Κύριο ἄρθρο: Ἀποτέφρωση τῶν σωμάτων

Μητροπολίτου Ναυπάκτου & Ἁγίου Βλασίου Ἱεροθέου

(Δημοσιεύθηκε στὴν Ἐφημερίδα «Ἐμπρὸς» Ναυπάκτου, 14-11-2008)

Σὲ μιὰ πλουραλιστικὴ καὶ πολυπολιτισμικὴ κοινωνία τίθενται θέματα γιὰ τὰ ὁποῖα τὶς παλαιότερες ἐποχὲς θὰ ἦταν ἀδιανόητη ἡ συζήτηση. Ἕνα ἀπὸ αὐτὰ τὰ θέματα εἶναι καὶ ἡ λεγόμενη καύση τῶν νεκρῶν, γιὰ τὴν ὁποῖα γίνεται πολὺς λόγος στὶς ἡμέρες μας. Ἤδη θεσπίσθηκε ὁ νόμος ποὺ τὴν ἐπιτρέπει, μὲ προϋποθέσεις, καθὼς ἐπίσης ὑπάρχει καὶ σχετικὴ ἀπόφαση τοῦ Συμβουλίου τῆς Ἐπικρατείας. Σὲ πανελλαδικὴ Ἡμερίδα ποὺ ἔγινε στὴν Λάρισα, στὴν ὁποῖα συμμετεῖχαν ἐκπρόσωποι τῶν κομμάτων, νομικοί, ἰατροδικαστὲς κλπ. μοῦ δόθηκε ἡ εὐκαιρία νὰ ἀναπτύξω διεξοδικὰ τὶς θέσεις τῆς Ἐκκλησίας πάνω στὸ θέμα αὐτό. Ἐδῶ πολὺ συνοπτικὰ θὰ ἤθελα νὰ καταγράψω μερικὰ ἀπαραίτητα διευκρινιστικὰ σημεῖα.

1. Τρόπος ἀποτέφρωσης

Κακῶς γίνεται λόγος γιὰ καύση τῶν νεκρῶν, ἐνῷ στὴν πραγματικότητα πρόκειται γιὰ ἀποτέφρωση τῶν σωμάτων. Μεταξὺ καύσεως καὶ ἀποτεφρώσεως ὑπάρχει μεγάλη διαφορά. Ἄλλο ἡ καύση τοῦ σώματος, ποὺ μπορεῖ νὰ γίνη μὲ μιὰ πυρκαγιά, καὶ ἄλλο ἡ ἀποτέφρωση τοῦ σώματος ποὺ γίνεται μὲ τεχνητὸ τρόπο. Αὐτὸ λέγεται ἀπὸ τὴν ἄποψη ὅτι, ὅπως εἶναι γνωστόν, ὁ βιολογικὸς ὀργανισμὸς τοῦ ἀνθρώπου ἀποτελεῖται ἀπὸ ὀργανικὰ στοιχεῖα, τὰ ὁποῖα ἀποσυντίθεται καὶ μὲ φυσικὸ τρόπο, ἀφοῦ ἡ ἀποσύνθεση τοῦ σώματος εἶναι μιὰ βραδεῖα καύση, ἀλλὰ ἀποτελεῖται καὶ ἀπὸ ἀνόργανα στοιχεῖα, ὅπως εἶναι τὰ κόκκαλα, τὰ ὁποῖα καίγονται σὲ ὑψηλὲς θερμοκρασίες.

Ἔτσι, γιὰ τὴν ἀποτέφρωση τῶν σωμάτων κατασκευάζονται εἰδικοὶ κλίβανοι-φοῦρνοι-κρεματόρια, μέσα στὰ ὁποῖα προκαλοῦνται εἰδικὲς θερμοκρασίες μεταξὺ 760 – 1150 Cο, καὶ ἡ διαδικασία κρατᾶ 3-5 ὧρες. Ἐπειδή, ὅμως, δὲν ἀποτεφρώνονται ὅλα τὰ στοιχεῖα τοῦ σώματος, γι' αὐτὸ καὶ ὑπάρχει εἰδικὸ μηχάνημα ποὺ τὰ ἀλέθει. Ἐπίσης, πρὶν τὸ σῶμα τεθεῖ στὸν κλίβανο-κρεματόριο, ἀφαιροῦνται ὅλα τὰ ξένα στοιχεῖα, ὅπως βηματοδότες, μεταλλικὲς βαλβῖδες, ἀρθροπλαστικές, καλώδια, κλπ. Γι' αὐτὸ καὶ ἡ Διεθνὴς Ἕνωση γιὰ Κηδεῖες καὶ Ἀποτεφρώσεως ἐξέδωσε κατευθυντήριες ὁδηγίες σχετικὰ μὲ τὸ πῶς θὰ γίνεται ἡ ἀποτέφρωση.

2. Ἔξοδα, μόλυνση περιβάλλοντος

Μερικοὶ ὑπέρμαχοι τῆς ἀποτεφρώσεως τῶν σωμάτων κάνουν λόγο γιὰ τὴν ἐξοικονόμηση χρημάτων σὲ σχέση μὲ τὶς κηδεῖες, καθὼς ἐπίσης γιὰ τὴν μὴ μόλυνση τοῦ περιβάλλοντος ποὺ γίνεται μὲ τὸν ἐνταφιασμὸ τῶν σωμάτων. Ὅμως καὶ τὰ δύο αὐτὰ θέματα ἔχουν τὴν ἀπάντησή τους. Ἡ ἀποτέφρωση τῶν σωμάτων στοὺς κλιβάνους ποὺ θὰ δημιουργηθοῦν, μὲ τὶς εἰδικὲς προϋποθέσεις ποὺ προβλέπει ὁ νόμος, δὲν εἶναι ἀνέξοδη, μᾶλλον δὲ θὰ ἀπαιτοῦνται καὶ μεγάλα χρηματικὰ ποσά. Μὲ τὴν εὐκαιρία αὐτὴ θὰ ἤθελα νὰ ἐπισημάνω ὅτι θὰ πρέπει ὅλοι νὰ περιορίσουμε τὰ ἔξοδα γιὰ τὶς κηδεῖες, ποὺ τὰ περισσότερα ἐκφράζουν ματαιοδοξία καὶ τίποτε περισσότερο.

Ἀκόμη, ἡ ἄποψη ὅτι ὁ ἐνταφιασμὸς τῶν σωμάτων μολύνει τὸ περιβάλλον, ἐνῷ ἡ ἀποτέφρωση δὲν τὸ ἐπιβαρύνει, δὲν εἶναι σωστή. Ἔχει διαπιστωθῇ ὅτι μὲ τὴν ἀποτέφρωση στοὺς εἰδικοὺς κλιβάνους ἀπελευθερώνονται χημικὲς οὐσίες, ὅπως μόλυβδος, ὑδράργυρος, διοξίνες καὶ φουράνια, μονοξείδιο τοῦ ἄνθρακα, ὀξείδιο τοῦ ἀζώτου, διοξείδιο τοῦ θείου κλπ. Μερικὲς δὲ ἀπὸ αὐτὲς βρίσκονται σὲ ἐπιτρεπτὰ ὅρια, ἄλλες δὲ ὑπερβαίνουν τὰ ὅρια. Ἀπὸ ἔρευνες ἔχει διαπιστωθῇ ὅτι οἱ «ρύποι» αὐξάνουν ὅσο αὐξάνεται ἡ θερμοκρασία τῆς ἀποτέφρωσης. Μάλιστα δὲ τὸ κύριο πρόβλημα εἶναι μὲ τὸν ὑδράργυρο ποὺ προέρχεται κυρίως ἀπὸ τὸ ἀμάγαλμα στὰ σφραγίσματα τῶν δοντιῶν. Ἐπίσης, μόλυνση τοῦ περιβάλλοντος γίνεται καὶ ἀπὸ τὰ καύσιμα ποὺ χρησιμοποιοῦνται γιὰ τὴν ἀποτέφρωση καὶ ἴσως ἀπὸ τὰ ὑλικὰ στὰ κιβώτια ποὺ καίγονται. Βεβαίως, πρέπει νὰ προστεθῇ ὅτι ἡ ἀποτέφρωση ἀπαιτεῖ σημαντικὴ κατανάλωση καυσίμων γιὰ τὴν λειτουργία τῶν κλιβάνων.

Ἔτσι ἡ ἀποτέφρωση δὲν εἶναι ἀνέξοδος καὶ ἀκίνδυνη γιὰ τὸ περιβάλλον.

3. Ἡ διδασκαλία τῆς Ἐκκλησίας

Ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία γιὰ εἴκοσι αἰῶνες ἀκολουθεῖ τὴν παράδοση τῆς ταφῆς τῶν σωμάτων ἀπὸ σεβασμὸ στὸ ἀνθρώπινο σῶμα. Ὅμως, σέβεται καὶ τὴν ἐλευθερία ἐκείνων ποὺ ἐπιθυμοῦν τὴν ἀποτέφρωση, γιὰ λόγους συνειδήσεως. Φυσικά, καὶ ὅσοι ἐπιλέγουν τὴν ἀποτέφρωση θὰ πρέπει νὰ σέβονται καὶ τὴν δογματικὴ διδασκαλία τῆς Ἐκκλησίας καὶ θὰ ἀντιλαμβάνονται τὴν δυσκολία τῆς νὰ κηδεύη ἀνθρώπους, οἱ ὁποῖοι γιὰ δικούς τους λόγους δὲν πιστεύουν στὴν ἀξία τοῦ ἀνθρωπίνου σώματος, οὔτε στὴν ὕπαρξη τῆς ψυχῆς μετὰ τὸν θάνατο, οὔτε στὴν ἀνάσταση τοῦ σώματος, οὔτε στὴν ὕπαρξη τοῦ Θεοῦ.

Ἐδῶ πρέπει νὰ σημειωθῇ ὅτι ἡ νομικὴ θέσπιση τῆς καύσεως τῶν νεκρῶν δὲν τίθεται μέσα στὴν διαδικασία τοῦ λεγομένου χωρισμοῦ Ἐκκλησίας – Πολιτείας, ὅπως νομίζουν μερικοί. Εἶναι γνωστὸν ὅτι ἡ σχέση τῆς Ἐκκλησίας μὲ τὴν Πολιτεία τίθεται στὸ ἄρθρο 3 τοῦ Συντάγματος. Ὅμως, διάφορα προσωπικὰ καὶ κοινωνικὰ θέματα, ὅπως καὶ ἐκεῖνα ποὺ σχετίζονται μὲ τὴν ἐλευθερία τῆς θρησκευτικῆς καὶ ἄλλης συνειδήσεως, καθορίζονται ἀπὸ τὸ ἄρθρο 13 τοῦ Συντάγματος, τὸ ὁποῖο ὑπέρκειται τοῦ 3ου ἄρθρου. Ἔτσι, ἡ Πολιτεία δὲν ἐμποδίζεται νὰ λαμβάνη ἀποφάσεις σεβόμενη τὴν ἐλευθερία τῆς συνειδήσεως τῶν πολιτῶν της, ὅταν αὐτὴ ἡ ἐλευθερία δὲν καταργεῖ τὴν ἑνότητα καὶ τὴν ὀντολογία τῆς Πολιτείας.

Πάντως, ἡ Ἱεραρχία τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος ἔχει ἀποφασίσει σὲ ἑπόμενη Συνεδρίασή της νὰ συζητήση τὸ θέμα καὶ νὰ ἀποφασίση σχετικὰ μὲ τὸ ποιά στάση θὰ τηρήση ὡς πρὸς τὸ ἐὰν θὰ τελῇ τὴν ἐξόδιο ἀκολουθία στοὺς ἀνθρώπους ἐκείνους οἱ ὁποῖοι ἀπὸ δικούς τους λόγους ἐπιλέγουν τὴν ἀποτέφρωση τῶν σωμάτων τους. Ἐνημερωτικὰ ἀναφέρω ὅτι οἱ Ἑβραῖοι καὶ οἱ Ἰσλαμιστὲς δὲν ἐπιτρέπουν τὴν ἀποτέφρωση, ἡ Καθολικὴ Ἐκκλησία δὲν ἀπαγορεύει τὴν ἀποτέφρωση γιὰ τὰ μέλη της, ἐκτὸς καὶ ἂν ἐπιλέχθηκε γιὰ λόγους ποὺ εἶναι ἀντίθετοι μὲ τὴν διδασκαλία της, οἱ Λουθηρανοί, Ἀγγλικανοὶ καὶ ἄλλοι Προτεστάντες τὴν ἐπιτρέπουν.

4. Ἡ ψυχολογικὴ ἀντιμετώπιση τοῦ θέματος

Δὲν πρέπει νὰ παραθεωρήσουμε καὶ τὴν ψυχολογικὴ διάσταση τοῦ θέματος. Οἱ σύγχρονοι ψυχαναλυτὲς ὑποστηρίζουν, ὕστερα ἀπὸ κλινικὲς μελέτες, ὅτι τὸ πένθος τοῦ ἀνθρώπου ἀπὸ τὸν θάνατο ἑνὸς ἀγαπητοῦ τους προσώπου εἶναι μιὰ ὑπαρξιακὴ κατάσταση ποὺ τραυματίζει τὴν ἀνθρώπινη ὕπαρξη. Ἡ διαδικασία ὡριμάνσεως καὶ θεραπείας τοῦ πένθους περνᾶ ἀπὸ πολλὰ στάδια καὶ σὲ αὐτὸ παίζουν ρόλο, ὄχι μόνον ἡ προσωπικότητα τοῦ ἀνθρώπου καὶ ἡ παιδεία του, ἀλλὰ καὶ ἡ θέα καὶ ἡ ταφὴ τοῦ σώματος τοῦ νεκροῦ, τὸ κλάμα καὶ τὰ μοιρολόγια, ἡ τελετὴ τῆς κηδείας ποὺ ἔχει μεγάλη θεραπευτικὴ ἀξία ἀπὸ ψυχολογικῆς πλευρᾶς, ὁ ἐνταφιασμὸς τοῦ σώματος καὶ οἱ ἐπισκέψεις στὸ μνῆμα. Ὅταν ὁ ἄνθρωπος ἀπομακρύνεται ἀπὸ ὅλες αὐτὲς τὶς διαδικασίες, τότε παραμένει ἀθεράπευτος ὡς πρὸς τὸ πένθος καὶ δημιουργοῦνται διάφορα ψυχολογικὰ καὶ ψυχιατρικὰ προβλήματα.

Ἐπίσης, οἱ σύγχρονοι ψυχολόγοι ἰσχυρίζονται ὅτι ἕνας ἀπὸ τοὺς λόγους ποὺ ὁ ἄνθρωπος ἐπιθυμεῖ τὴν ἀποτέφρωση τοῦ σώματός του εἶναι καὶ ἡ ὑποσυνείδητη ὀργὴ ἐναντίον τῶν ἀνθρώπων ποὺ εἶναι κοντά του καὶ ἐναντίον τῆς κοινωνίας καὶ μὲ τὸν τρόπον αὐτὸν ἐκφράζει τὴν ἀτομική, ὑπαρξιακὴ μοναξιά του. Γενικά, οἱ ἀπαιτήσεις τῶν συγχρόνων ἀνθρώπων πρέπει νὰ ἐξετάζονται ἀπὸ πολλὲς πλευρὲς καὶ νὰ γίνεται ἐνδελεχὴς ἀνάπτυξη ἀπὸ κοινωνιολογικῆς, ψυχολογικῆς, οἰκολογικῆς καὶ ὑπαρξιακῆς ἀπόψεως. Δὲν μοῦ ἀρέσουν οὔτε τὰ συνθήματα, οὔτε οἱ βερμπαλισμοὶ οὔτε καὶ οἱ φανατισμοί. Τὰ θέματα πρέπει νὰ μελετῶνται μὲ ψυχραιμία καὶ νηφαλιότητα καὶ τελικὰ μὲ σεβασμὸ ἀφ' ἑνὸς μὲν στὴν ἐλευθερία τῆς συνείδησης τοῦ καθενός, ἀφ' ἑτέρου δὲ στὴν θεολογία τῆς Ἐκκλησίας. Οὔτε ἡ συνείδηση τοῦ ἀνθρώπου πρέπει νὰ παραβιάζεται, ἀλλ' οὔτε καὶ ἡ Ἐκκλησία νὰ ἐκκοσμικεύεται.