Ναυπάκτου Ἱερόθεος γιὰ «Τὸ μάθημα τῶν Θρησκευτικῶν στὰ Σχολεῖα»

Μητροπολίτου Ναυπάκτου & Ἁγίου Βλασίου Ἱεροθέου

***

«Τὸ μάθημα τῶν Θρησκευτικῶν στὰ Σχολεῖα»

(Δημοσιεύθηκε στὴν Ἐφημερίδα "Ἐμπρὸς" Ναυπάκτου, στὶς 12-9-2008)

Οἱ τρεῖς πρόσφατες ἐγκύκλιοι τοῦ Ὑπουργείου Παιδείας καὶ Θρησκευμάτων γιὰ τὸ μάθημα τῶν Θρησκευτικῶν στὰ Σχολεῖα δημιούργησαν ἔντονες συζητήσεις, ἀρνητικὲς ἡ θετικές. Ἡ Ἱερὰ Σύνοδος τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος συζήτησε τὸ θέμα καὶ ἀπεφάσισε νὰ παραμείνη ἡ κατάσταση ὅπως εἶχε καθορισθῇ μὲ ἐγκύκλιο τῆς πρώην Ὑπουργοῦ κ. Γιαννάκου, δηλαδὴ νὰ ἀπαλλάσσεται ἀπὸ τὴν διδασκαλία τῶν θρησκευτικῶν ὅποιος ἐπικαλεῖται λόγους συνειδήσεως.

Θεωρῶ ὅτι τὸ θέμα αὐτὸ εἶναι πάρα πολὺ σημαντικὸ καὶ ἐντοπίζονται τρεῖς πλευρές, ἤτοι τὸ ἄν, τὸ πῶς καὶ τὸ ποιός.

Τὸ «ἂν» ἀναφέρεται στὸ ἂν πρέπει νὰ διδάσκεται τὸ μάθημα τῶν θρησκευτικῶν. Ἡ ἀπάντηση σὲ αὐτὸ εἶναι θετική, ὅπως τὸ ἐπιβάλλει καὶ τὸ 16ο ἄρθρο τοῦ Συντάγματος, στὸ ὁποῖο πρέπει νὰ ἐντοπισθοῦν οἱ φράσεις: «Ἡ παιδεία ἀποτελεῖ βασικὴ ἀποστολὴ τοῦ Κράτους», «τὴν ἀνάπτυξη τῆς θρησκευτικῆς συνειδήσεως» καὶ «τὴν διάπλαση σὲ ἐλεύθερους καὶ ὑπεύθυνους πολῖτες».

Νομίζω ὅτι αὐτὸ ποὺ ἴσχυε μέχρι τώρα συνδύαζε καὶ τὴν διδασκαλία τοῦ μαθήματος τῶν θρησκευτικῶν καὶ τὴν ἐλεύθερη συνείδηση τῶν μαθητῶν. Ἄλλωστε, αὐτὸ εἶχε ἀποφανθῇ καὶ τὸ Συμβούλιο τῆς Ἐπικρατείας. Αὐτὴ εἶναι καὶ ἡ πρακτικὴ ποὺ ἐφαρμόζεται στὴν Εὐρωπαϊκὴ Ἕνωση. Ἂν οἱ μαθητὲς ἀπαλλάσσονται ἀπὸ τὸ μάθημα τῶν θρησκευτικῶν, χωρὶς αἰτιολογία, αὐτὸ θὰ ἀνοίξη τοὺς ἀσκοὺς τοῦ Αἰόλου καὶ γιὰ ἄλλα μαθήματα, ὅπως τὴν ἱστορία, τὴν κοινωνιολογία, τὴν γυμναστική, τὰ ἀρχαῖα Ἑλληνικὰ κλπ. καὶ θὰ ἀφήση τὰ παιδιὰ ἐντελῶς ἀνυπεράσπιστα στοὺς κινδύνους ἀπὸ διάφορα σύγχρονα ἰδεολογικὰ καὶ θρησκευτικὰ ρεύματα ποὺ δημιουργοῦν καταστρεπτικὰ ἀποτελέσματα.

Τὸ «πῶς» ἔχει ἰδιαίτερη σημασία, κατὰ τὴν ἄποψή μου, ποὺ συνδέεται μὲ τὸ πὼς θὰ διδάσκεται τὸ μάθημα τῶν θρησκευτικῶν, ποιό θὰ εἶναι τὸ περιεχόμενό του. Δὲν ἔχω μελετήσει τὰ ὑπάρχοντα βιβλία τῶν θρησκευτικῶν, ἀλλὰ ἔχω τὴν ἄποψη ὅτι πρέπει νὰ διδάσκεται ἡ ἱστορία τοῦ τόπου καὶ ὁ πολιτισμός του, τοῦ ὁποίου σημαντικὸ μέρος κατέχει ἡ θρησκεία, ἀκόμη καὶ οἱ θρησκεῖες καὶ τὰ σύγχρονα θρησκευτικὰ ρεύματα, μὲ ἕναν πολὺ ὡραῖο καὶ ἔξυπνο τρόπο. Ἄλλωστε, οἱ σημερινοὶ νέοι πρέπει νὰ μελετοῦν τὴν ἱστορία, τὸν πολιτισμὸ καὶ τὴν παράδοση τοῦ τόπου καὶ τὶς θρησκεῖες, γιατί αὐτό τους δίνει, ἐκτὸς τῶν ἄλλων, καὶ τὴν δυνατότητα νὰ ἀποκτήσουν τὴν πολιτιστικὴ ταυτότητά τους καὶ νὰ μὴ γίνονται θύματα κάθε τυχοδιώκτου. Καὶ σὲ αὐτὸ ἔχει εὐθύνη ἡ Πολιτεία.

Τὸ «ποιός» θὰ διδάσκη τὸ μάθημα τῶν θρησκευτικῶν καὶ αὐτὸ ἔχει πολὺ μεγάλη σημασία. Στὰ Σχολεῖα τῆς περιοχῆς μας ἐργάζονται καλὰ οἱ θεολόγοι ἐκπαιδευτικοί. Ὅμως ἀπ' ὅ,τι ἀκοῦμε ἀπὸ ἄλλες περιοχές, εἶναι δυνατὸν ὁ καθηγητὴς θρησκευτικῶν νὰ κινῆται μεταξὺ τοῦ τελείως ἀδιάφορου-ἄσχετου ἕως τοῦ συντηρητικοῦ. Ἡ Πολιτεία πρέπει νὰ ἐνδιαφερθῇ καὶ γιὰ τὸ θέμα αὐτό.

Ἡ γενική μου ἐντύπωση εἶναι ὅτι οἱ θεολόγοι Καθηγητὲς προσφέρουν στὴν παιδεία, γιατί τὸ μάθημα τοὺς δίνει τὴν δυνατότητα, ἂν εἶναι ἔξυπνοι καὶ εὐσυνείδητοι, νὰ βοηθήσουν τὰ παιδιὰ μὲ τὴν προσωπικότητά τους, τὸ ἦθος τους καὶ τὴν πεῖρα τῆς ζωῆς, ἀφοῦ τοὺς βοηθᾶ σὲ αὐτὸ ἡ ποικιλία τῶν θεμάτων τοῦ μαθήματος. Οἱ θεολόγοι, ὅπως καὶ ἄλλοι καθηγητές, ἔχουν τὴν εὐκαιρία νὰ ἀναπληρώνουν τυχὸν κοινωνικὲς καὶ οἰκογενειακὲς ἐλλείψεις καὶ προσωπικὲς ψυχολογικὲς ἀναπηρίες τῶν σημερινῶν παιδιῶν καὶ νὰ τοὺς συμπαραστέκονται στὰ πολλὰ προβλήματά τους, ὡς πνευματικοὶ γονεῖς καὶ ἐκπρόσωποι τῆς κοινωνίας. Ἄλλωστε σήμερα, τοὐλάχιστον στὴν πατρίδα μας, δὲν ἰσχύει τὸ σύνθημα «ἡ θρησκεία εἶναι τὸ ὄπιον τοῦ λαοῦ», ἀλλ' ὅτι τὸ ποικιλότροπο ὄπιο (ναρκωτικά, καταστροφικὲς ἰδεολογίες καὶ λατρεῖες) εἶναι ἡ θρησκεία τοῦ λαοῦ. Ἔτσι, μεγαλύτερη σημασία πρέπει νὰ δοθῇ στὸ «πῶς» καὶ τὸ «ποιός».

***

«Τὸ μάθημα τῶν Θρησκευτικῶν στὰ Σχολεῖα»

(Δημοσιεύθηκε στὴν Ἐφημερίδα "Τὸ Βῆμα" τῆς Κυριακῆς, 10-8-2008)

Ἡ πρόσφατη ἀπόφαση τοῦ Ὑπουργείου Παιδείας καὶ Θρησκευμάτων γιὰ τὴν μὴ παρακολούθηση τοῦ μαθήματος τῶν Θρησκευτικῶν ἀπὸ μαθητὲς μὲ μιὰ ἁπλὴ δήλωση «χωρὶς αἰτιολογία» δημιούργησε θετικὲς καὶ ἀρνητικὲς συζητήσεις. Τὸ θέμα ἀπὸ πλευρᾶς Ἐκκλησίας το χειρίζεται ἡ Ἱερὰ Σύνοδος τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος. Ἐδῶ θὰ ἀρκεσθῶ νὰ διατυπώσω μερικὲς σκέψεις μὲ συντομία ὄχι ὡς Κληρικὸς τῆς Ἐκκλησίας, ἀλλ' ὡς πολίτης αὐτῆς τῆς Χώρας.

Τὸ Ὑπουργεῖο Παιδείας ὑποτίθεται ὅτι ἐξέτασε πλήρως τὸ θέμα προκειμένου νὰ καταλήξη στὴν ἀπόφαση αὐτή. Ὑπάρχουν ὅμως μερικοὶ προβληματισμοί, ποὺ δὲν γνωρίζω ἐὰν ἐλήφθησαν ὑπ' ὄψη.

1. Τὸ 16 ἄρθρο τοῦ ἐν ἰσχύι Συντάγματος σαφῶς διαγορεύει: «Ἡ παιδεία ἀποτελεῖ βασικὴ ἀποστολὴ τοῦ Κράτους καὶ ἔχει σκοπὸ τὴν ἠθική, πνευματική, ἐπαγγελματικὴ καὶ φυσικὴ ἀγωγὴ τῶν Ἑλλήνων, τὴν ἀνάπτυξη τῆς ἐθνικῆς καὶ θρησκευτικῆς συνειδήσεως καὶ τῆς διάπλασής τους σὲ ἐλεύθερους καὶ ὑπεύθυνους πολῖτες». Ἑπομένως τὸ μάθημα τῶν Θρησκευτικῶν στὰ Σχολεῖα μὲ ὅποια μορφὴ ἐπιλέξη νὰ γίνεται τὸ ὑπεύθυνο Ὑπουργεῖο, ἔχει συνταγματικὴ κατοχύρωση. Ἂς σημειωθῇ ὅτι γίνεται λόγος γιὰ «θρησκευτικὴ συνείδηση» καὶ ὄχι γιὰ ἐκκλησιαστικὴ ἀγωγή. Μὲ αὐτὲς τὶς προϋποθέσεις τὸ μάθημα τῶν Θρησκευτικῶν εἶναι ὑποχρεωτικό. Ὁ κ. Γεώργιος Κρίππας, δρ. Συνταγματικοῦ Δικαίου, σὲ σχετικὴ μελέτη τοῦ μὲ τίτλο «Ἡ συνταγματικὴ κατοχύρωσις τοῦ μαθήματος τῶν Θρησκευτικῶν παρ' ἡμῖν καὶ ἐν τῇ ἀλλοδαπῇ» μὲ ἰσχυρὴ ἐπιχειρηματολογία ἀπέδειξε ὅτι εἶναι ὑποχρεωτικὴ ἡ διδασκαλία τοῦ μαθήματος τῶν Θρησκευτικῶν στὴν Ἑλλάδα, σύμφωνα μὲ τὸ Σύνταγμα καὶ τὴν νομολογία, ἀλλὰ εἶναι κατοχυρωμένη ἡ διδασκαλία του καὶ στὶς Εὐρωπαϊκὲς καὶ ἄλλες χῶρες.

2. Ἡ θρησκεία στὴν ὁποία ἀναφέρεται τὸ μάθημα τῶν Θρησκευτικῶν εἶναι εὐρύτερη τοῦ ὅρου Ἐκκλησία καὶ μὲ αὐτὴν τὴν ἔννοια δὲν μπορῶ νὰ διανοηθῶ πὼς μπορεῖ κανεὶς ποὺ ζῆ στὴν σύγχρονη ἐποχὴ νὰ μὴ ἐνδιαφέρεται γιὰ τὸ θέμα αὐτὸ καὶ ἀπὸ πλευρᾶς ἐγκυκλοπαιδικῆς. Ὅταν κάνουμε λόγο γιὰ θρησκεία, ἐννοοῦμε ἕνα σύστημα θρησκειῶν ἀπὸ τὶς κατώτερες μέχρι τὶς ἀνώτερες, ποὺ διακρίνονται ἀνάλογα μὲ τὸ τί ὑπερτερεῖ, ὁ φόβος ἡ ἡ ἀγάπη. Ὁ δεϊσμός, ὁ ἀγνωστικισμός, ἡ μεταφυσική, ἀκόμη καὶ ἡ ἀθεΐα εἶναι ἕνα εἶδος θρησκευτικῆς πίστης, ποὺ ἀσχολεῖται μὲ τὰ δίπολα φόβος-ἀγάπη, ἰδέα-πρόσωπο. Γιὰ παράδειγμα, ὁ Καζαντζάκης σὲ ὅλα τὰ ἔργα του «θεολογεῖ», δηλαδὴ κάνει λόγο γιὰ Θεὸ μὲ διαφορετικὴ κάθε φορὰ ἔννοια. Ἀκόμη καὶ ἡ στρατευμένη ἀθεΐα εἶναι ἕνα εἶδος θρησκείας. Καὶ αὐτὸς ὁ διαφωτισμὸς ποὺ ἐκφράσθηκε τὸν 18ο αἰῶνα δὲν εἶναι ἀθεϊστικός, ἀλλὰ μᾶλλον δεϊστικός. Ἐπίσης, ὁ Μὰξ Βέμπερ ἀπέδειξε τὴν σχέση τοῦ καπιταλισμοῦ μὲ τὴν προτεσταντικὴ ἠθικὴ καὶ ὁ Νικόλαος Μπερντιάγεφ μελέτησε τὴν ἔκφραση τοῦ μαρξισμοῦ μὲ τὸν θρησκευτικὸ ἰουδαϊκὸ μεσσιανισμό. Γενικά, ἡ κάθε ἰδεολογικὴ πολιτική, ἀκόμη καὶ ἡ ἀνεξιθρησκεία, εἶναι ἐπενδυμένη μὲ θρησκευτικὸ μανδύα ἡ ψευτοθεολογικὰ ἐνδύματα, γι' αὐτὸ ἀπαιτεῖται γνώση ὅλων αὐτῶν τῶν ρευμάτων καὶ ἀπομύθευσή τους. Διερωτῶμαι πὼς εἶναι δυνατὸν ὅλο αὐτὸ τὸ πλαίσιο τῆς θρησκευτικότητας νὰ μὴ διδάσκεται στοὺς μαθητές, οἱ ὁποῖοι ζοῦν σὲ μιὰ κοινωνία, ἡ ὁποία οὕτως ἡ ἄλλως διαποτίζεται ἀπὸ θρησκευτικὲς καὶ ἀντιθρησκευτικὲς ἀρχές;

3. Τὸ συναίσθημα, ὅπως διδάσκει ἡ σύγχρονη νευροβιολογία, ἔχει βιολογικὴ ὑποδομὴ καὶ συνδέεται μὲ τὶς συνάψεις τῶν νευρικῶν κυττάρων, ποὺ γίνονται στὸν λεγόμενο ἀμυγδαλοειδῆ πυρῆνα τοῦ ἐγκεφάλου, χωρὶς νὰ ἀρνῆται κανεὶς τὴν σχέση μεταξὺ ψυχῆς καὶ σώματος. Αὐτὸ ἰσχύει καὶ γιὰ τὸ θρησκευτικὸ συναίσθημα, γι' αὐτό, ὅπως πολλοὶ ἰσχυρίζονται, δὲν ὑπάρχει ἄνθρωπος ποὺ νὰ μὴ πιστεύη κάπου, ποὺ νὰ μὴν ἔχη ἕνα θρησκευτικὸ ἰδεολόγημα. Ὅλοι οἱ ἀρχαῖοι φιλόσοφοι, κατὰ τὸν Χάϊντεγκερ, ἀσχολοῦνται μὲ τὸ ἐρώτημα «γιατί νὰ ὑπάρχουν τα ὄντα καὶ ὄχι τὸ τίποτα». Ὅταν, ὅμως, ἡ Πολιτεία ἀγνοῇ αὐτὴν τὴν πραγματικότητα καὶ δὲν θέλη νὰ δώση στοὺς νέους μερικὰ σοβαρὰ θρησκευτικὰ κριτήρια γιὰ νὰ κρίνουν ὀρθά, τότε ἀφήνει ἐλεύθερο τὸ πεδίο σὲ κάθε παραθρησκευτικὸ φαινόμενο καὶ σὲ κάθε ἐκμεταλλευτὴ τοῦ «θρησκευτικοῦ συναισθήματος» γιὰ νὰ ἀναπληρώση αὐτὸ τὸ κενό, μὲ ἀποτέλεσμα νὰ ἀναπτυχθῇ ἕνα ἰδιαίτερα ἐπικίνδυνο φαινόμενο θρησκευτικῆς ἡ ἀντιθρησκευτικῆς τρομοκρατίας. Αὐτὸ θὰ ἔχη φοβερὲς συνέπειες στὸν ψυχολογικὸ καὶ βιολογικὸ κόσμο τοῦ νέου, ἀλλὰ καὶ στὶς κοινωνίες, γιατί θὰ αὐξήση ἀκόμη περισσότερο τὸ φαινόμενο τοῦ κοινωνικοῦ περιθωρίου. Τὸ Εὐρωπαϊκὸ Κοινοβούλιο ἔχει λάβει σοβαρὲς ἀποφάσεις γιὰ τὶς καταστροφικὲς σέκτες ποὺ ἀπειλοῦν τὴν συνοχὴ τῆς κοινωνίας. Ὁπότε, ἡ ὑπεύθυνη Πολιτεία θὰ πρέπει νὰ προσφέρη στοὺς μαθητὲς ἐκείνους, ποὺ δὲν ἐπιθυμοῦν νὰ πληροφορηθοῦν ὅ,τι ἔχει σχέση μὲ θρησκευτικὰ φαινόμενα, αὐθεντικὰ κριτήρια γιὰ νὰ μὴν ἐμπλακοῦν στὰ ἐπικίνδυνα δίχτυα τῶν διαφόρων σεκτῶν.

4. Ἐὰν τὸ λεγόμενο θρησκευτικὸ συναίσθημα σχετισθῇ μὲ τὰ ἀτομικὰ δικαιώματα καὶ τὰ προσωπικὰ δεδομένα καὶ θεωρηθῇ ὅτι ἡ διδασκαλία τῶν Θρησκευτικῶν τὰ παραβιάζει, τότε αὐτὸ ἀργὰ ἡ γρήγορα θὰ ἐπεκταθῇ ἐπικίνδυνα καὶ σὲ ἄλλα μαθήματα. Γιὰ παράδειγμα μπορεῖ νὰ προβληθῇ ὡς αἴτημα ἡ μὴ παρακολούθηση τῆς ἑλληνικῆς ἱστορίας ἀπὸ τοὺς ἀλλοεθνεῖς ἡ γηγενεῖς μαθητὲς ποὺ θὰ ἔχουν προβλήματα νὰ τὴν διδαχθοῦν. Ἀκόμη ἡ μὴ παρακολούθηση τοῦ μαθήματος τῶν Θρησκευτικῶν, «χωρὶς αἰτιολογία», ἐνδεχομένως θὰ τὸ ὑποβαθμίση, λόγῳ ἀδιαφορίας καὶ κοπώσεως τῶν μαθητῶν, μὲ ἀποτέλεσμα νὰ δημιουργήση πρόβλημα στοὺς θεολόγους Καθηγητὲς καὶ τὶς Θεολογικὲς Σχολές, μὲ κοινωνικὲς συνέπειες. Ἐπὶ πλέον αὐτὸ τὸ φαινόμενο θὰ ὀδηγήση ἀναποτρέπτως στὸ νὰ ἀποκτήση τὸ μάθημα τῶν Θρησκευτικῶν ὁμολογιακὸ χαρακτῆρα. Δὲν γνωρίζω ἂν αὐτὸ ἀπασχολῇ τὴν Πολιτεία. Προσπάθησα νὰ καταγράψω τηλεγραφικῶς μερικὲς ἁπλὲς σκέψεις ὄχι ὡς Κληρικός, ἀλλὰ ὡς πολίτης αὐτῆς τῆς Χώρας, ὡς ἄνθρωπος ποὺ ἀσχολεῖται μὲ τὴν πολιτιστικὴ παράδοση τοῦ τόπου, τῆς ὁποίας κέντρο εἶναι πάντα ἡ θρησκεία, ὅπως ἰσχυρίζονται πολλοὶ κοινωνιολόγοι, καὶ ὡς ἄνθρωπος ποὺ βλέπει το ποὺ μπορεῖ νὰ ὀδηγήση τὸν νέο ἡ ἄγνοια τῶν θρησκευτικῶν φαινομένων. Ἡ ἄκρατη ἱκανοποίηση τῶν ἀτομικῶν δικαιωμάτων, ὅταν μάλιστα αὐτὰ μποροῦν νὰ ἐκτραποῦν σὲ ἀντικοινωνικὲς ἐνέργειες καὶ σὲ κατάργηση τῆς κοινωνικῆς συνοχῆς, πρέπει νὰ ἀπασχολῇ σοβαρὰ κάθε ὑπεύθυνη Πολιτεία.