Ὁ Ἱεράρχης τῆς ἐλευθερίας

Μητροπολίτου Ναυπάκτου &Ἁγίου Βλασίου Ἱεροθέου

Δημοσιεύουμε ἐν συνεχείᾳ τὴν ὁμιλία τοῦ Σεβασμιωτάτου γιὰ τὸν Παλαιῶν Πατρῶν Γερμανό, ποὺ ἐκφωνήθηκε στὴν Πάτρα στὰ πλαίσια τῶν «Πρωτοκλητείων 2006» ποὺ διοργάνωσε ἡ Ἱερὰ Μητρόπολη Πατρῶν καὶ ἦταν ἀφιερωμένα στὸν Ἱεράρχη τῆς Ἐπαναστάσεως.

*

Ἡ σημερινὴ εὐχαριστιακὴ σύναξη, γίνεται μὲ τὴν εὐκαιρία τῶν ἐκδηλώσεων ποὺ διοργάνωσε ἡ Ἱερὰ Μητρόπολη Πατρῶν μὲ τὴν ἔμπνευση καὶ καθοδήγηση τοῦ Ποιμενάρχου αὐτῆς Μητροπολίτου Πατρῶν κ. Χρυσοστόμου, γιὰ τὸν μεγάλο Ἱεράρχη αὐτῆς τῆς Μητροπόλεως, τοῦ Μητροπολίτου Παλαιῶν Πατρῶν κυροῦ Γερμανοῦ, ποὺ ἐλάμπρυνε αὐτὸν τὸν ἀρχιερατικὸ θρόνο καὶ ἀγάπησε τὴν Ἐκκλησία καὶ τὸν ἄνθρωπο. Καὶ μὲ τὴν παράκληση τοῦ Ποιμενάρχου σας καὶ ἀγαπητοῦ ἐν Χριστῷ ἀδελφοῦ κ. Χρυσοστόμου, θὰ ἀναφερθῶ στὴν ὑπέροχη αὐτὴν προσωπικότητα καὶ κυρίως θὰ τὸν δοῦμε μέσα ἀπὸ τὴν προοπτικὴ τοῦ Ἱεράρχου τῆς ἐλευθερίας.

1. Ἐθνικὴ καὶ ἐκκλησιαστικὴ ἐλευθερία

Ὁ μεγάλος αὐτὸς Ἱεράρχης διαπνεόταν πράγματι ἀπὸ τὸν ἀέρα τῆς ἐλευθερίας. Δὲν μποροῦσε νὰ βλέπη τὸ ποίμνιό του καὶ γενικὰ τὸν ἑλληνικὸ λαὸ νὰ βασανίζεται στὴν σκλαβιὰ καὶ γι' αὐτὸ συμμετεῖχε ἐνεργὰ στὴν Ἐπανάσταση τοῦ 1821, σηκώνοντας τὸ λάβαρό της καὶ εὐλογῶντας μὲ τὸν τρόπο αὐτὸν τὸν ἀγῶνα γιὰ τὴν ἐλευθερία.

Διαβάζοντας κανεὶς αὐτὴν τὴν πλευρὰ τῆς ζωῆς του, διαπιστώνει ὅτι ἐνεργοῦσε μὲ πίστη στὸν Θεὸ καὶ ἀγάπη γιὰ τὸν ἄνθρωπο, ἀλλὰ ταυτόχρονα διακρινόταν ἀπὸ σύνεση, ψυχραιμία καὶ διάκριση. Εἶναι εὔκολο κανεὶς νὰ ἐκδηλώνη αὐτὲς τὶς σημαντικὲς ἀρετὲς ὅταν βρίσκεται σὲ εἰρηνικὴ περίοδο, ἀλλὰ εἶναι πολὺ δύσκολο νὰ τὶς ἔχη ὅταν βρίσκεται σὲ πολεμικὴ καὶ ἐπαναστατικὴ ἀτμόσφαιρα. Καί, ὅμως, ἐκεῖνος ἀγωνιζόταν γιὰ τὴν ἐλευθερία, μέσα ἀπὸ τὴν δική του ἐσωτερικὴ ἐλευθερία, ποὺ ἐκδηλωνόταν ὡς νηφαλιότητα, ψυχραιμία καὶ διακριτικότητα. Τὴν ἀντιμετώπιση τῶν ζητημάτων τῆς ὀργανώσεως τοῦ Ἀγῶνος τὴν ἔκανε «μετὰ συνέσεως, περισκέψεως καὶ συντηρητικότητος». Καὶ κατὰ τὰ πρῶτα ἔτη τοῦ Ἀγῶνος κατευνάζει τὰ πάθη καὶ ρυθμίζει τὶς ἀντιθέσεις. «Μεσολαβεῖ, συμβιβάζει, συντελεῖ εἰς τὴν διάκρισιν τῶν ἐξουσιῶν Βουλευτικοῦ καὶ Ἐκτελεστικοῦ διὰ τοῦ Ὀργανισμοῦ τῆς 1ης Ἰανουαρίου 1822».

Θὰ ἤθελα, ὅμως, νὰ προχωρήσω πιὸ πέρα καὶ νὰ ἐντοπίσω μιὰ ἄλλη ἄγνωστη σὲ πολλοὺς πλευρὰ τοῦ Παλαιῶν Πατρῶν Γερμανοῦ, ποὺ ἔχει σχέση μὲ ἕνα ἄλλον ἀγῶνα ἐλευθερίας ποὺ συνίσταται στὴν προσπάθεια ποὺ κατέβαλε ὁ μεγάλος ἐκεῖνος ὀρθόδοξος Ἱεράρχης στὸ νὰ διατηρηθῇ ἡ ἐλευθερία τῆς Ἐκκλησίας ἀπὸ ἄλλες ἐξαρτήσεις, καὶ ἔτσι ἐνήργησε ὡς ἀληθινὸς Ἀρχιερεύς. Ὁ Παλαιῶν Πατρῶν Γερμανὸς δὲν ἀγάπησε μόνον τὴν Πατρίδα καὶ τοὺς ἀνθρώπους, ἀλλὰ ἀγάπησε καὶ τὴν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία. Δὲν ἐνδιαφερόταν μόνον γιὰ τὴν πολιτικὴ ἐλευθερία, ἀλλὰ καὶ γιὰ τὴν ἐκκλησιαστικὴ ἐλευθερία. Ἀπὸ τὴν διδακτορικὴ διατριβὴ τοῦ Κωνσταντίνου Μανίκα μαθαίνουμε πολλὲς πληροφορίες γύρω ἀπὸ τὴν δραστηριότητά του αὐτή.

Εἶναι γνωστὸν ὅτι ἡ Ἑλληνικὴ Ἐπανάσταση ἀντιμετώπισε ἐξ ἀρχῆς τὴν ἀντίθεση τῆς Ἱερᾶς Συμμαχίας, γι’ αὐτὸ καὶ οἱ πολιτικοὶ τῆς Ἐπαναστάσεως προσπαθοῦσαν νὰ ἔλθουν σὲ ἐπαφὴ μὲ τοὺς ἡγέτας τῶν Εὐρωπαϊκῶν Κρατῶν ποὺ συνεδρίαζαν τὸν Ἰούνιο τοῦ 1822 στὴν Βερόνα τῆς Ἰταλίας γιὰ νὰ ἀποφασίσουν γιὰ τὴν στάση ποὺ θὰ τηροῦσαν ἀπέναντι στὴν Ἑλληνικὴ Ἐπανάσταση. Ἡ τότε Ἑλληνικὴ Κυβέρνηση προέβη σὲ πολλὲς ἐνέργειες γιὰ νὰ ἔλθη σὲ ἐπικοινωνία μὲ τοὺς ἡγέτας αὐτοὺς καὶ κυρίως μὲ τὸ Παπικὸ Κράτος ποὺ ἔπαιζε μεγάλο ρόλο σὲ αὐτὲς τὶς ὑποθέσεις. Δυστυχῶς ὅλες οἱ προσπάθειες αὐτὲς ἀπέτυχαν, γιατί οἱ ἡγέτες τῶν Κρατῶν τῆς Εὐρώπης τὴν περίοδο ἐκείνη δὲν εὐνοοῦσαν ἐπαναστατικὲς κινήσεις.

Ἡ Ἑλληνικὴ Κυβέρνηση τότε ἀπεφάσισε νὰ ἀποστείλη στὸν Πάπα μιὰ Ἐπιτροπὴ ποὺ ἀποτελεῖτο ἀπὸ τὸν Παλαιῶν Πατρῶν Γερμανὸ καὶ τὸν Γεώργιο υἱό του Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη. Ἡ ἀποστολὴ αὐτὴ εἶχε δύο σκοπούς. Ὁ ἕνας ἦταν πολιτικὸς καὶ ἀφοροῦσε τὴν σύναψη διπλωματικῶν σχέσεων μὲ τὸ Παπικὸ Κράτος, καὶ ὁ ἄλλος ἦταν ἐκκλησιαστικὸς καὶ ἀφοροῦσε τὴν ἔναρξη τῶν διαπραγματεύσεων γιὰ τὴν ἕνωση τῶν Ἐκκλησιῶν, γιατί οἱ πολιτικοὶ ἡγέτες τῆς ἐλεύθερης Ἑλλάδος ἤθελαν καὶ μὲ τὸν τρόπο αὐτὸ νὰ ἐπιτύχουν τὴν ἀναγνώριση τοῦ νέου Ἑλληνικοῦ Κράτους ἀπὸ τὸν Πάπα καὶ κατ ἐπέκταση τὴν ἀναγνώρισή του ἀπὸ τὶς μεγάλες Εὐρωπαϊκὲς Δυνάμεις, στὶς ὁποῖες ὁ Πάπας εἶχε μεγάλη ἐπιρροή.

Ἡ ἀποστολὴ ἔφθασε στὴν Ἀγκόνα στὶς 14 ἡ 15 Δεκεμβρίου τοῦ 1822 καὶ ἄρχισε ἀμέσως τὸ ἔργο της. Φαίνεται ἀπὸ διάφορα κείμενα ὅτι οἱ ἀξιωματοῦχοι τοῦ Βατικανοῦ διαβίβασαν στὸν Ἱεράρχη τῆς Πάτρας τὴν θέση τοῦ Πάπα ὅτι ἡ ἕνωση μεταξὺ τῶν Ἐκκλησιῶν μποροῦσε νὰ γίνη στὸ πρότυπο τῆς Συνόδου της Φλωρεντίας, μὲ τὴν παραχώρηση κάποιων προνομίων, ἀνάλογα μὲ ἐκεῖνα ποὺ ἐδόθηκαν στοὺς Ἱεράρχες τῆς Πολωνίας. Στὴν πραγματικότητα ἔπρεπε νὰ χάσουμε τὴν ὀρθόδοξη πίστη καὶ νὰ γίνουμε Οὐνῖτες.

Ὁ Παλαιῶν Πατρῶν Γερμανός, ὡς Ὀρθόδοξος Ἱεράρχης, δὲν ἦταν διατεθειμένος νὰ ἀποδεχθῇ μιὰ τέτοια πρόταση ποὺ συνιστοῦσε προδοσία τῆς πίστεως καὶ ὑποδούλωση τῆς ἀληθείας τῆς Ἐκκλησίας, καὶ μάλιστα ἤθελε νὰ διαφυλάξη καὶ τὴν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία ἐλεύθερη ἀπὸ κάθε ὑποδούλωση. Ἔτσι, προσπάθησε ἀφ ἑνὸς μὲν μὲ διαφόρους τρόπους νὰ ἀποφύγη νὰ ἐπισκεφθῇ τὴν Ρώμη καὶ νὰ συναντήση τὸν Πάπα, ἀφ ἑτέρου δὲ παραπληροφοροῦσε ἐσκεμμένα τὴν Ἑλληνικὴ πολιτικὴ ἡγεσία, μὲ τὸ νὰ τοὺς ἀποκρύπτη ὅλα ὅσα συζητοῦσε μὲ τοὺς παπικοὺς ἀξιωματούχους, γιατί ἐνδεχομένως ἡ πολιτικὴ ἐξουσία θὰ προτιμοῦσε κάτι τέτοιο, ἂν αὐτὸ ὠφελοῦσε τὰ πολιτικὰ πράγματα ποὺ τοὺς ἐνδιέφεραν ἐκεῖνο τὸ χρονικὸ διάστημα.

Ἡ τακτικὴ αὐτὴ τοῦ Παλαιῶν Πατρῶν Γερμανοῦ ἀπέβλεπε σὲ τρεῖς σκοπούς. Πρῶτον, νὰ διαφυλάξη τὸ κῦρος καὶ τὴν ἀλήθεια τῆς ὀρθοδόξου πίστεως καὶ νὰ μὴν ἀλλοιωθῇ ἀπὸ διάφορες κακοδοξίες. Δεύτερον, νὰ μὴν ὑποσκάψη τὸ κῦρος τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου στὸ ὁποῖο ἀκόμη ἀνῆκε, γιατί τέτοιες πρωτοβουλίες ὑπάγονται στὴν κανονικὴ ἁρμοδιότητά του. Καὶ τρίτον, γιατί ἤθελε νὰ διασφαλίση τὸ κῦρος καὶ τὴν ἐλευθερία τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας ἀπὸ τὶς ἀλλεπάλληλες καὶ σταδιακὲς πολιτικὲς παρεμβάσεις, γιατί καὶ τότε φάνηκε ὅτι ἡ πολιτικὴ ἡγεσία ἤθελε νὰ χρησιμοποιήση τὴν Ἐκκλησία, γιὰ διάφορες πολιτικὲς σκοπιμότητες.

Ἔτσι ὁ μεγάλος ἐκεῖνος Ἱεράρχης τῶν Πατρῶν ἀποδείχθηκε ἀγωνιστὴς τῆς ἐλευθερίας καὶ ἀπὸ ἐθνικῆς, ἀλλὰ καὶ ἀπὸ ἐκκλησιαστικῆς - ὀρθοδόξου πλευρᾶς. Ἤθελε νὰ κρατήση ὑψηλὰ τὴν σημαία τῆς ἐθνικῆς καὶ ἐκκλησιαστικῆς ἐλευθερίας. Ἐνεργοῦσε ὡς ἕνας ὀρθόδοξος ἐκκλησιαστικὸς Ἱεράρχης ποὺ ἀγαποῦσε τὸν Θεό, ὅπως δίδαξαν οἱ Πατέρες μας, ἀγαποῦσε τὴν Ἐκκλησία, ἀναγνωρίζοντας τὰ δόγματα καὶ τὶς παραδόσεις της, καὶ ἀγαποῦσε τὸν ἄνθρωπο καὶ δὲν ἤθελε νὰ τὸν βλέπη νὰ ὑποφέρη ἀπὸ κάθε δουλεία καὶ ἐξάρτηση.

2. Πρότυπο γιὰ συγχρόνους Κληρικοὺς καὶ λαϊκούς

Ὁ Ἱεράρχης αὐτὸς πρέπει νὰ γίνη πρότυπο καὶ γιά μας, τοὺς σύγχρονους Ἱεράρχες, ἀλλὰ καὶ γενικότερα τοὺς Κληρικούς, ποὺ ἔχουμε ἀναλάβει τὴν ὑπεύθυνη ἀποστολὴ νὰ διευθύνουμε πνευματικὰ τὸν λαὸ τοῦ Θεοῦ, νὰ διαφυλάττουμε τὶς εὐσεβεῖς παραδόσεις καὶ νὰ ἀγαποῦμε τὰ μέλη τῆς λογικῆς ποίμνης τοῦ Χριστοῦ. Πρέπει νὰ εἴμαστε Ἱεράρχες τῆς ἐλευθερίας, νὰ κηρύττουμε καὶ νὰ ἐργαζόμαστε γιὰ τὴν ἀποδέσμευση τοῦ ἀνθρώπου ἀπὸ σύγχρονες δουλεῖες καὶ ἐξαρτήσεις. Ἄλλωστε, ἕνα ἀπὸ τὰ μεγάλα θέματα ποὺ ἀπασχολοῦν τὸν ἄνθρωπο σήμερα εἶναι ἡ ἐλευθερία. Θὰ ἀναφερθῶ ἐνδεικτικὰ σὲ μερικὲς πλευρὲς αὐτῆς τῆς σύγχρονης ἐλευθερίας.

Πρέπει νὰ διαφυλάττουμε τὴν ἀλήθεια τῆς πίστεως ἀνόθευτη ἀπὸ προσμίξεις στοιχείων ξένων πρὸς τὴν παράδοσή μας, νὰ εἴμαστε ἐλεύθεροι ἀπὸ ἑτεροδιδασκαλίες καὶ ἐκκοσμικεύσεις ποὺ ἀλλοιώνουν τὴν ἀλήθεια ποὺ μᾶς παρέδωκε ὁ Χριστὸς καὶ μᾶς διέσωσαν καὶ μετέφεραν μέχρις ἡμῶν οἱ Ἀπόστολοι καὶ οἱ ἅγιοι Πατέρες. Νὰ μὴ θέτουμε τὸ προσωπικό μας συμφέρον καὶ τὴν ἐπικοινωνιολογία πάνω ἀπὸ τὴν δογματικὴ ἀλήθεια τῆς πίστεως.

Ἔπειτα, θὰ πρέπη νὰ διατηροῦμε τὸν «χῶρο» τῆς Ἐκκλησίας ἐλεύθερο ἀπὸ ἔξωθεν ἐπεμβάσεις ποὺ ἀλλοιώνουν τὴν ζωή της. Ἡ Ἐκκλησία ἔχει τὴν ζωή της, τοὺς ἱεροὺς κανόνες της καὶ δὲν πρέπει νὰ εἰσέρχωνται στὸ ἐσωτερικό της «χῶρο» ἀλαζονικὰ διάφορες σκοπιμότητες. Συγχρόνως πρέπει νὰ διαφυλάξουμε τὸ ἔργο τῆς Ἐκκλησίας ποὺ εἶναι ἐνοποιητικό. Αὐτὸ λέγεται ἀπὸ τὴν ἄποψη ὅτι ἡ Ἐκκλησία δὲν εἶναι ἕνα κλειστὸ σύστημα μερικῶν ἀνθρώπων, ἀλλὰ εἶναι ἀνοικτὴ σὲ ὅλον τὸν κόσμο καὶ δέχεται ἀνθρώπους ἀπὸ ὅλες τὶς κοινωνικὲς τάξεις, ἀλλὰ καὶ ἀπὸ ὅλες τὶς πολιτικὲς καὶ κομματικὲς ἀποχρώσεις. Ἡ Ἐκκλησία τοῦ Χριστοῦ δὲν συντελεῖ καὶ δὲν καλλιεργεῖ τὴν διαίρεση τῆς κοινωνίας, ἀλλὰ κάνει τὰ πάντα γιὰ νὰ ὀδηγήση τὴν διηρημένη κοινωνία στὴν ἑνότητα.

Ἀκόμη θὰ πρέπη νὰ ἀγωνιζόμαστε γιὰ τὴν ἐλευθερία τοῦ ἀνθρώπου ἀπὸ κάθε ἐξάρτηση. Μιὰ ἀπὸ τὶς ἀπαιτήσεις τοῦ συγχρόνου ἀνθρώπου εἶναι ἡ ἐλευθερία τοῦ προσώπου. Ποικίλες ἐξαρτήσεις ὑποσκάπτουν τὴν ἐλευθερία. Δὲν εἶναι μόνον οἱ ἐξαρτησιογόνες οὐσίες ποὺ καταστρέφουν τὴν ἐλευθερία τοῦ ἀνθρώπου, ἀλλὰ καὶ οἱ παντὸς εἴδους ἰδεολογίες, ἰδεοληψίες καὶ φανατισμοί, ἡ ἐξουσιαστικὴ δυναστεία τῆς εἰκόνας ποὺ λειτουργεῖ σήμερα ὡς τὸ ὄπιο τοῦ λαοῦ, ἡ λογικοκρατία καὶ ἡ αἰσθησιοκρατία ποὺ δὲν ἀφήνουν τὸν ἄνθρωπο νὰ ἐνεργὴ ὡς ἐλεύθερο ὀν, ἡ δουλεία στὸ γονιδίωμα καὶ γενικότερα κάθε τι ποὺ ἐνεργεῖ ντετερμινιστικά-αἰτιοκρατικὰ καὶ καταστρατηγεὶ τὴν ἐλευθερία τοῦ προσώπου.

Ἐπὶ πλέον, ἐπειδὴ στὶς ἡμέρες μας ἐπικρατοῦν πολυποίκιλες κρίσεις (κοινωνικές, οἰκογενειακές, παιδευτικές, ὀντολογικὲς) εἶναι ἀναγκαῖος ὁ λόγος περὶ ἐλευθερίας ποὺ συνδέεται μὲ τὴν κριτικὴ σκέψη καὶ κυρίως μὲ τὴν ἐλευθερία τοῦ προσώπου. Καὶ μιὰ τέτοια ἐλευθερία εἶναι θέμα παιδείας, μιᾶς παιδείας ποὺ θὰ ξέρη τί νὰ διδάσκη στὰ παιδιά, πὼς νὰ τὰ διδάξη καὶ πρὸς τὰ ποὺ νὰ τὰ ὀδηγήση. Ὅμως, ὑπάρχει σήμερα ἕνα μεγάλο πρόβλημα, τὸ πρόβλημα τῆς «παιδαγωγικῆς ἀμηχανίας», ἀφοῦ δὲν γνωρίζουμε εὐκρινῶς τὸ τί, τὸ πὼς καὶ τὸ πρὸς τὰ πού. Μερικοὶ εἶναι ἕτοιμοι νὰ ρίξουν τὸν λίθο τοῦ ἀναθέματος στοὺς νέους, ἀλλὰ δὲν πρέπει νὰ ἀγνοῆται ὅτι κατὰ ἕναν ψυχοθεραπευτὴ «ἡ βία (τῶν νέων) εἶναι ἀποτέλεσμα ἑνὸς ἀβίωτου βίου» καὶ σύμφωνα μὲ ἄλλον ἡ βία εἶναι «φυσικὴ» ἀπάντηση στὶς ἀφύσικες κοινωνικὲς συνθῆκες ζωῆς. Ἄλλωστε ἡ νεανικὴ βαρβαρότητα ἔχει ἐνήλικους καὶ μερικὲς φορὲς ἀνώριμους γονεῖς καὶ κοινωνικοὺς ἡγέτας.

Ἀγαπητοί μου ἀδελφοί,

Ὁ Ἀπόστολος Παῦλος μιλῶντας γιὰ τὸ ἀπολυτρωτικὸ ἔργο τοῦ Χριστοῦ κάνει λόγο γιὰ τὸ ὅτι μᾶς ἐλευθέρωσε ἀπὸ τὴν ἁμαρτία, τὸν διάβολο καὶ τὸν θάνατο, γι’ αὐτὸ παραγγέλλει: «τὴ ἐλευθερία οὗν, ἡ Χριστὸς ἡμᾶς ἠλευθέρωσε, στήκετε, καὶ μὴ πάλιν ζυγῶ δουλείας ἐνέχεσθε» (Γάλ. ε , 1). Πρέπει νὰ παραμείνουμε ἐλεύθεροι ἀπὸ κάθε ἐξάρτηση ὑλιστική, ἰδεολογική, λογικοκρατική, αἰσθησιοκρατική, κοινωνική. Αὐτὸ εἶναι τὸ ἔργο κάθε Ἱεράρχου καὶ Χριστιανοῦ στὶς ἡμέρες μας. Αὐτό μας παραγγέλλει ὁ μεγάλος Ἱεράρχης Παλαιῶν Πατρῶν Γερμανός. Καὶ σὲ αὐτὸ πρέπει νὰ εἶναι πρότυπό μας. Ὅπως ἐκεῖνος ἀγωνίσθηκε γιὰ τὴν ἐλευθερία, ἔτσι καὶ ἐμεῖς νὰ ἀγωνιζόμαστε γιὰ τὴν ποικιλότροπη ἐλευθερία καὶ νὰ εἴμαστε ἄξιοι τῆς ἐλευθερίας.–