Γεγονὸς καὶ Σχόλιο: Ἡ «γήρανση τῆς ψυχῆς»

Δύο πρόσφατες δηλώσεις ἐπωνύμων ἀνθρώπων προκάλεσαν τὸ ἐνδιαφέρον μου, γιατί ἐκφράζουν καὶ ἀπηχοῦν τὶς σκέψεις πολλῶν ἀνθρώπων τῆς ἐποχῆς μας.

Ἡ πρώτη εἶναι τῆς ἠθοποιοῦ Ἀννέζας Παπαδοπούλου ποὺ δήλωσε σὲ συνέντευξή της γιὰ τὴν γήρανση τῆς ψυχῆς:

«Μὲ φοβίζει ἡ δική μου κούραση. Ἡ δική μου ἀπάθεια. Προσπαθῶ τοὐλάχιστον σ’ ἕνα ἰδιωτικὸ χῶρο ν’ ἀνταποκριθῶ ὅσο πιὸ ἀνθρώπινα μπορῶ. Τὸ κατορθώνω; Περισσότερο μὲ θλίβει τὸ γῆρας τῆς ψυχῆς. Ὁ μαρασμός της» (Ἐλευθεροτυπία 12-4-2008). Ἡ θνητότητα καὶ παθητότητα τοῦ σώματος μᾶς βασανίζει ἀπὸ τὴν ἀρχὴ τῆς γεννήσεώς μας, καὶ μᾶς ταλαιπωρεῖ σὲ ὁλόκληρη τὴν ζωή, μὲ τὶς ἀσθένειες, τὴν κούραση, τὶς μεταπτώσεις, τὴν φθορὰ καὶ τελικὰ τὴν ἀγωνία τοῦ θανάτου. Μεγαλύτερη, ὅμως, θλίψη μας προκαλεῖ ἡ γήρανση τῆς ψυχῆς, ποὺ σημαίνει τὴν ἀπουσία νοήματος γιὰ τὴν ζωή. Ἡ ψυχὴ τοῦ ἀνθρώπου ἀναζητᾶ πληρότητα, συνάντηση μὲ τὸν Θεό, καὶ ὅταν δὲν τὸ ἐπιτυγχάνη, αἰσθάνεται τὸν γηρασμό, τὸν μαρασμό. Ἡ ἀπογοήτευση, ἡ ἀπελπισία, ἡ θλίψη, ἡ ἀπόγνωση, τὸ κενὸ εἶναι ἡ γήρανση τῆς ψυχῆς ποὺ δημιουργεῖ τρομερὸ πόνο στὸν ἄνθρωπο, φοβερὸ ἄλγος ὁλοκλήρου τῆς ὑπάρξεώς του.

Ἡ δεύτερη δήλωση εἶναι του Οὐμπέρτο Ἔκο, ποὺ λέει ὅτι προτιμᾶ τὴν ἀνησυχία ἀπὸ τὴν εὐτυχία. Δήλωσε σχετικά:

«Δὲν πιστεύω στὴν εὐτυχία. Πιστεύω μόνο στὴν ἀνησυχία. Δὲν εἶμαι συνεχῶς εὐτυχισμένος, γιατί πάντα αἰσθάνομαι τὴν ἀνάγκη νὰ κάνω κάτι ἄλλο. Ὡστόσο παραδέχομαι πὼς στὴ ζωὴ γνωρίζεις εὐτυχισμένες στιγμὲς ἡ ἔστω ἠμίωρα, συνέβη καὶ σὲ ἐμένα ὅταν π. χ. ἀπέκτησα τὸν πρῶτο μου γιό. Ἐκείνη τὴ στιγμὴ αἰσθάνθηκα εὐτυχής. Ἀλλὰ αὐτὰ εἶναι στιγμὲς ποὺ διαρκοῦν ἐλάχιστα. Ὅσοι λένε ὅτι εἶναι εὐτυχισμένοι στὴ ζωή τους εἶναι ἠλίθιοι. Γι’ αὐτὸ ἐγὼ προτιμῶ ἀντὶ γιὰ εὐτυχισμένος νὰ εἶμαι ἀνήσυχος. Αἰσθάνομαι εὐτυχισμένος, ἂς ποῦμε, ὅταν βρίσκω ἕνα βιβλίο ποὺ ἔψαχνα πολὺ καιρό. Ὅταν τὸ ἀγοράσω καὶ τὸ κρατήσω στὰ χέρια μου, τὸ κοιτῶ, εἶμαι εὐτυχισμένος, ἀλλὰ μετὰ αὐτὴ ἡ αἴσθηση σβήνει. Ἡ πραγματικὴ εὐτυχία εἶναι ἡ ἀνησυχία». (Ἐλευθεροτυπία 9-4-2008).

Ἡ εὐτυχία εἶναι κάτι ποὺ συνδέεται μὲ τὶς αἰσθήσεις καὶ τὶς παροδικὲς εὐχάριστες στιγμές, ποὺ γρήγορα παρέρχονται καὶ ὁ ἄνθρωπος παραμένει κενός. Τὸ νὰ στηρίζεται κανεὶς σὲ τέτοιες ἐξωτερικὲς εὐτυχισμένες στιγμὲς καὶ νὰ ἐξαντλῇ ἐκεῖ τὴν ὅλη του δραστηριότητα εἶναι μιὰ οὐτοπία καὶ χίμαιρα. Αὐτὸς εἶναι ὁ λόγος ποὺ πολλοὶ προτιμοῦν τὴν ἀνησυχία γιὰ κάτι τὸ νέο, τὸ ἀπροσδιόριστο, τὸ ἀνέλπιστο ἡ τέλος πάντων τὸ προσδοκώμενο. Ὅμως καὶ αὐτὴ ἡ ἀνησυχία γιὰ τὸ ἄγνωστο δὲν μπορεῖ νὰ γιατρέψη τὴν «γήρανση» τῆς ψυχῆς. Μπορεῖ καὶ αὐτὸ νὰ εἶναι μιὰ ἰδεολογία, ἕνα ἰδεολογικὸ καὶ ψυχολογικὸ ναρκωτικό, ἕνα ντοπάρισμα τοῦ ἀνθρώπου ποὺ δημιουργεῖ πρόσκαιρη ἱκανοποίηση, ἀλλὰ ἐγκυμονεῖ καὶ πολλὲς ἀπογοητεύσεις.

Θεωρῶ ὅτι ἡ γήρανση τῆς ψυχῆς δὲν ἀποφεύγεται μὲ τὴν ἀνησυχία, ποὺ ἐξίσου μπορεῖ νὰ τὴν διαψεύση, ἀλλὰ μὲ τὴν ἐλευθερία τοῦ προσώπου, τὴν ἀνεξαρτητοποίηση τοῦ ἀνθρώπου ἀπὸ ἰδεολογίες, ἀπὸ ποικίλες ἐξαρτήσεις, εἴτε ἰδεολογικές, εἴτε κοινωνικές, εἴτε ὑπαρξιακές. Τελικά, ἡ ἐλευθερία τοῦ ἀνθρώπου ἀπὸ τὰ ψυχικὰ καὶ σωματικὰ πάθη εἶναι ἡ πραγματικὴ ὑγεία τῆς ψυχῆς, ποὺ δὲν τὴν ἀφήνει νὰ γηράση, οὔτε ἀκόμη καὶ νὰ ὑποφέρη ἀπὸ τὴν ἀνησυχία, γιατί καὶ μιὰ διαρκὴς ἀνησυχία γιὰ μικροπράγματα καὶ μικροχαρὲς εἶναι καὶ αὐτὴ ἀρρώστεια. Ἡ ἐλευθερία τοῦ ἀνθρώπου, ψυχῆς καὶ σώματος, εἶναι ἡ πνευματικὴ ὑγεία. Καὶ ἂν τὸ δοῦμε ἀπὸ χριστιανικῆς, ἀσκητικῆς πλευρᾶς, μποροῦμε νὰ ποῦμε ὅτι ἡ ἐλευθερία ἀπὸ τὰ πάθη μπορεῖ νὰ συνδυασθῇ μὲ τὴν ὁρμὴ πρὸς τὸν Θεό, πρᾶγμα ποὺ κάνει τὴν ψυχὴ καὶ τὸν ἄνθρωπο πάντα εὔρωστο καὶ ὑγιῆ. Ὅλα τὰ ἄλλα εἶναι ὑπαρξιακὲς ἀρρώστειες.

Ν.Ι.