Ναυπάκτου Ἱεροθέου: Ἡ ποιμαντικὴ τῶν ἀθλητῶν

Μητροπολίτου Ναυπάκτου & Ἁγίου Βλασίου Ἱεροθέου

(Ἀπόσπασμα ἀπὸ τὴν Εἰσήγηση τοῦ Σεβασμιωτάτου στὴν Ἱεραρχία τοῦ Ὀκτωβρίου 2006)

Οὕτως ἡ ἄλλως πολλοὶ νέοι συμμετέχουν στοὺς ἀθλητικοὺς Συλλόγους, ἀσκοῦνται στὸν πρωταθλητισμὸ καὶ αὐτὸ δὲν πρέπει νὰ εἶναι ἔξω ἀπὸ τὰ ἐνδιαφέροντα τῆς ποιμαντικῆς τῆς Ἐκκλησίας, μὲ τὴν αἰτιολογία ὅτι ὑπάρχουν πολλὰ προβλήματα στὸ ἀθλητικὸ κίνημα ἀπὸ ἀπόψεως ἰδεολογίας, κοινωνιολογίας καὶ πρακτικῆς. Ἡ Ἐκκλησία πρέπει νὰ ἀσχολῆται μὲ ὅλες τὶς ἀσθένειες τοῦ ἀνθρώπου καὶ τοῦ κοινωνικοῦ του βίου, ἀκόμη καὶ μὲ τὴν λεγομένη ποιμαντικὴ τοῦ «περιθωρίου», πολὺ δὲ περισσότερο μὲ τὴν ποιμαντικὴ τῶν ἀθλητῶν ποὺ εἶναι μιὰ ἰδιαίτερη κοινωνία νέων καὶ ἀσκεῖ μιὰ σημαντικὴ ἐπίδραση στοὺς νέους ἀνθρώπους. Ὁ ἀθλητὴς ποὺ βρίσκεται μέσα στὶς συνθῆκες ποὺ ἀναφέραμε προηγουμένως δὲν παύει νὰ εἶναι ἕνας ἄνθρωπος εὐαίσθητος μὲ ὁράματα καὶ ἐπιδιώξεις, καὶ ἀπὸ πλευρᾶς τῆς Ἐκκλησίας εἶναι μέλος της, γιὰ τὸ ὁποῖο πρέπει νὰ ἐνδιαφερόμαστε. Εἶναι φυσικό, εὑρισκόμενος ὁ ἀθλητὴς μέσα σὲ αὐτὴν τὴν κοινωνία-οἰκογένεια καὶ ἔχοντας φιλοδοξία νὰ ἀναδειχθῇ, νὰ δέχεται ἐπιρροὲς καὶ ἡ ψυχολογική του κατάσταση νὰ ἔχη διάφορες αὐξομοιώσεις.

Γιὰ νὰ διαπιστωθῇ ἡ κατάσταση, ψυχολογικὴ καὶ κοινωνική, στὴν ὁποία ζοῦν οἱ πρωταθλητές, θὰ παραθέσω ἕνα κείμενο ποὺ μοῦ ἔδωσε μιὰ πρώην πρωταθλήτρια καὶ νῦν γυμνάστρια, ποὺ παρουσιάζει τὴν ὅλη ἀτμόσφαιρα μέσα στὴν ὁποία βρισκόταν ἡ ἴδια, ὅταν ἠσκεῖτο στὸν πρωταθλητισμό, τότε ποὺ δὲν ἦταν διαδεδομένο τον ντόπιγκ, καὶ ἐκφράζει τὴν ὅλη ἀτμόσφαιρα ποὺ συναντοῦν καὶ ὅσοι καταγίνονται μὲ τὸν πρωταθλητισμό. Γράφει:

«Ἀγωνία, ἄγχος, ὕπνος μὲ ἀνησυχία. Ἀγωνία, μήπως πᾶνε οἱ κόποι χαμένοι, μήπως διαψεύσω τὸν προπονητή μου, μήπως τὸν ἀπογοητεύσω, μήπως δὲν καταφέρω τὴν ἐπίτευξη τοῦ στόχου μου. Γιατί ἐκτὸς ἀπὸ τὸ ρεκὸρ εἶναι ἴσως καὶ κάποιος ἄλλος στόχος.

Στοὺς ἀρχαρίους ἀθλητὲς πρέπει νὰ ξεκαθαρισθοῦν οἱ στόχοι, καὶ νὰ συνειδητοποιηθῇ γιατί ἀσχολοῦνται μὲ τὸν ἀθλητισμό. Τὸ κάνουν ἐπειδὴ ἔχουν ἐπιλεγῇ ἀπὸ κάποια τὲστ ἡ βρέθηκαν στὸ γήπεδο ἀπὸ κάποια παρέα, ἀπὸ φίλους ἡ συμμαθητές, χωρὶς νὰ γνωρίζουν τί ἀκριβῶς θέλουν νὰ καταφέρουν;

Στὴν ἐφηβικὴ ἡλικία οἱ περισσότεροι ἔχουν κάποιους στόχους: Μιὰ πανελλήνια νίκη ποὺ θὰ τοὺς πριμοδοτῇ τὴν εἴσοδό τους στὸ Πανεπιστήμιο, τὴν ἐπιλογή τους στὴν Ἐθνικὴ ὁμάδα. Στὶς κατηγορίες τῶν ἀνδρῶν καὶ γυναικῶν οἱ περισσότεροι ἐνδιαφέρονται γιὰ τὴν δόξα καὶ τὸ χρῆμα.

Γενικά, ἡ ἀθλητικὴ κοινωνία ἔχει ἕναν ἰδιαίτερο τρόπο ζωῆς. Φυσικὰ δημιουργοῦνται παρέες καὶ ἐκεῖ, σκοπεύοντας ἴσως σὲ κάποια αἰσθήματα, ἀλλὰ κυρίως εἶναι ἄνθρωποι ποὺ μετὰ τὸ σχολεῖο ἡ τὴν δουλειά τους βρίσκονται στὸ γήπεδο, ἀγωνιζόμενοι γιὰ τὸ καλύτερο ρεκόρ, μὲ σκληρὴ προπόνηση καὶ μὲ τὴν ἀγωνία ἂν τὸ καταφέρουν. Ἀφιερώνοντας τὸν ἐλεύθερο χρόνο τους ἐκεῖ, στεροῦνται ἄλλου εἴδους ψυχαγωγία, ἀλλὰ καὶ τὴν πνευματική τους καλλιέργεια.

Αὐτὸ ποὺ χρειάζονται οἱ ἀθλητὲς εἶναι νὰ ἔχουν κάποιον ποὺ θὰ τοὺς καθησυχάση, θὰ τοὺς ἠρεμήση, θὰ τοὺς διαβεβαιώση ὅτι ὅλα θὰ πᾶνε καλά, ἀλλὰ κυρίως θὰ τοὺς διδάξη ποιός εἶναι ὁ πραγματικὸς στόχος τοῦ ἀνθρώπου. Δείχνοντας αὐτὸν τὸν μεγάλο στόχο οἱ ἄλλοι στόχοι γίνονται ὑποδεέστεροι καὶ ἔτσι φεύγει ἡ ἀγωνία ἡ τοὐλάχιστον μετριάζεται.

Παράλληλα, ὅταν διδαχθοῦν τὴν λεγομένη «νοερὰ προπόνηση», ποὺ ἔχει ἡ Ἐκκλησία μαθαίνουν νὰ συγκεντρώνονται εὐκολότερα καὶ μὲ τὴν «ἐσωτερικὴ βουτιὰ» θὰ χαλαρώνουν καὶ θὰ ἠρεμοῦν εὐκολότερα. Ἔτσι φθάνουν εὐκολώτερα στὴν μέγιστη προσπάθεια - μέγιστη χαλαρότητα (τὸ floating ποὺ λένε οἱ Ἀμερικανοί).

Τὸ τελευταῖο λειτουργεῖ καὶ ἀμφίδρομα. Οἱ ἀθλητὲς μαθαίνουν, ἐνῷ βρίσκονται σ’ ἕνα στάδιο μὲ πολὺ θόρυβο, μὲ κίνηση γύρω τους ἀπὸ ἄλλους ἀθλητές, ἀπὸ ὁδηγίες προπονητῶν κλπ., νὰ μὴ ἀκοῦν καὶ νὰ μὴ βλέπουν τίποτε, ἀλλὰ νὰ συγκεντρώνονται στὸ ἀγώνισμά τους, καὶ μάλιστα πολλοὶ εὔκολα μαθαίνουν καὶ τὴν προσευχή, δηλαδὴ μαθαίνουν καὶ πὼς νὰ κάνουν προσευχὴ μὲ συγκεντρωμένο νοῦ. Αὐτὰ μπορεῖ νὰ τοὺς τὰ διδάξη ἕνας πολὺ καλὸς πνευματικός».

Ἀπὸ τὰ λόγια αὐτὰ τῆς πρωταθλήτριας φαίνεται ὅτι ὁ ἀθλητικὸς κόσμος (οἱ προπονητές, οἱ ἀθλητὲς καὶ οἱ οἰκογένειές τους) εἶναι ἕνας κόσμος ποὺ χρειάζεται τὴν ποιμαντικὴ φροντίδα τῆς Ἐκκλησίας. Οἱ ἀθλητές, ὅπως καὶ κάθε ἄνθρωπος ποὺ καταγίνεται μὲ ἔνταση στὴν πραγματοποίηση κάποιου στόχου, ζοῦν μὲ ἀγωνίες, ἀπογοητεύσεις, ἐκδηλώσεις λατρείας ἐκ μέρους τοῦ κόσμου, ἔμμεσους ἐκβιασμούς, ἀλλὰ καὶ ἀποτυχίες σὲ πολλοὺς τομεῖς. Πολλοὶ ἀπὸ αὐτοὺς εἶναι θύματα τῶν ὑψηλῶν ἐπιδιώξεών τους, τοῦ συστήματος καὶ τῆς ἰδεολογίας τοῦ ἀθλητικοῦ κινήματος, δέχονται ἀκόμη μεγάλες ψυχολογικὲς πιέσεις ἀπὸ τὸν κόσμο, ἀλλὰ καὶ ἀπὸ διαφόρους ἀθλητικοὺς παράγοντας, ἀπὸ τὴν ὁμάδα τους, ἀπὸ τοὺς ποικίλους χρηματοδότες, ἀπὸ Ἑταιρεῖες. Ὅταν δὲ πέσουν τὰ φῶτα τῆς δημοσιότητος, ὅπως συμβαίνει καὶ σὲ κάθε ἄλλη περίπτωση, βιώνουν τὴν μοναξιὰ καὶ τὴν ἀπογοήτευση. Ὅλοι οἱ πρωταθλητὲς ζοῦν σὲ μεγάλο βαθμὸ τὴν μοναξιά, μὲ τὴν καθημερινὴ σκληρὴ προπόνηση καὶ πολλὲς φορὲς δὲν μποροῦν νὰ χαροῦν μερικὲς μικροχαρὲς τῆς ζωῆς, ὅπως τὴν ἠρεμία τῶν διακοπῶν κλπ. Πρέπει νὰ μποῦν σὲ ἕνα πρόγραμμα, ἀκόμη καὶ διατροφικό, μὲ τὰ διάφορα ἐνισχυτικὰ εἴδη διατροφῆς, ποὺ οἱ περισσότεροι δὲν γνωρίζουν ἀκριβῶς τί εἶναι, ὁπότε μπορεῖ νὰ πέσουν σὲ παγίδα τῶν διαφόρων παραγόντων.

Ἔτσι, ἕνας καλὸς Ἱερεὺς μπορεῖ νὰ βοηθήση τὸν ἀθλητή, ποὺ γιὰ διαφόρους λόγους βρέθηκε σὲ αὐτὴν τὴν ἰδιαίτερη κοινωνία, νὰ νοηματοδοτήση σωστὰ τὸν βίο του, νὰ θέτη τὶς ὀρθότερες προτεραιότητες στὴν ζωή του ἡ καὶ νὰ διορθώνη τοὺς λαθεμένους στόχους ποὺ ὁ ἴδιος ἔχει βάλει, νὰ ἐξασκῆται στὴν αὐτοσυγκέντρωση, νὰ ἀποβάλλη τὸ ἄγχος, νὰ διορθώνη τὰ λάθη ποὺ ἔχει κάνει ὡς πρὸς τὶς ἐπιλογὲς στὴν ζωή του. Ἐπίσης, θὰ τὸν βοηθήση γενικὰ στὴν προσωπική του ζωή, ἀφοῦ κάθε ἀθλητὴς εἶναι ἄνθρωπος καὶ ὄχι μιὰ μηχανή, καὶ ἰδίως θὰ τὸν βοηθήση στὶς δύσκολες φάσεις ἡ ὅταν ἀποτύχη στὴν πορεία του στὸν ἀθλητικὸ τομέα, ἡ ἀκόμη καὶ ὅταν σταματήση τὸν ἀθλητισμὸ καὶ σβήνουν τὰ φῶτα τῆς δημοσιότητας.

Ἡ πεῖρα τῶν Ἱερέων ποὺ ἀσχολήθηκαν μὲ τὴν λατρεία καὶ τὴν ποιμαντικὴ τῶν ἀθλητῶν στὸ θρησκευτικὸ κέντρο τοῦ Ὀλυμπιακοῦ Χωριοῦ, κατὰ τὴν διάρκεια τῶν Ὀλυμπιακῶν Ἀγώνων τῆς Ἀθήνας, ὑπῆρξε σημαντικὴ ὡς πρὸς τὸ θέμα αὐτό. Ἀπὸ τὸ ἡμερολόγιο τῶν ἱερῶν ἀκολουθιῶν καὶ τῆς ὅλης ποιμαντικῆς δραστηριότητας ποὺ ἀσκήθηκε στὸ παρεκκλήσι τοῦ Ὀλυμπιακοῦ Χωριοῦ, τὸ ὁποῖο ἀπεστάλη καὶ στὴν Ἱερὰ Σύνοδο μετὰ τὸ πέρας τῶν Ὀλυμπιακῶν Ἀγώνων φαίνεται ὅτι στὸν εἰδικὸ χῶρο καθημερινῶς γίνονταν ἱερὲς Ἀκολουθίες, στὶς ὁποῖες προσήρχονταν οἱ ἀθλητές, ὁμαδικὰ ἡ μεμονωμένα, καὶ ἄλλοι ἀθλητικοὶ παράγοντες. Ἐπίσης, γίνονταν θεῖες Λειτουργίες, στὶς ὁποῖες οἱ ἀθλητὲς κοινωνοῦσαν, μάλιστα μερικοὶ ἀπὸ αὐτοὺς ἐξομολογοῦντο προηγουμένως στοὺς Ἱερεῖς, οἱ ὁποῖοι ἀσκοῦσαν αὐτὴν τὴν ποιμαντικὴ διακονία. Ἄλλοι ἀθλητὲς προσήρχονταν στὸ Παρεκκλήσι καὶ ζητοῦσαν ἀπὸ τοὺς Ἱερεῖς νὰ διαβάσουν διάφορες εὐχές, ἡ νὰ συζητήσουν κάποια προβλήματά τους, ἡ νὰ ζητήσουν προσευχὲς γιὰ ἄλλους φίλους τους ποὺ ἀγωνίζονταν. Ἐπίσης, ζητοῦσαν νὰ γίνουν εἰδικὲς δεήσεις, «τρισάγιο» γιὰ ἀποβιώσαντες ἀθλητές.

Ἀπὸ τὸ ἡμερολόγιο αὐτὸ φαίνεται τὸ ὅλο ποιμαντικὸ ἔργο ποὺ ἔγινε τὶς ἡμέρες τῶν Ὀλυμπιακῶν Ἀγώνων ἀπὸ τοὺς Κληρικούς μας, οἱ ὁποῖοι προηγουμένως εἶχαν ἐνημερωθῇ πάνω στὰ προβλήματα αὐτὰ καὶ εἶχαν, κατὰ κάποιο τρόπο, ἐκπαιδευθῇ γιὰ τὸν σκοπὸ αὐτό. Ὑπῆρχαν δὲ περιπτώσεις ποὺ ἀθλητὲς μαζὶ μὲ τοὺς προπονητές τους πήγαιναν στὸ Παρεκκλήσι γιὰ νὰ συζητήσουν διάφορα προβλήματα ποὺ εἶχαν ἀνακύψει.

Αὐτὸ εἶναι φυσικό, ἀπὸ τὴν ἄποψη ὅτι οἱ ἀθλητὲς περισσότερο ἀπὸ κάθε ἄλλον γνωρίζουν τὶς συνθῆκες ποὺ ἐπικρατοῦν στὴν ἀθλητικὴ οἰκογένεια. Αὐτοὶ βιώνουν τὸ ἄγχος νὰ ἐπιτύχουν τὸν στόχο τους καὶ τὸν στόχο τοῦ προπονητοῦ τοὺς• αὐτοὶ θὰ ὑποστοῦν ὅλο αὐτὸ τὸ φάσμα τῶν «διατροφικῶν συμπληρωμάτων»• αὐτοὶ πρέπει νὰ ἀντιμετωπίσουν τὶς συνέπειες τῆς ἀποτυχίας τους γιὰ τὸν ἑαυτό τους, τὴν κοινωνία καὶ τὴν ὁμάδα, ὕστερα μάλιστα ἀπὸ τὴν ἐξοντωτικὴ προετοιμασία καὶ προπόνηση• αὐτοὶ φοβοῦνται τοὺς τραυματισμοὺς καὶ ὅλα τὰ ἐνδεχόμενα «ἀνάποδα» ποὺ θὰ παρουσιασθοῦν κλπ.

Ἔτσι ἐξηγεῖται ὅτι οἱ περισσότεροι ἀθλητὲς ἀναπτύσσουν μιὰ θρησκευτικότητα, πολλὲς φορὲς ἀπροσδιόριστη, αἰσθάνονται τὴν ἀνάγκη τοῦ Θεοῦ καὶ τὶς προσευχὲς τῶν ἀγαπητῶν τους ἀνθρώπων. Καὶ κανεὶς δὲν ἔχει τὸ δικαίωμα νὰ τοὺς στερήση αὐτὴν τὴν ἀνάγκη, πολὺ περισσότερο ἡ Ἐκκλησία, ποὺ παραλαμβάνει τὸν ἄνθρωπο στὴν κατάσταση ποὺ βρίσκεται καὶ στὶς λαθεμένες ἐπιλογές του, ἀλλὰ καὶ τὶς πτώσεις του. Ἐδῶ θὰ πρέπη νὰ σημειωθῇ ὅτι μεγάλη θὰ εἶναι ἡ προσφορὰ τῆς Συνοδικῆς αὐτῆς Ἐπιτροπῆς στὰ «ἄτομα μὲ εἰδικὲς ἀνάγκες» ποὺ ἀσχολοῦνται μὲ τὸν ἀθλητισμὸ καὶ συμμετέχουν στοὺς «παραολυμπιακοὺς ἀγῶνες». Στὶς περιπτώσεις αὐτὲς γίνεται μεγάλη προσπάθεια ἀπὸ τοὺς συγκεκριμένους ἀνθρώπους γιὰ νὰ ἐπιβιώνουν καὶ νὰ χαίρωνται τὴν ζωή. Ἡ Ἱερὰ Σύνοδος δὲν πρέπει νὰ ἀρνῆται σὲ αὐτοὺς τὴν οὐσιαστικὴ προσφορά της.

Βεβαίως γνωρίζω ὅτι διατυπώνονται διάφορες ἀπόψεις, ὅτι, δηλαδή, ἐφ ?σὸν ὁ ἀθλητισμός, ἰδίως ὁ πρωταθλητισμός, ἔχει ξεφύγει ἀπὸ τὸν σκοπό του καὶ ἔχει ἐνταχθῇ μέσα σὲ μιὰ ἐμπορικὴ νοοτροπία, μὲ ὅλες τὶς συνέπειες, ποὺ εἴδαμε προηγουμένως, ἡ Ἐκκλησία δὲν πρέπει νὰ συνεργάζεται μὲ αὐτὸ τὸ σύστημα. Ἀλλὰ τὸ θέμα εἶναι ὅτι τοὺς Ποιμένας τῆς Ἐκκλησίας, πέρα ἀπὸ ὁποιοδήποτε σύστημα, πρέπει νὰ τοὺς ἐνδιαφέρη ὁ ἄνθρωπος, ποὺ ἐνδεχομένως ἔχει πέσει σὲ αὐτὴν τὴν παγίδα καὶ εἶναι θῦμα ἡ θεωρεῖται ὡς «ἐμπόρευμα». Καὶ ὁ ἀθλητὴς δὲν παύει νὰ εἶναι ἄνθρωπος μὲ ψυχικὲς εὐαισθησίες, καὶ ὄχι μηχανὴ ἡ ὑλικό. Ὁπότε, ἡ Ἐκκλησία, διὰ τῶν ποιμένων της, δὲν πρέπει νὰ κωφεύη σὲ αὐτὴν τὴν κατάσταση, στὴν ἀναζήτηση ἐκ μέρους τοῦ ἀνθρώπου μιᾶς αὐθεντικῆς ζωῆς, στὴν μετάνοια καὶ ἐνδεχομένως στὸν τρόπο ἀποδεσμεύσεως ἀπὸ αὐτὴν τὴν κατάσταση.

Ἄλλωστε, ὅλη ἡ κοινωνία βρίσκεται σὲ αὐτὴν τὴν ἰδεολογία τῆς παγκοσμιοποίησης. Τὸ «πνεῦμα τοῦ Καπιταλισμοῦ», ὅπως ἔχει ἀποδείξει ὁ Max Weber, γεννήθηκε ἀπὸ τὴν προτεσταντικὴ ἠθικὴ καὶ ἐπηρεάζει ὅλον τὸν τρόπο ζωῆς τῆς συγχρόνου κοινωνίας, γιατί αὐτὸ τὸ λεγόμενο «πνεῦμα τοῦ Καπιταλισμοῦ» εἶναι στὴν πραγματικότητα ἡ λογικοποίηση τῶν πάντων, ὁ ἄκρατος ὀρθολογισμός. Αὐτὸ δὲν σημαίνει ὅτι θὰ παύσουμε νὰ ἀσχολούμαστε μὲ τὸν ἄνθρωπο ποὺ εἶναι θῦμα της. Οὔτε εἶναι ἐπιτρεπτὸ νὰ ἀδιαφοροῦμε γιὰ τὰ θύματα ἑνὸς πολέμου, ἐπειδὴ ὁ πόλεμος εἶναι κακὸς καὶ οἱ συγκρούσεις δημιουργοῦν τοὺς πολέμους. Βεβαίως, πρέπει νὰ καταγγέλλουμε τὶς μεθόδους καὶ τὴν νοοτροπία τοῦ πεπτωκότος κόσμου, ἀλλὰ δὲν θὰ παύσουμε νὰ ἀσχολούμαστε ποιμαντικὰ μὲ τὸν ἄνθρωπο ποὺ ἔχει πέσει στὴν παγίδα του καὶ εἶναι ἐγκλωβισμένος σὲ αὐτήν.

Θὰ ἤθελα νὰ ἐξομολογηθῶ κάτι. Ἀπὸ πολλὰ χρόνια, ἀκόμη καὶ σήμερα, ἀσχολοῦμαι μὲ θεολογικὰ καὶ νηπτικά - ἡσυχαστικὰ θέματα, ποὺ δείχνουν τὸν τρόπο μὲ τὸν ὁποῖον ἐπιτυγχάνεται ἡ κοινωνία τοῦ ἀνθρώπου μὲ τὸν Θεὸ καὶ τὴν ὑπαρξιακὴ γνώση τοῦ Θεοῦ ποὺ ἀποκτᾶ. Ἀλλὰ αὐτὸ δὲν μὲ ὁδηγεῖ στὸ νὰ ἀρνοῦμαι τὴν ἐνασχόληση μὲ τὸν σύγχρονο ἄνθρωπο, καὶ τὰ προβλήματά του. Ὁ ὥριμος ποιμένας πρέπει νὰ γνωρίζη καὶ τὸν τρόπο, τὴν μέθοδο ποὺ ὁδηγεῖ στὴν θέωση, ἀλλὰ καὶ νὰ εἰσέρχεται μὲ ἀγάπη μέσα στὴν τραγωδία τοῦ ἀνθρώπου. Θὰ πρέπη νὰ συμβαίνη καὶ ἐδῶ ὅ,τι μὲ τοὺς ἰατρούς, οἱ ὁποῖοι πρέπει νὰ κάνουν ἔρευνα καὶ νὰ γνωρίζουν τὴν θεωρία γιὰ ἰατρικὰ ζητήματα, νὰ κάνουν ὁμιλίες καὶ διαλέξεις, ἀλλὰ παράλληλα πρέπει νὰ ἀσχολοῦνται καὶ μὲ τὴν πληγὴ τοῦ ἀρρώστου ἀνθρώπου καὶ νὰ βάζουν τὸ χέρι τους σὲ ὅ,τι εἶναι ἀκάθαρτο, ποὺ συνδέεται μὲ ἕνα τραῦμα καὶ γενικὰ μὲ τὸ ἀνθρώπινο σῶμα.

Αὐτὸ τὸ βλέπουμε στὴν παράδοση τῆς Ἐκκλησίας μας, ὅπως ἐκφράζεται ἀπὸ τοὺς ἁγίους.