Κύριο ἄρθρο: «Ἀραβοποίηση Πατριαρχείου Ἱεροσολύμων ἢ διατήρηση τοῦ status quo μὲ καινοτόμες λύσεις;»

Μητροπολίτου Ναυπάκτου καὶ Ἁγίου Βλασίου Ἱεροθέου

(δημοσιεύθηκε στὸ Βῆμα τῆς Κυριακῆς, 10-6-2007)

Δυστυχῶς τὰ προβλήματα ποὺ ὑπάρχουν στὸ Πατριαρχεῖο Ἱεροσολύμων δὲν εἶναι πρόσφατα, ἀλλὰ παρατηροῦνταν ἀκόμη καὶ ἀπὸ τὴν περίοδο τῆς Ὀθωμανικῆς κυριαρχίας στοὺς Ἁγίους Τόπους καὶ τὰ μετέπειτα χρόνια, ὅταν μερικοὶ ἀμφισβητοῦσαν τὸ ἐκκλησιαστικὸ καὶ ἑλληνικό-ρωμαίϊκο status quo τῆς περιοχῆς, ἀλλὰ τελικὰ ἐπικυρώνονταν στὴν κυριαρχία τῶν Ἑλλήνων-Ρωμηών τῆς Ἁγιοταφικῆς Ἀδελφότητας. Ὅποιος μελετήσει τὴν ἱστορία τοῦ θέματος, θὰ ἀντιληφθῇ τὸ πρόβλημα ποὺ κατὰ καιροὺς ἀνέκυπτε.

Σκεπτόμενος τὸ θέμα, κατέληξα σὲ μερικὲς διαπιστώσεις, τὶς ὁποῖες παραθέτω πρὸς εὐρύτερη συζήτηση καὶ μελέτη τῶν παραμέτρων καὶ ἐπεξεργασία τοὺς ἀπὸ τοὺς εἰδικούς, ποὺ ἴσως νὰ ἀποτελῇ μιὰ πιθανὴ λύση τοῦ προβλήματος. Κανένας δὲν εἶναι ἀλάθητος, ἀλλὰ ὅλοι μας μποροῦμε νὰ προσφέρουμε τὶς σκέψεις μας, οἱ ὁποῖες ἴσως νὰ βοηθήσουν γιὰ μιὰ πιθανὴ λύση τοῦ προβλήματος ἀπὸ τοὺς εἰδημόνες καὶ τοὺς ἔχοντες ἁρμοδιότητα.

1. Ἡ ἰδανικὴ κατάσταση

Ἡ ἰδανικὴ κατάσταση ποὺ θὰ ἔπρεπε καὶ θὰ μποροῦσε νὰ ἐπικρατῆ στὸ παλαίφατο Πατριαρχεῖο Ἱεροσολύμων εἶναι ἡ οἰκουμενικότητα στὴν διοίκηση καὶ τὴν ποιμαντικὴ διακονία, μέσα στὸ «πνεῦμα» τῆς ὀρθοδόξου ἐκκλησιολογίας καὶ τῆς Ρωμηοσύνης. Αὐτὸ σημαίνει ὅτι οἱ ἀραβόφωνοι καὶ ἑλληνόφωνοι ὀρθόδοξοι Χριστιανοὶ θὰ ἀποτελοῦσαν ἕνα ποίμνιο καὶ οἱ καταλληλότεροι ἀπὸ αὐτούς, χωρὶς διακρίσεις ἀπὸ πλευρᾶς γλώσσας καὶ καταγωγῆς, θὰ γίνονταν Κληρικοί, Ἐπίσκοποι καὶ Πατριάρχες. Αὐτὸς θὰ ἦταν ὁ ἰδανικὸς σκοπὸς καὶ ἡ ὑψίστη προοπτικὴ τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας.

2. Τὰ ὑπάρχοντα προβλήματα

Ἡ ἰδανικὴ καὶ ἐπιθυμητὴ αὐτὴ κατάσταση, ἰδιαιτέρως σήμερα μὲ τὰ νέα δεδομένα ποὺ ὑφίστανται στὴν περιοχὴ δὲν μπορεῖ νὰ ἐπικρατήση, γιατί ἀσκοῦνται διάφορες πολιτικὲς πιέσεις. Γιὰ παράδειγμα. Ἡ πλειονότητα τῆς Ἁγιοταφικῆς Ἀδελφότητος εἶναι ἑλληνικῆς καταγωγῆς καὶ τὸ ποίμνιο εἶναι ἀραβόφωνο (Ἄραβες, Παλαιστίνιοι καὶ Ἰορδανοὶ) ποὺ ἔχουν πολιτικὴ ἀναφορὰ στὶς δικές τους ἐθνικὲς διοικήσεις. Ἔπειτα, ἡ de jure διοίκηση τοῦ Πατριαρχείου προϋποθέτει νὰ ἐξασκῆται μὲ τὸν ἰορδανικὸ νόμο τοῦ 1958, ὁ ὁποῖος ὅμως δὲν μπορεῖ νὰ ἐφαρμοσθῇ, λόγῳ τῆς de facto ἰσραηλινῆς κυριαρχίας. Ἀκόμη, οἱ Ποιμένες τοῦ Πατριαρχείου πρέπει νὰ ὑποστηρίζουν τὰ δίκαια τοῦ ἀραβοφώνου ποιμνίου του, πρᾶγμα τὸ ὁποῖο ἔρχεται σὲ ἀντίθεση μὲ τὴν Κυβέρνηση τοῦ Ἰσραήλ, καὶ ὅταν δὲν τὸ κάνη, γιὰ νὰ μὴ ἐμπλακῇ ἀκόμη περισσότερο στὶς πολιτικὲς διενέξεις, τότε προδίδει τὸ ποίμνιο. Ἐπὶ πλέον, ἡ καταγραφὴ τῆς περιουσίας τοῦ Πατριαρχείου καὶ ἡ διατήρησή της ἡ ἡ ἀπόκτησή της ἀπὸ ἄλλους συνδέεται στενὰ μὲ τὴν μελλοντικὴ διευθέτηση τοῦ μεσανατολικοῦ ζητήματος.

Μὲ αὐτὲς τὶς προϋποθέσεις ἡ Ἐκκλησία στὴν περιοχὴ αὐτὴ ἐμπλέκεται ὁπωσδήποτε στὶς πολιτικὲς καὶ ἐθνικιστικὲς πιέσεις, χάνοντας τὸ σωτηριῶδες καὶ ἀπολυτρωτικό της ἔργο ποὺ εἶναι ἡ σωτηρία τῶν ἀνθρώπων, γιὰ τοὺς ὁποίους σταυρώθηκε καὶ ἀναστήθηκε ὁ Χριστὸς καὶ μετατρέπεται σὲ μιὰ ἐγκοσμιοκρατικὴ Θρησκεία ποὺ χειρίζεται πολιτικὲς καὶ ἐθνικιστικὲς σκοπιμότητες, προσπαθῶντας νὰ κρατήση πολλὲς ἰσορροπίες.

3. Ἡ πιθανὴ λύση

Παρατηρῶντας αὐτὸ τὸ γεγονός, διαπιστώνω ὅτι ὑπάρχουν δύο πιθανὲς λύσεις.

Ἡ πρώτη νὰ μείνουν τὰ πράγματα ὡς ἔχουν, μὲ ἀποτέλεσμα νὰ ἐμπλέκεται τὸ Πατριαρχεῖο στὶς διαμάχες τῆς περιοχῆς μὲ πιθανότητα, ἂν καὶ δύσκολα, νὰ καταλήξη στὴν «ἀραβοποίηση», ἀφοῦ τὸ ποίμνιό του ἀποτελεῖται ἀπὸ Ἄραβας, Ἰορδανούς, Παλαιστινίους καὶ ἐλαχίστους Ἕλληνες καὶ κατ’ αὐτὸν τὸν τρόπο νὰ ἀνατραπῇ καὶ νὰ μετατραπῇ τὸ ἐκκλησιαστικὸ προσκυνηματικὸ status quo στὴν περιοχὴ αὐτή. Στὴν περίπτωση αὐτὴ τὰ προβλήματα θὰ ὀξυνθοῦν ἀκόμη περισσότερο, λόγῳ τῆς κυριαρχίας τοῦ Ἰσραήλ.

Ἡ δεύτερη πιθανὴ λύση –καὶ ἡ πιὸ ριζοσπαστική– εἶναι νὰ παραμείνη τὸ Πατριαρχεῖο Ἱεροσολύμων, ὅπως χαρακτηρίζεται, ὡς «Ἑλληνορθόδοξον (Ροὺμ Ὄρθοντοξ) Πατριαρχεῖον» ἡ «Μοναστήριον τοῦ Παναγίου Τάφου» ἡ «Ἁγιοταφικὴ Ἀδελφότης, ἡ Ἑλληνορθόδοξον (Ροὺμ Ὄρθοντοξ) Μοναστήριον», καὶ νὰ διοικῇ τὰ προσκυνήματα, χωρὶς νὰ ἐμπλέκωνται στὴν διοίκηση οἱ ἀραβόφωνοι ὀρθόδοξοι. Ἄλλωστε, τὰ φιρμάνια κατὰ τὴν διάρκεια τῆς Ὀθωμανικῆς κυριαρχίας ἐκδίδονταν γιὰ τοὺς Ἕλληνες καὶ ἡ δικαιοδοσία αὐτὴ συνεχιζόταν καὶ κατὰ τοὺς νεώτερους χρόνους, μετὰ τὴν ἀπελευθέρωση τῆς περιοχῆς ἀπὸ τοὺς Ὀθωμανούς. Αὐτὸ σημαίνει ὅτι ἡ Ἁγιοταφικὴ Ἀδελφότητα θὰ ἀποτελῆται ἀπὸ Ἕλληνες, τὸ Πατριαρχεῖον θὰ διοικῆται ἀπὸ Ἕλληνες, τὰ προσκυνήματα θὰ παραμείνουν ὡς Ἱερὲς Μονές-Προσκυνήματα τῆς Ἁγιοταφικῆς Ἀδελφότητας, θὰ δέχωνται τοὺς προκυνητὲς καὶ φυσικὰ τὸ Πατριαρχεῖο θὰ ποιμαίνη αὐτοὺς ποὺ θὰ θελήσουν, μὲ δική τους πρωτοβουλία, νὰ ἀνήκουν στὰ ἱερὰ αὐτὰ προσκυνήματα –Μοναστήρια.

Ἡ τελευταία αὐτὴ λύση ἔχει πολλὰ πλεονεκτήματα. Τὸ ἕνα ὅτι δὲν θὰ ὑπονομευθῇ τὸ ἐκκλησιαστικὸ status quo στὴν περιοχὴ αὐτή, γιατί διαφορετικὰ ἂν παρ' ἐλπίδα ἀραβοποιηθὴ τὸ Πατριαρχεῖο, τότε τὰ προβλήματα θὰ αὐξηθοῦν ἀκόμη περισσότερο. Τὸ ἄλλο πλεονέκτημα εἶναι ὅτι ἡ Ἐκκλησία θὰ ἀπεμπλακῇ ἀπὸ τὶς πολιτικὲς πιέσεις ποὺ ἀσκοῦνται καὶ θὰ ἀσκηθοῦν ἀκόμη περισσότερο στὴν εὔθραυστη καὶ ἐπικίνδυνη αὐτὴ περιοχή. Ἔτσι, ἡ ἀναγνώριση τοῦ ἐκλεγέντος κάθε φορὰ Πατριάρχου ἀπὸ τὶς ἐμπλεκόμενες πολιτικὲς καὶ ἐθνικὲς διοικήσεις δὲν θὰ στηρίζεται σὲ πολιτικὰ καὶ ἐθνικὰ κίνητρα, ἀλλὰ καὶ δὲν θὰ χρειάζεται νὰ γίνη ἀναγνώριση. Ἐπὶ πλέον θὰ δοθῇ ἡ δυνατότητα στὸ Πατριαρχεῖο Ἱεροσολύμων νὰ εἶναι παράγων εἰρήνης στὴν περιοχή, γιατί θὰ ἐκτελῇ τὸ ἐκκλησιαστικὸ ἔργο του ἐλεύθερο, χωρὶς νὰ ἐμπλέκεται σὲ πολιτικὲς καὶ ἐθνικιστικὲς σκοπιμότητες.

Στὸ ὑφιστάμενο, λοιπόν, δίλημμα, ἀραβοποίηση ἡ διατήρηση τοῦ ἤδη ὑπάρχοντος ἐκκλησιαστικοῦ status quo –λειτουργία τῶν προσκυνημάτων ὡς Μοναστηριῶν ὑπὸ ἑλληνορθόδοξη διοίκηση– θὰ πρέπη ἀσφαλῶς νὰ προτιμηθῇ τὸ δεύτερο ποὺ θὰ διαδραμματίση ἕναν εὐεργετικὸ ρόλο στὴν περιοχὴ αὐτὴ καὶ θὰ διασώση κατὰ τὸν καλύτερο τρόπο την ἐκκλησιαστικότητα τοῦ Πατριαρχείου, τὸ ὁποῖο θὰ λειτουργῇ ὡς «Μέγα Μοναστήρι».

4. Ἀραβόφωνες ἐκκλησιαστικὲς διοικήσεις

Φυσικά, μιὰ τέτοια λύση θὰ ἐξετάση καὶ τὶς ἄλλες ἐκκλησιαστικὲς παραμέτρους, ὅπως τὰ ἐνδεχόμενα ἐκκλησιαστικὰ σχίσματα ποὺ θὰ ἀναφυούν. Νομίζω, ὅμως, ὅτι τὸ μεῖζον εἶναι νὰ διατηρηθοῦν τὰ προσκυνήματα καὶ τὰ Μοναστήρια τῆς περιοχῆς αὐτῆς στὴν Ἑλληνορθόδοξη Ἀδελφότητα, ἀνεξάρτητα ἀπὸ πολιτικὲς σκοπιμότητες καὶ ἑκατέρωθεν ἐθνικιστικὲς πιέσεις. Παραλλήλως, ὅμως, θὰ πρέπη νὰ ἐξετασθῇ καὶ τὸ ἐνδεχόμενο νὰ δημιουργηθοῦν στὴν Ἰορδανία καὶ τὴν Παλαιστίνη ἰδιαίτερες αὐτόνομες αὐτοδιοίκητες ἐκκλησιαστικὲς διοικήσεις, ὅπως μὲ σοφία καὶ διάκριση ἔκανε στὸ παρελθὸν τὸ Οἰκουμενικὸ Πατριαρχεῖο στὶς σλαυϊκὲς καὶ βαλκανικὲς χῶρες, ἡ ἡμιαυτόνομες διοικήσεις, ὅπως λειτουργεῖ ἡ Ἐκκλησία τῆς Κρήτης. Στὶς διοικήσεις αὐτές, μὲ ὁποιαδήποτε μορφή, θὰ ποιμαίνουν Ἄραβες, Ἰορδανοὶ καὶ Παλαιστίνιοι Κληρικοί-Επίσκοποι, κάτω ἀπὸ τὴν γενικὴ ἡ εἰδικὴ δικαιοδοσία τοῦ Πατριαρχείου Ἱεροσολύμων.

Τὸ ἄρθρο αὐτὸ δὲν θέλει νὰ ἐπιλύση τὰ θέματα, ἀλλὰ παρουσίασε μιὰ δυνατότητα ριζοσπαστικῆς λύσης, ποὺ θὰ ἀξιοποιηθῇ κατάλληλα ἀπὸ τὴν συνεργασία μεταξὺ Πατριαρχείου, Ἑλληνικῆς Κυβερνήσεως καὶ Ἰσραηλινῆς Κυβερνήσεως, γιὰ τὴν ἀπεμπλοκὴ τοῦ Πατριαρχείου Ἱεροσολύμων ἀπὸ τὴν κρίση, ποὺ δὲν εἶναι σύγχρονη, ἀλλὰ διαχρονικὴ καὶ ἀναμένεται δυστυχῶς νὰ ὀξυνθῇ.

Σύντομο Ἱστορικὸ γιὰ τὸ Πατριαρχεῖο Ἱεροσολύμων

τοῦ Φαίδωνα Χριστοδουλάκη,

ἀπὸ τὸ περιοδικὸ Church&Diplomacy

Μὲ πρῶτο Ἐπίσκοπό της τὸν Ἰάκωβο τὸν Ἀδελφόθεο καὶ γενέθλια ἡμέρα αὐτὴ τῆς Πεντηκοστῆς ἡ Ἐκκλησία τῶν Ἱεροσολύμων ἔχει νὰ ἐπιδείξη μακρὰ ἱστορικὴ πορεία.

Μετὰ ἀπὸ τὴν ἐποχὴ τῶν σκληρῶν διωγμῶν ἀπὸ τοὺς Ρωμαίους ἡ ἀκμή της θὰ ἔρθη ἐπὶ Μεγάλου Κωνσταντίνου, περίοδο κατὰ τὴν ὁποία χρονολογεῖται καὶ ὁ τεράστιος οἰκοδομικὸς πλοῦτος τῶν Προσκυνημάτων τῆς Ἁγίας Γῆς ἀπὸ τὴν μητέρα του, ἁγία Ἑλένη.

Μὲ ἀπόφαση τῆς Δ Οἰκουμενικῆς Συνόδου τὸ 451 μ.Χ. ἡ Ἐκκλησία τῶν Ἱεροσολύμων θὰ ἀνυψωθῇ σὲ Πατριαρχεῖο καὶ ἀπὸ τότε θὰ ἀρχίση νὰ ἀναπτύσσεται ὁ Μοναχισμὸς μὲ τὴν ἀνάδειξη μερικῶν ἀπὸ τὶς λαμπρότερες προσωπικότητες τῆς ἱστορίας του ποὺ θὰ "γεννήση" τὸ Τάγμα τῶν "Σπουδαίων", τὴν πρώϊμη μορφὴ τῆς Ἁγιοταφικῆς Ἀδελφότητας.

Ἡ περσικὴ εἰσβολὴ τοῦ 614 μ.Χ. θὰ ἀνακόψη τὴν ἀκμάζουσα πορεία καὶ θὰ ὀδηγήση μιὰ 15ετια ἀργότερα τὴν Ἱερουσαλὴμ στὰ χέρια τῶν Ἀράβων καὶ τὴν ἔναρξη τῶν αὐθαιρεσιῶν μὲ τὴν ἀναγνώριση ἐλαχίστων δικαιωμάτων στὴν Ἐκκλησία.

Σκληροὶ διωγμοὶ θὰ σημαδέψουν ἐκ νέου τὸ Πατριαρχεῖο τῶν Ἱεροσολύμων τὸν 9ο αἰῶνα καὶ θὰ ἐνταθοῦν μὲ τὴν ἔλευση τῶν Σταυροφόρων τὸ 1099, ἡ ἧττα τῶν ὁποίων ἀπὸ τοὺς Μαμελούκους θὰ δώση ἀνάσα στοὺς Ἕλληνες μέχρι τὸν 14ο αἰῶνα. Ἐκείνη τὴν ἐποχὴ θὰ ξεκινήση τὸ νέο κῦμα διωγμῶν, ἐνῷ θὰ ἀρχίσουν νὰ κάνουν τὴν ἐμφάνισή τους οἱ Φραγκισκανοί, οἱ Ἰακωβίτες καὶ οἱ Ἀρμένιοι, ἀλλὰ καὶ οἱ Σέρβοι καὶ οἱ Γεωργιανοὶ Ὀρθόδοξοι.

Μὲ τὴν πτώση τῆς Κωνσταντινουπόλεως, τὸ 1453, οἱ Πατριάρχες Ἱεροσολύμων θὰ ἐξασφαλίσουν κάποια θετικὴ στάση ἐκ μέρους τῶν Τούρκων, βάσει τῆς ὁποίας θὰ διαμορφωθῇ τὸ προσκυνηματικὸ καθεστὼς (status quo) ποὺ θὰ παγιωθῇ ἀργότερα τὸν 18ο αἰῶνα καὶ θὰ ὀδηγήση στὴν διαδικασία ἐσωτερικῆς ὀργάνωσης τοῦ Πατριαρχείου, χωρὶς νὰ ἐξαλείψη τὶς ἐντάσεις μεταξὺ Ἑλλήνων, Λατίνων καὶ Ἀρμενίων.

Ἡ Ἐπανάσταση τοῦ 1821 θὰ ἐπιφέρη νέο κύκλο προβλημάτων μὲ ἀποκορύφωμα τὸ 1843 τὴν ὑποκινούμενη ἀπὸ ρωσσικὰ συμφέροντα ἔνταση μεταξὺ ἑλληνοφώνων καὶ ἀραβοφώνων. Ἡ τελικὴ ἐπανακατοχύρωση τοῦ status quo στοὺς Ἁγίους Τόπους θὰ ἔρθη μὲ τὴν Συνθήκη τῶν Παρισίων, τὸ 1856, καὶ τὸ Συνέδριο τοῦ Βερολίνου, τὸ 1878, γιὰ νὰ ἀκολουθήσουν ἡ Κοινωνία τῶν Ἐθνῶν καὶ ὁ ΟΗΕ.