερα στὰ ὑψηλότερα καὶ τὸν προετοιμάζει βαθμηδὸν γιὰ τὴν συνάντησή του μὲ τὸν Θεό. Οἱ Ἑβραῖοι διαιροῦσαν τὸ βιβλίο τῶν ψαλμῶν σὲ πέντε μέρη, ἤτοι: α) ἀπὸ τὸν 1ο ψαλμὸ μέχρι τὸν 40ο', β) ἀπὸ τὸν 41ο ψαλμὸ μέχρι τὸν 71ο, γ) ἀπὸ τὸν 72ο ψαλμὸ μέχρι τὸν 88ο, δ) ἀπὸ τὸν 89ο ψαλμὸ μέχρι τὸν 105ο καὶ ε) ἀπὸ τὸν 106ο ψαλμὸ μέχρι τὸ τέλος (150ο' ψαλμό). Ἡ διαίρεση αὐτὴ συνδέεται μὲ τὴν θεωρητικὴ ἀνάβαση, ὅπως τονίζει ὁ ἅγιος Γρηγόριος Νύσσης, ὁ ὁποῖος λέγει τὰ παρακάτω ἀξιοπρόσεκτα:

«Τὸ μὲν πρῶτον τμῆμα βοηθᾶ τὸν ἄνθρωπο νὰ ἀπομακρυνθῇ ἀπὸ τὴν κακία, καὶ γι’ αὐτὸ ἀρχίζει μὲ τὸ "Μακάριος ἀνὴρ ὃς οὐκ ἐπορεύθη ἐν βουλῇ ἀσεβῶν, καὶ ἐν ὁδῷ ἁμαρτωλῶν οὐκ ἔστη καὶ ἐπὶ καθέδρα λοιμῶν οὐκ ἐκάθησεν".

Τὸ δεύτερον τμῆμα βοηθᾶ τὸν ἄνθρωπο νὰ διψάση τὸ ἀγαθὸ καὶ νὰ τὸ ἀναζητῇ, ὅπως ἀναζητεῖ τὸ νερὸ τὸ διψασμένο ἐλάφι, καὶ γι’ αὐτὸ ἀρχίζει ἀπὸ τὸν ψαλμὸ ποῦ λέγει "ὃν τρόπον ἐπιποθεῖ ἡ ἔλαφος ἐπὶ τὰς πηγὰς τῶν ὑδάτων, οὕτως ἐπιποθεῖ ἡ ψυχὴ μοῦ πρὸς σὲ ὁ Θεός".

Τὸ τρίτον τμῆμα κάνει τὸν ἄνθρωπον θεωρητικὸν τῆς φύσεως τῶν ὄντων, καὶ γι’ αὐτὸ ἀρχίζει ἔτσι: " Ὡς ἀγαθὸς ὁ Θεὸς τὼ Ἰσραὴλ" καὶ "κτηνώδης ἐγενήθην παρὰ σοί", ὅταν, δηλαδή, θεωροῦσα ὡς ἀγαθὸ τὰ πρόσκαιρα πράγματα τοῦ παρόντος βίου. Τώρα ὅμως, ποῦ ὅρμησα πρὸς τὰ ἄφθαρτα καὶ ἀόρατα, εἶμαι μαζί σου.

Τὸ τέταρτον τμῆμα δὲν ἀφήνει πλέον τὸν ἄνθρωπο νὰ εἶναι κοινός, ἀλλὰ τὸν συνάπτει μὲ τὸν Θεὸ καὶ τὸν κάνει ἄνθρωπο τοῦ Θεοῦ, καὶ γι’ αὐτὸ ἡ ἀρχή του, δηλαδὴ ὁ 89ος ψαλμός, ἐπιγράφεται "Προσευχὴ Μωϋσή, ἀνθρώπῳ τοῦ Θεοῦ".

Τὸ δὲ πέμπτον τμῆμα ἀνεβάζει τὸν ἄνθρωπο στὸ ὑψηλότερο μέρος τῆς ἀναβάσεως, ὅπου εὑρίσκεται ὅλη ἡ συμπλήρωση τῆς ἀνθρωπίνης σωτηρίας. "Πᾶσα, φησί, πνοὴ αἰνεσάτω τὸν Κύριον", διότι τὸ τελευταῖο τμῆμα τῶν ψαλμῶν τελειώνει σὲ αὐτὸ τὸ ρητό».

Ἀπὸ ὅλα ὅσα σημειώθηκαν πιὸ πάνω μπορεῖ νὰ συμπεράνη κανεὶς τὸ πόσο μεγάλη ὠφέλεια ἀποκομίζει ἐκεῖνος ὁ ὁποῖος ἀγαπᾶ νὰ προσεύχεται μὲ τὸ βιβλίο τῶν ψαλμῶν, τὸ ὁποῖο τοὺς πρώτους χριστιανικοὺς αἰῶνες, ὅπως εἴδαμε, ἦταν σὲ καθημερινὴ χρήση καὶ μάλιστα ἡ γνώση καὶ ἡ ἑρμηνεία του ἐθεωρεῖτο ὡς ἀπαραίτητη προϋπόθεση εἰσόδου στὸν ἱερὸ Κλῆρο.–